De zadelboom: hart van het zadel

Het fundament van het zadel is de boom. Dit is de harde binnenkant die zorgt voor de pasvorm, voor de verdeling van het gewicht van de ruiter en voor de zit van de ruiter. U zult begrijpen dat de boom met deze functies bepalend is voor de geschiktheid van een zadel. Hoe zit zo’n boom in elkaar en waar moeten we op letten?

Inhoud

• Doel van de boom
• Pasvorm
• Houten bomen
• Kunststof bomen
• Y-boom
• Semi-boomloos
• Boomloos
• Het kopijzer

Doel van de boom

Het primaire doel van de zadelboom is om het gewicht van de ruiter te verdelen over de paardenrug. We kunnen ook een kussen of een dik pak dekens op de paardenrug leggen, maar dit zal het gewicht van de ruiter niet verdelen. Hooguit wordt het ietsje zachter. Een plank kan echter wel de druk verdelen omdat deze star is. Door dit aan te passen aan de vorm van de rug van het paard, ontstaat de boom. Hiermee moeten drukplekken en andere schade aan de paardenrug voorkomen worden. Belangrijk is dat de boom de druk zo gelijkmatig mogelijk verdeeld.

Hoewel het doel van de boom simpel is, is de uitvoering van dat doel lang niet altijd makkelijk. Er zijn vele voorbeelden bekend van paarden die drukplekken hebben gekregen doordat de vorm van de boom niet goed was.

Het gecompliceerde zit hem daarin dat een statisch voorwerp, de boom, gebruikt moet worden op de dynamische rug van het paard. We gebruiken een zadel wanneer de rug van het paard in beweging is. Een starre boom kan niet meebewegen. De kussens kunnen deze beweging voor een klein deel opvangen, maar dat is verre van volledig. Het is dus uitermate belangrijk dat de vorm van de boom zo goed mogelijk aansluit op de paardenrug.

Pasvorm

De boom moet goed de spieren van de paardenrug volgen. Zowel over de lengte van de boom als achter de schouder naar beneden toe. Dit kan het beste bewerkstelligt worden door een zadel op te bouwen vanaf de boom. Bij een fabriekszadel kan alleen gekeken worden of de kussens goed aansluiten. De kussens kunnen tot op zekere hoogte aangepast worden. Het zadel zal daarbij alleen goed functioneren wanneer de kussens nog goed aansluiten bij de boom. Dit moet blijken in de praktijk.

Bij elk paard moet gezocht worden naar de juiste pasvorm. De boom mag niet te hol zijn want dan ontstaat er te veel druk in het midden van de rug. De boom van een dressuurzadel mag in het midden van de rug heel ietsje ruimte laten omdat het paard zijn rug iets opbolt tijdens het rijden. We praten dan over een aantal millimeters. Er moet geen vinger onder kunnen. De boom moet ook niet te smal zijn. Dat knijpt het in de rug van het paard wat voor spierverlies zorgt. Een te brede boom zorgt voor drukplekken op de schoft.

Merken

Er zijn veel modellen bomen. De vorm van de boom verschilt per merk. Sommige paarden passen één merk, maar een ander merk totaal niet en andersom. De één valt wijder dan de ander. De boombreedte zegt daarom niet alles. Twee zadels met dezelfde boombreedte kunnen heel verschillend vallen door de vorm van het kopijzer, maar ook door de plaatsing van de kussens onder de boom. Ook de dikte van de kussens maakt verschil. Koop daarom een zadel nooit alleen op merknaam en type. Twee zadels van hetzelfde type en merk kunnen anders liggen omdat er net een onderdeel iets anders geplaatst is. Koop alleen een zadel wat u daadwerkelijk geprobeerd heeft.

Rassen

Er zijn ook merken die verschillende soorten bomen verkopen die op verschillende typen paarden passen. Dit zijn bijvoorbeeld Thorowgood en Strada. Zij pretedenderen niet dat een boom voor bijvoorbeeld een koudbloed paard alleen maar op koudbloeden past. Het geeft echter wel een indicatie op wat voor model paardenrug een dergelijke boom goed past. Dit is een goede vinding want een standaard boom past maar op een beperkt aantal paarden.

