De bloedzuigende bedwants (wandluis)

De bedwants, ook wel wandluis genoemd, kruipt overal rond waar de mens huist en is dus in zekere zin een cultuurvolger. De beet is te herkennen aan de rode bultjes of vlekken op de huid, na een tijdje gevolgd door jeukende zwellingen. Kenmerkend is dat de bultjes vaak een rij op de huid vormen, dicht bij bloedvaatjes. De reactie doet soms sterk denken aan een muggenbeet. Bedwantsen houden van warmte, schuwen daglicht en verstoppen zich graag in bedden en achter radiatoren, maar ze zijn ook te vinden in de kleinste spleetjes van bijvoorbeeld gescheurd pleisterwerk in de muur. De bedwants heeft zich door de eeuwen heen zeer goed aangepast aan de leefwijze van de mens. Warmte is een voorwaarde. Mede dankzij de stofzuiger en reinigingsmiddelen, en dus een betere hygiëne, is de bedwants onder normale omstandigheden een zeldzaamheid geworden.

Inhoud

• De bedwants – een lichtschuwe vampier
• Leefwijze van de bedwants (wandluis)
• Hygiëne
• Kooldioxide
• Geurklier
• Herkennen van bedwantsen in bed
• Voortplanting
• Verspreiding
• Belangrijke kenmerken van de bedwants (Cimex lectularius)
• De beet van de bedwants
• Vakantie
• Behandeling
• Voorkomen van bedwantsen

De bedwants – een lichtschuwe vampier

De solitaire bedwants (Cimex lectularius) is 5 tot 7 mm groot en dus met het blote oog zichtbaar. Dit lichtschuwe, vampierachtige insect heeft een roodachtig bruine tint en is ovaal van vorm. Het achterlijf is bezaaid met haartjes in rijen. Daardoor lijkt het lijfje gestreept. Achter het halsschild bevinden zich twee ‘stompjes’, de rudimentaire vleugels. De mannetjes en vrouwtjes zien er identiek uit, de vrouwtjes zijn echter iets groter. De voeding van de bedwants bestaat uit bloed van vogels en zoogdieren, waaronder de mens.

Steeksnuit
Het achterlijf van de bedwants is afgeplat, maar wordt bolvorming zodra het insect zich volzuigt met bloed. De steeksnuit is een ingewikkeld ‘instrument’. Met de zeer beweeglijke punt van de snuit speurt de bedwants op nauwkeurige wijze naar bloedvaatjes of er een van zijn gading bij is. Daarna prikt het insect moeiteloos door de huid. In de steeksnuit loopt een buisje waarmee hij het bloed opzuigt, vergelijkbaar met een injectienaald. Met behulp van een ander buisje dat zich ernaast bevindt, brengt hij een verdovende en antistollende stof in de huid. Dat is de reden waarom men de prik van de bedwants niet of nauwelijks voelt, naast het feit dat dat gebeurt als men slaapt. Het bloed zal niet stollen terwijl het beestje zich volzuigt.

Leefwijze van de bedwants (wandluis)

In de volksmond wordt de bedwants ook wel wandluis genoemd, vooral door de oudere generatie, hoewel het insect taxonomisch gezien beslist geen luis is en er ook niet aan verwant is. De bedwants is parasitair en heeft zich zeer goed aangepast aan de levenswijze van de mens. Hij huist het liefst op plaatsen waar het warm is, zoals achter de radiator, in kieren en spleten van het pleisterwerk, achter een los puntje behang, in de randen van beslapen matrassen en in losse vloerkleden.

Hygiëne

Hoewel vooral de warmte een belangrijke aantrekkingsfactor is, blijkt de bedwants mede dankzij de verbeterde hygiëne in Nederland bijna een zeldzaamheid te zijn geworden. Wie oude meubels, tapijten en kleden in huis haalt, zoals uit een kringloopwinkel, zou deze parasiet nog wel eens tegen kunnen komen. ’s Nachts kruipt het insect overal heen waar het bloed denkt te vinden. Een lekker warm matras (schuilplaats) en een nietsvermoedend, slapend persoon (prooi) vormen dan ook de ideale combinatie. In koude winters wil hij wel eens een rustperiode houden, een soort winterslaap, maar daarna wordt hij weer zeer actief.

Kooldioxide

De bedwants wordt gelokt door de uitgeademde kooldioxide en niet te vergeten de lichaamswarmte. Zowel het mannetje als het vrouwtje heeft bloed nodig om te overleven. Binnen tien minuten kan dit insect het vijfvoudige van zijn eigen gewicht aan bloed opzuigen. Daarna gaat hij ‘uitbuiken’ en zal men hem een tijdje niet meer zien. De bedwants is dan ballonvormig, te vergelijken met een volgezogen teek, en trekt zich terug naar een veilig schuilplekje om het bloed te verteren.

