De zebraspin (harlekijnspin) – een venijnig spinnetje

De zebraspin heeft wel iets van een 'harlekijn', zoals hij olijk springt en om zich heen kijkt met zijn ogen op steeltjes. Deze spin uit de familie van de springspinnen is een venijnig kereltje van enkele millimeters. Geen prooi lijkt hem te groot. Vliegen, muggen, kevers – hij besluipt en verschalkt alles wat op zijn weg komt. De zebraspin, of harlekijnspin, is een actieve jager. Hij gaat dus op zoek naar prooi en wacht niet passief in een web tot er iets voorbij komt. Zijn ogen reflecteren in het donker; hem ontgaat niets. Overdag zit hij graag op zonnige, warme plekjes, zoals de buitenmuur en het raamkozijn. Ook in huis is hij 's zomers een veel geziene gast die zichzelf bij de minste verstoring halsoverkop en bijna buitelend – als een harlekijntje – in veiligheid brengt.

Inhoud

• De zebraspin – een stoere bodybuilder
• Leefwijze en voorkomen
• Bliksemsnelle jager
• Prooi
• Voortplanting van de zebraspin of harlekijnspin
• Belangrijke kenmerken van de zebraspin (Salticus scenicus)
• De harlekijnspin doet zijn naam eer aan

De zebraspin – een stoere bodybuilder

De zebraspin (Salticus scenicus) wordt ook wel harlekijnspin genoemd, en niet zonder reden. Dit springspinnetje haalt de vreemdste capriolen uit tijdens het vangen van zijn prooi, maar ook als hij op de vlucht slaat. Zijn ogen reflecteren in het donker en hij is altijd uiterst alert. De zebraspin is makkelijk te herkennen aan de gedrongen lichaamsbouw en de witte dwarsstrepen op het achterlijf. Een harlekijnspin ziet er stevig en stoer uit, net een bodybuilder.

Harige spin
De zebraspin is harig, veelal grijsachtig, en tussen de 5 en 10 millimeter lang. Sommige exemplaren kunnen echter wel 1,5 centimeter groot worden. Hij heeft vier paar ogen (acht in totaal), die zeer goed ontwikkeld zijn en waarmee hij kleurverschillen ziet. Met de twee grootste voorop gepositioneerde ogen ziet hij driedimensionaal en in kleur. In combinatie met de andere zes ogen ontgaat hem geen enkele beweging. Hij kan letterlijk achter zijn rug kijken. Dankzij de positie van de ogen heeft hij een blikveld van 360 graden, waarbij hij zijn ogen niet hoeft te bewegen. Van alle spinnen hebben de Salticidae (springspinnen) het beste zicht. De Salticus scenicus werd in 2005 uitgeroepen tot 'spin van het jaar'.

De zebraspin heeft altijd honger

Dankzij zijn onverzadigbare honger houdt de harlekijnspin het huis praktisch vrij van andere spinnen, muggen, kevertjes, vliegen en ander ongedierte, zoals wantsen. Als men hem maar zijn gang laat gaan en niet doodslaat. De familie van de Salticidae telt ruim 5000 soorten, waarvan het grootste deel in (sub)tropische streken leeft. Slechts enkele soorten komen voor in het West-Europese klimaat en nog noordelijker, zoals de Salticus zebranus en cingulatus.

Leefwijze en voorkomen

De zebraspin is overdag het actiefst, en wordt steeds nijverder naarmate het buiten warmer wordt. De meeste soorten van deze spin geven de voorkeur aan een warm, zonnig klimaat. Ze zijn dan ook vooral te vinden in de (sub)tropen. Enkele soorten komen echter ook in grote getale op het hele noordelijk halfrond voor. De Salticus scenicus, zoals men die in Nederland veel ziet, is geen beschermde spin en is zelfs tot op 7000 meter in de Himalaya aangetroffen. Overdag zit de zebraspin op de grond, in struiken, op muren (vooral als de zon erop schijnt) en kozijnen.

Muurspleten

Het spinnetje wordt sterk geassocieerd met gebouwen. Hij is daar vaak te zien. In de koude zomermaanden huist hij doorgaans binnen en gaat hij op jacht. 's Avonds zoekt hij een schuilplek in zelfgesponnen, buisvormige onderkomentjes in veelal muurspleten. Soms brengt hij daar hele dagen door als het weer hem te koud is. De zebra- of harlekijnspin is solitair, schuw maar niettemin zeer nieuwsgierig. Dit gedrag is inherent aan de leefwijze van springspinnen maar ook van de zwerfspinnen, zoals de Braziliaanse Phoneutria en de wolfspinnen (zwerf- of loopspin). Deze spinnen maken immers geen web, maar zijn actief op zoek en jagen op alles wat ze als prooi beschouwen.

Bliksemsnelle jager

De Salticus scenicus is geen webspin. Wel maakt hij zich tijdens de jacht vast aan een spindraadje, waaraan hij blijft hangen als er iets misgaat. Deze bliksemsnelle jager kruipt langzaam naar zijn prooi toe en bespringt de vlieg, mug, kever, pissebed of bedwants feilloos zodra hij het insect dicht genoeg genaderd is. Zijn uitstekende gezichtsvermogen schiet hem te hulp bij het perfect inschatten van de afstand tot zijn prooi. De twee krachtige achterpoten strekken zich terwijl hij zich met kracht afzet. Hij ontwikkelt dan een snelheid van wel een halve meter per seconde en legt daarbij een afstand af tot wel vijftig keer zijn eigen lichaamslengte. Met zijn krachtige voorpoten grijpt hij zijn prooi vast en met het gif uit de gifklauwen verlamt hij het slachtoffer.