Sommige winkels verkopen zadels met bomen voor bepaalde rassen terwijl zij zelf niet een gedegen kennis van zaken hebben. Houdt er rekening mee dat geen rug hetzelfde is. Hoewel er binnen een ras, bijvoorbeeld een haflinger, bepaalde kenmerken zijn die terug komen, betekent dat helemaal niet dat de rug van elke haflinger hetzelfde is. Er kunnen onderling grote verschillen zijn. Onderzoek daarom altijd wat de specificaties zijn van de boom van een zadel en kijk of dat past bij uw paard.

Houten bomen

Al sinds lang wordt in het merendeel van de zadels één van de volgende twee typen bomen gebruikt:

De verende boom
De verende boom is gemaakt van gelamineerd hout met verenstaal in de lengterichting van de boom. Hierdoor kan de boom licht veren. Om de ruimte te geven voor het veren zijn er wat dikkere kussens nodig. Met een dergelijk boom zit de ruiter daarom iets hoger boven het paard. Voordeel is dat de rug van het paard iets ruimte krijgt om op te bollen door de veren. Een nadeel van deze boom is dat hij niet 100 procent vormvast is. Het kan al fout gaan tijdens het maken van het zadel bij het opspannen van de zitting. De boom kan hierdoor scheef worden. Ook kan de boom scheef worden door een scheve ruiter, een scheef paard of steeds aan de linkerkant opstijgen. Een verende boom is erg comfortabel voor de ruiter.

De starre boom

Deze boom ziet er net zo uit als de verende boom maar dan zonder verenstaal. Om de boom voldoende stevigheid te geven, is het hout wat breder. De boom is nog een heel klein beetje flexibel door het gebruik van hout maar dit is te verwaarlozen ten opzichte van de verende boom. Voordeel van de starre boom is de vormvastheid. Ook is hij minder kwetsbaar. Het zitcomfort van deze boom is wat minder dan van de verende boom.

Voor goede houten bomen wordt gelamineerd beukenhout gebruikt. Dit is sterk en flexibel hout. Gelamineerd hout veranderd niet van vorm en schroeven en nietjes blijven er goed in zitten. Wanneer goedkoper hout wordt gebruikt, is het hout vaak niet gelamineerd en de boom zal niet zo sterk en flexibel zijn.

Kunststof bomen

Tegenwoordig wordt er naast hout veel gebruik gemaakt van kunststof om een boom te maken. Het voordeel hiervan is dat de boom zeer nauwkeurig gemaakt kan worden en veel minder kwetsbaar is. Kunststof bomen zijn zeer vormvast, breken niet of nauwelijks, de productie ervan is veel goedkoper dan van een houten boom en het is erg licht. De zitting kan in één keer mee gemaakt worden bij het vervaardigen van de boom. Nadeel hiervan is dat het zitcomfort voor de ruiter iets minder is.
Nog een nadeel van kunststof is dat het na verloop van tijd iets uit kan zakken door het intensive gebruik. Ze kunnen te flexibel zijn waardoor er drukpunten ontstaan onder het zadel. Een kunststof boom houdt schroeven en nietjes minder goed vast, dan houten boom.

Er worden allerlei soorten kunststof gebruikt voor zadelbomen. Gebruikte kunststoffen zijn bijvoorbeeld Thermoplastic, Carbon Fiber en Kevlar.

Kunststof bomen zijn er in starre varianten maar ook in iets flexibele varianten. Een voorbeeld van een flexibele boom is thermoplastic wat gebruikt wordt in Zaldi zadels. Onder invloed van warmte wordt het plastic licht flexibel en kan zich voor 10 procent aanpassen aan de paardenrug. Na het rijden komt de boom weer in de oude vorm terug.
Een nadeel hiervan is dat de boom niet alleen iets flexibel wordt in de breedte- maar ook in de lengterichting. Daardoor is de verdeling van het gewicht minder goed. Er komt meer druk op de plaats waar de ruiter zit. Dat maakt deze zadels minder geschikt voor lange ritten.