Geurklier

Bedwantsen zijn voorzien van een geurklier. In een besmette woning met veel bedwantsen hangt om die reden doorgaans een zoetige, niet bepaald prettige geur. De geurstoffen die deze stank veroorzaken zijn belangrijk voor de voortplanting (paring), maar ze dienen ook als een soort alarmsignaal voor andere bedwantsen om hun heil ergens anders te zoeken.

Herkennen van bedwantsen in bed

Bedwantsen verstoppen zich overal in huis, als het er maar warm is. Het bed is de plek waar ze eten. Het is hun feestdis. Bloedvlekjes van vaak nog geen millimeter groot op de lakens en kussens zijn altijd een veeg teken. Het zijn de uitwerpselen van het insect. Bedwantsen huizen graag onder de lattenbodem, maar ook achter het hoofd- en bij het voeteneinde, en natuurlijk in de naden van matrassen.

Invasie
Onder de vloerbedekking bij de plinten is eveneens een geliefde plek, wat bijvoorbeeld ook geldt voor oorwormen. En niet te vergeten de zoomnaden van stoffen bekleding (meubels). Bij een aanzienlijke besmetting, ofwel een invasie, kan men ze met een scherpe blik zelfs zien lopen. Ze worden immers gemiddeld ongeveer een halve centimeter groot. Kijk ook eens in de nachtkastjes. Naast de vieze, zoetige geur die ze verspreiden, vindt men er vaak ook schilfers (vervelling) van de nimfen (larven). De langgerekte, bleke eitjes van nog geen millimeter lang zijn minder goed zichtbaar.

Voortplanting

In principe planten bedwantsen zich het hele jaar voort, mits de leefomstandigheden gunstig zijn. De bedwants kan in totaal ongeveer 200 eieren afzetten, op één dag pakweg 1 tot 3 eitjes. Na vijf dagen tot enkele weken komt de nimf tevoorschijn, een larve die bij het uitkomen al op de moeder lijkt (evenbeeld). Dit wordt een onvolledige gedaanteverwisseling genoemd, er is dus geen popstadium. De nimf gaat meteen op zoek naar voedsel (bloed) en vervelt vijf keer voor het insect volwassen is. Bij gebrek aan voedsel kunnen deze groeifasen echter stagneren en vertragen. Indien de omstandigheden gunstig zijn, duurt het ongeveer twee maanden tot de nimf de afmetingen van een volwassen bedwants heeft aangenomen. Bij de paring boort (!) het mannetje een gaatje in het vrouwtje voor het inbrengen van de geslachtscellen.

Verspreiding

Het vermoeden bestaat dat de bedwants oorspronkelijk uit onder andere het Nabije Oosten afkomstig is, in elk geval uit warmere oorden dan West-Europa. De internationale handel vanaf de 16de eeuw zou de verspreiding mede hebben veroorzaakt (meubels, tapijten, enz.). De bedwants komt in de hele wereld voor waar mensen zijn en is dus een cultuurvolger. De subtropen en tropen genieten zijn voorkeur.

Belangrijke kenmerken van de bedwants (Cimex lectularius)

De bedwants behoort tot de klasse van de insecten (Insecta), de orde van de halfvleugeligen (Hemiptera), de onderorde van de wantsen (Heteroptera), de familie van de Cimicidae (bedwantsen) en het geslacht Cimex.

• Lengte: 4-7 mm. Het vrouwtje is wat groter dan het mannetje.
• Steeksnuit: Voorzien van twee 'injectie'-buisjes, een om het bloed op te zuigen, het andere om een verdovende en antistollende stof in te brengen.
• Lichaam: Afgeplat en ovaal, opbollend na een bloedmaaltijd.
• Paartijd: Het hele jaar door, afhankelijk van de omstandigheden.
• Eitjes: ca. 1 mm lang, 0,5 mm breed. Het vrouwtje kan in haar leven (1 tot 1,5 jaar) in totaal ongeveer 200 eitjes afzetten. De eitjes komen na een week tot enkele weken uit, eveneens naargelang de omstandigheden. Na enkele maanden zijn de nimfen volwassen.
• Nimfen: Onvolledige gedaanteverwisseling, geen popstadium. De nimf lijkt dus meteen op de moeder en kent vijf vervellingsfasen.
• Voedsel: Bloed.
• Gedrag: Solitair.