Schuw

De zebraspin is in wezen schuw. Als men hem van achteren nadert, keert hij zich om (gericht naar de prooi of de bedreiging), schat het gevaar in en maakt dan dat hij wegkomt. Vaak doet hij dat springend, waarbij hij zich soms halverwege omkeert en naar het gevaar kijkt. Bij de minste verstoring brengt hij zichzelf in veiligheid. Mocht er toch iets misgaan tijdens het bespringen van een prooi, dan blijft de zebraspin bungelend aan zijn eigen spindraad hangen, die hij heeft vastgemaakt aan de ondergrond voordat hij een prooi nadert. De cheliceren (gifklauwen) steekt hij als dolken in zijn slachtoffer. Het gif maakt het inwendige van het insect vrijwel meteen geschikt om opgezogen te worden.

Prooi

De zebraspin is een carnivoor. Hij vangt alles wat hij kan behappen, alles wat vliegt en rondkruipt, zoals vliegen en (steek)muggen die onvermoed op een tafel of tegen de muur zitten. Maar ook mieren, kevers en bladluizen zijn hun leven niet zeker met een harlekijnspin in de buurt. Zelfs de 'grote' huisspin en langpootmuggen moeten op hun tellen passen. De zebraspin besluipt ze als een kat, springt en laat zich boven op de prooi vallen.

Voortplanting van de zebraspin of harlekijnspin

De zebraspin, en springspinnen in het algemeen, staat bekend om zijn koddige, vaak zelfs aandoenlijke baltsritueel. Het mannetje wordt eerder geslachtsrijp dan het vrouwtje en zoekt toenadering met een ingewikkeld baltsritueel, waarbij hij de voorste én achterste poten optilt en de relatief grote monddelen opricht. Daarbij beweegt hij zijn buik op en neer. Hoe beter dat lukt, hoe interessanter het wijfje dat vindt en dan steeds meer belangstelling gaat tonen. De mannetjes kunnen zo opgewonden zijn dat ze voor hun eigen spiegelbeeld dansen, soms helemaal gedesoriënteerd raken en per abuis voor een mannetje hun capriolen uithalen. Onschuldige vechtpartijtjes zijn dan soms het gevolg.

Vervelling

Doorgaans wacht het mannetje op de laatste vervelling van het vrouwtje voordat ze geslachtsrijp wordt. Het vrouwtje maakt een buisvormig web waarin ze de eitjes (in zijden eizakjes) legt tot ze uitkomen. Ook bewaakt ze de webbuis met haar leven. De eitjes verstopt ze in muurspleten, in struiken, tussen het mos en in schorsspleten van bomen. Jonge spinnen vervellen een paar keer voordat ze volwassen zijn. Na de tweede vervelling gaan ze hun eigen weg.

Belangrijke kenmerken van de zebraspin (Salticus scenicus)

Taxonomisch behoort het geslacht Salticus scenicus tot de familie van de springspinnen (Salticidae), de orde van de spinnen (Araneae) en de klasse van de spinachtigen (Arachnida). De belangrijkste kenmerken zijn:

• Kleur: zwart of grijs met lichte of witte strepen op het achterlijf;
• Soorten: De familie van de springspinnen telt ca. 5000 soorten met ongeveer 600 geslachten, waarvan er enkele in Nederland en België leven, zoals de Salticus cingulatus;
• Verspreiding: Op het hele noordelijke halfrond. In de (sub)tropen leven de meeste soorten en geslachten springspinnen;
• Gedrag: solitair, onvervaard en zeer levendig spinnetje met een opmerkelijk baltsgedrag;
• Prooi: Andere spinnen en kleine insecten, waaronder vliegen, muggen, torren, mieren, bladluizen en verder alles wat ongeveer de grootte heeft van de zebraspin zelf;
• Levensverwachting: 2-3 jaar;
• Paartijd: zomermaanden
• Nestfrequentie: jaarlijks één nest.

De harlekijnspin doet zijn naam eer aan

In het Latijn betekent scenicus acteur, toneelspeler, harlekijn. Deze spin doet zijn naam eer aan en toont een persoonlijkheid die fascinerend is om te observeren. Zijn 'gestreepte jasje' draagt daar natuurlijk mede aan bij. De sprong van de zebraspin is fantastisch. Hij kan zich vliegensvlug om zijn eigen as draaien, zoals wanneer men een vinger om hem heen draait. Hij volgt de vinger nauwgezet, waarna hij wegspringt zodra die te dichtbij komt.

Gevaar

De harlekijnspin reageert op elke beweging die men maakt, en als men zich roerloos houdt, blijft hij 'het gevaar' een tijdje zeer alert, bijna nieuwsgierig observeren, klaar om vliegensvlug te reageren, zoals wegspringen en soms halverwege zittend even om zijn eigen as draaien en kijken waar 'het gevaar' blijft. Grappig is ook dat als er een vuiltje in een van zijn ogen komt, hij die zorgvuldig wegpoetst met zijn palpen.

Lees verder

• Wolfspinnen zijn overal – van de tropen tot in Siberië
• Pas op voor de grote spoorspin (grote bermzakspin)
• Trilspinnen (Pholcidae) – leefwijze en jachttechniek
• Braziliaanse zwerfspinnen in aantocht
• De krabspin – een kleine spin met krachtig gif