In sommige gevallen is de kunststof boom aanpasbaar. Met een pers kan de voorboom smaller of breder worden gemaakt. Dit kan bijvoorbeeld bij Zaldi en Saddlefit4life. Dit is erg praktisch wanneer een paard nog erg veranderd. Houdt er wel rekening mee dat een boom niet sterker wordt van het aanpassen. Het is daarom niet aan te raden dit vaak te doen. Bovendien komt het vaak voor dat het de boom weer terug gaat naar de oude vorm en dan zit u alsnog met een niet passend zadel..

Y-boom

Een unieke boom op de markt is de boom van het Wow-zadel. Deze bestaat uit een Y vorm als zitting van sterk Carbo Fiber met aan de poot van de Y het kopijzer. Het kopijzer kan bewegen. Door de Y vorm is de boom in de lengterichting star, maar lateraal en diagonaal beweeglijk. Dat is precies wat we willen van een boom. Het gewicht wordt goed verdeeld en tegelijkertijd is er bewegingsvrijheid voor het paard.

Semi-boomloos

Er zijn ook zadels verkrijgbaar met een leren of vilten versterking. Voorbeelden hiervan zijn de zadels van Deuber en Trekker. Deuber noemt dit een leren boom. Leer is niet star zoals hout of kunststof. Om die reden kan er eigenlijk niet van een boom worden gesproken al geeft leer wel wat stevigheid aan het zadel. De druk kan hierdoor nooit zo goed verdeeld worden als bij een boom van hout of kunststof. Deze zadels zijn echter ook niet boomloos omdat er versteviging is aangebracht. Ze worden dan ook wel semi-boomloos genoemd. Qua gewichtsverdeling geven semi-boomloze zadels een beter resultaat dan boomloze zadels.

Boomloos

Grappig is dat zadels die boomloos genoemd worden, dit over het algemeen niet helemaal zijn. De boom over de lengte van het zadel ontbreekt. Er is echter meestal wel een kopijzer of pommel aanwezig en meestal is er ook een achterboom aanwezig.

Een uitzondering hierop zijn de zadels van Heather Moffett. Dit zadel met memory foam en prolite komt het meest in de buurt van een kussen op een paard. Het zadel bevat geen kopijzer en in de achterboom slechts een minimale versteviging. Toch is de drukverdeling nog heel aardig.

Bij de andere boomloze zadels kan de voor- en achterboom makkelijk voor drukplekken zorgen omdat deze strak worden getrokken over de rug van het paard bij het aansingelen. Ook een boomloos zadel moet daarom goed bij het paard aansluiten en met zorg gekozen worden.

Een boomloos zadel kan prima voldoen voor korte ritten of dressuur in de bak. Voor lange ritten en bosritten is het af te raden om met een boomloos zadel te rijden. De druk wordt dan plaatselijk erg hoog en kan voor drukplekken zorgen. Gebruikt u toch een boomloos zadel, stap dan regelmatig even af zodat de doorbloeding in de rug weer goed op gang kan komen en de spieren zich kunnen herstellen. Zo voorkomt u blijvende schade.

Het kopijzer

Het kopijzer is de boog vooraan het zadel die de pasvorm geeft bij de schoft. Deze is erg belangrijk voor de juiste pasvorm. Een groot deel van pasproblemen wordt veroorzaakt door een verkeerd passend kopijzer. Het kopijzer moet exact aansluiten op de schoft en de spieren daarnaast.

Er zijn veel verschillende modellen kopijzers te verkrijgen. Veel zadel merken bedenken allerlei oplossingen bij het kopijzer om schoudervrijheid te creëren. Er zijn echter maar hele kleine marges in de pasvorm. Worden deze overschreden dan geeft het kopijzer eerder meer last dan dat het tot nut is.