De beet van de bedwants

De beet van de bedwants is makkelijk te verwarren met een muggenbult, hoewel de vlekken en bultjes geprononceerder zijn dan die van de beet van een mug. Bovendien zijn de huidvlekken donkerder van kleur. Karakteristiek is dat ze vaak als een kralensnoer gesitueerd zijn, meestal doordat de bedwants gestoord wordt in zijn activiteiten – bijvoorbeeld door bewegingen in de slaap – en dan achter elkaar en telkens iets verderop doorgaat met steken om voldoende bloed te kunnen opnemen. Typisch is ook dat bultjes op de benen vaak door bedwantsen zijn veroorzaakt. De reden daarvan ligt voor de hand, aangezien muggen daar normaliter niet komen (laken), behalve als de voeten en enkels hebben blootgelegen.

Jeuk
Net als muggenbeten jeuken de beten erg, soms meteen maar dikwijls na verloop van tijd en soms pas na enkele dagen. Als u over het hele lichaam gebeten bent, zijn er waarschijnlijk ook sporen van bedwantsen te vinden, zoals bloedvlekjes (uitwerpselen) vervellingsschilletjes, eitjes en bloedstreepjes van geplette bedwantsen. De jeukende zwellingen treden eveneens vaak pas na enkele dagen op. Jeuk die na ongeveer een week vermindert, net als de andere verschijnselen. Cimicosis heet de huidaandoening die door de beet van de bedwants kan worden overgebracht. De vlekken kunnen lichter of donkerder van tint zijn en vertonen soms blaartjes.

Vakantie

Als u bijvoorbeeld tijdens uw vakantie regelmatig logeert in bungalowparken, hotels of pensions, al dan niet in het buitenland, zou het zomaar kunnen dat u thuis last krijgt van bedwantsen. Ze zijn hoogstwaarschijnlijk met u meegereisd. Het zou zelfs kunnen dat u ze in de trein en ander openbaar vervoer oploopt. De insecten verstoppen zich in kleding, beddengoed, tassen, koffers, enzovoorts. Op die manier liften ze mee naar hun nieuwe thuis. Dat geldt overigens ook voor spinnen en andere 'beestjes', maar dat terzijde. Karakteristiek is ook dat bedwantsen dikwijls voorkomen waar veel mensen overnachten, al dan niet wisselend. Ook slaapzalen zijn berucht. Zelfs in ziekenhuizen zijn ze soms te vinden.

Behandeling

Na hoogstens een tot twee weken verdwijnen de symptomen van de beet van een bedwants, Gebruik eventueel een hydrocortisoncrème of een antihistaminicum om de symptomen te verlichten. Ga bij ernstige verschijnselen of allergische reacties naar de huisarts, maar ook als u de bultjes openkrabt (jeuk) en ze geïnfecteerd zijn geraakt. Waarschijnlijk schrijft de arts dan een antibioticum voor.

Voorkomen van bedwantsen

Zonder professionele hulp zal het bestrijden van bedwantsen in huis heel moeilijk zijn. Goede hygiëne is belangrijk, dus vaak stofzuigen en de kleding en ander textiel altijd wassen en drogen (droger) op hoge temperaturen. Bedwantsen houden niet van kou. ’s Winters het beddengoed en de matrassen een tijdje aan de koude buitenlucht (vorst) blootstellen is vaak een goede remedie. Dikwijls ontkomt men echter niet aan het inschakelen van een professioneel ongediertebestrijdingsbedrijf, zeker als de besmetting omvangrijk is en de bedwantsen alle kamers in huis hebben 'opgeëist', dus als er sprake is van een invasie.

Bed
In een pyjama slapen, een muskietennet spannen, insectensprays. Het is het proberen waard. Er zijn ook nogal wat huismiddeltjes, zoals muntolie. Van die geur schijnen bedwantsen niet gediend te zijn. Weet dat de resultaten wisselend zijn. Bedenk bovendien dat het bed dé favoriete plek is van de bedwants. Het (houten) bed is immers zijn ideale schuilplaats en het voedsel ligt daar letterlijk voor het grijpen... uw bloed. Tekenen dat u bedwantsen in huis heeft, zult u doorgaans om die reden dus het eerst in en op het bed vinden.

Lees verder

• De onuitroeibare kakkerlak – kenmerken en leefwijze
• De onvermoeibare huisvlieg
• Wie is bang voor de huisspin?
• Zwarte weduwe – giftige spin met ijzersterk web
• De eikenprocessierups dodelijk voor uw viervoeter