De volgende modellen kopijzers zijn te vinden op de markt:

• V-vorm: Deze passen bij paarden met een smallere schoft.
• U vorm: Deze passen bij een paard met een brede schoft.
• Kopijzer met korte uiteinden: Deze worden vaak gebruikt in close contactzadels en dan vooral springzadels. Dit houdt een zadel niet stabiel bij de schoft. Bovendien kan het zadel aan de achterkant makkelijk omhoog komen. Wanneer de ruiter in verlichte zit rijdt, drukken de punten van het kopijzer enorm achter de schouders in de rug. Dit geeft drukplekken. Een korte boompunt is 2,5 tot 3 centimeter vanaf rail van de boom tot de uiteinden.
• Kopijzer met lange uiteinden: Dit verdeeld de druk het best en houdt het zadel stabiel. Sommige paarden vinden dit prettig, anderen weer niet. in het laatste geval moet gezocht worden naar een boom met middellange boompunten
• Kopijzer met flexibele uiteinden: Zolang de uiteinde beweegbaar zijn dog wel stug blijven, kan dit erg comfortabel zijn voor het paard omdat het net ietsje meer bewegingsvrijheid geeft.
• Kopijzer met uitwaaierende punten: De punten van het kopijzer lopen bij de schoft vandaan. Het nadeel hiervan is dat er een knikje ontstaat aan de zijkant van het kopijzer. Dit kan drukplekken veroorzaken.
• Kopijzer waarvan de punten iets naar achteren wijzen: Dit moet zorgen voor meer schoudervrijheid voor het paard. Dit kan maar lichtjes omdat anders het zadel instabiel wordt.
• Wijde kopijzers: Sommige zadels zijn ontworpen met een extra wijd kopijzer om de schouders meer vrijheid te geven. De boom moet echter ergens contact maken met de rug. Doordat de druk niet bij het kopijzer komt te liggen, verplaatst het zich naar de stijgbeugelophanging. Dat kan nare drukplekken geven. Bovendien schuift een dergelijk zadel snel naar voren. Daarvoor is dan een voorsingel nodig, waardoor alsnog drukplekken kunnen ontstaan. Deze ‘oplossing’ loopt dan ook volledig zijn doel mis.
• Bewegend kopijzer: Wow-zadels hebben een star kopijzer dat heen en weer kan bewegen met het paard mee. Hierbij is het voordeel van een starre boom verenigd met bewegingsvrijheid bij de schouders. Het kopijzer zorgt voor stabiliteit en tegelijkertijd is er nauwelijks kans op drukplekken van het kopijzer omdat het mee kan bewegen met het paard. Voor het paard is dit zeer comfortabel.
• Vervangbaar kopijzer: Bij een aantal zadelmerken kan het kopijzer vervangen worden door een kleinere of grotere. Dit is bij merken als Wow, Wintec, Thorowgood, Kent & Masters, Fairfax, Harry’s Horse, Tattini en Pfiff. Voordeel hiervan is dat het zadel makkelijk aangepast kan worden. Houdt er wel rekening mee dat alleen de vorm van het kopijzer is aangepast. Het kan zijn dat de ronding van de boom achter het kopijzer even goed niet meer aansluit op het paard omdat deze niet verandert.
• Traploos verstelbaar kopijzer: Sommige merken hebben zadels met een verstelbaar kopijzer. Er kan door het verstellen spanning op het hout van de boom komen wat op den duur voor problemen kan zorgen in de boom. Het verstelsysteem kan kwetsbaar zijn. Voordeel is natuurlijk wel dat het zadel altijd aangepast kan worden aan het paard.

Lees verder

• Zadel passen: Wat is een goed zadel?
• Het zadel passen bij het paard
• Zadel passen op moeilijk gebouwde paarden
• Zadel passen: Zadelkussens en vulling
• Zadel passen: Meten van de paardenrug