Zadel passen: Zadelkussens en vulling

Veel verschillende soorten zadelkussens zijn er niet. De materialen waar ze mee gevuld worden, zijn er echter des te meer. Welke materialen zijn dat en welke zijn geschikt? En hoe kunt u bepalen of uw zadel nieuwe of extra vulling nodig heeft? U leest hier alles over de kussens van het zadel.

Inhoud

• Kussenvormen
• Vulmaterialen
• Wol
• Foam
• Lucht
• Cair
• Paardenhaar
• Vullen
• Wanneer opvullen?

Zadelkussens zijn in feite voorgevormde zakken gevuld met stevig en zacht materiaal. Er zitten twee kussens onder een zadel met een ruimte in het midden om de ruggengraat van het paard vrij te laten. De kussens dienen als zacht laag tussen de starre boom en zachte spieren van de paardenrug. De kussens moeten zo gemaakt zijn dat het gewicht over een zo groot mogelijk deel van de paardenrug verdeeld wordt.

Kussenvormen

Er zijn twee vormen kussens te verkrijgen.

• Keilkussens: Dit zijn kussens in de vorm van een wig. Ze zijn aan de buitenkant dikker dan aan de binnenkant bij het kussenkanaal. Ze zijn te herkennen aan de naad aan de achterkant. De kussens lopen langer recht door wat het dragend oppervlak vergroot en de aansluiting op de rug verbetert. Het gewicht wordt hierdoor beter verdeeld en het zadel ligt beter in de balans. Er zijn vele variaties in keilkussens: korte, langere, dikkere en dunnere enzovoorts. Meestal geldt, hoe dieper de zit van een zadel, hoe groter de keilkussens. De keus is afhankelijk van het paard. Keilkussens zijn de meest gebruikte kussens tegenwoordig. Ze zijn voor veel paarden geschikt, maar het meest voor paarden met een niet zo’n korte en niet te holle rug. In combinatie met een korte holle boom kunnen veel paarden met een wat kortere en hollere rug ook met keilkussens toe.
• Souflékussens: Dit zijn kussens zonder keil. Zij hebben geen naad aan de achterkant en volgen de boom. Dit wordt vooral gezien bij springzadels en oudere dressuur- of veelzijdigheidszadels zonder diepe zit. Voor paarden met een korte en/of holle ruggen zijn deze kussens heel geschikt. Op paarden met een rechte of aflopende rug, kan het zadel met dergelijke aan de achterkant wat opwippen tijdens het rijden en ligt het niet zo stabiel.

Bij elk soort kussen kunnen individuele aanpassingen worden gedaan om ze exact passen te krijgen op een paard.

Vulmaterialen

Er worden allerlei materialen gebruikt als kussenvulling. De werking van elk materiaal verschilt en heeft direct invloed op het comfort voor het paard. Misschien wel het meest van alle delen van het zadel.

Bij overmatig zachte vulling kan de boom gevoeld worden door het paard. Bij erg harde vulling kunnen harde randen in het kussen ontstaan die voor drukpunten kunnen zorgen. Door met uw duim in een kussen te duwen voelt u of uw zadel harde of zachte vulling heeft. Wanneer u de kussens niet in kunt drukken, is de vulling te hard. De kussens moeten wel enige stevigheid hebben. Als u de kussens erg ver in kunt drukken zijn ze te zacht.

Elk vulmateriaal heeft zijn eigen voordelen en nadelen. Er is niet een materiaal die het allerbeste is. Het belangrijkste is dat het zacht en vlak tegen de paardenrug ligt en dat het paard het comfortabel vindt.

Of de kussens bedekt zijn met leer of synthetisch materiaal maakt niet zo veel uit. Leer moet wel van goede kwaliteit zijn, anders kan het makkelijk scheuren of uitdrogen door zweet van het paard.

Welke materialen worden er zoal gebruikt als vulling?

Wol

Wol is van oudsher het meest gebruikte middel als kussenvulling

• Schapenwol: Schapenwol van goede kwaliteit is een uitmuntend materiaal om kussens mee te vullen. Het is zacht en veerkrachtig en vormt naar de rug van het paard. Bovendien kan het zorgvuldig geplaatst worden zodat een zadel extra precies aangepast kan worden op een specifiek paard. Nadeel van dit materiaal is dat het niet permanent op dezelfde plaats blijft. Na verloop van tijd vervilt het en wordt het harder en minder veerkrachtig.
• Synthetische wol: Dit wordt door diverse merken gebruikt als kussenvulling. Wanneer u een zadel koopt met wol gevulde kussens is het verstandig om te vragen of het om echte wol gaat of synthetische. Dit wordt namelijk niet altijd vermeld. Synthetische wol heeft dezelfde werking als gewone wol. De ene zadelmaker werkt liever met synthetische wol en de ander met gewone wol. Synthetische wol gaat in principe langer mee dan echte wol, maar het is minder veerkrachtig en wordt sneller hard. Ook synthetische wol moet daarom van goede kwaliteit zijn. Voordeel ten opzichte gewone wol is dat het niet zo veel vocht op neemt. Dat maakt het duurzamer.
• Lining: Er kan een lining onder de wol geplaatst worden. Een lining bestaat uit een dubbele laag schuimrubber, prolite of een laag vilt tegen het leer aan de onderkant van het kussen. Dit zorgt er voor dat oneffenheden van de wol gedempt worden en dat de onderlaag zacht en glad blijft.

Foam

Er zijn veel soorten foam die heel geschikt zijn als kussenvulling. Bij goede kwaliteit kan het foam net zo oud worden als het zadel. Er is echter ook foam dat in elkaar geperst wordt door het gebruik en dat daardoor hard wordt op den duur. Over het algemeen is foam veel duurzamer dan wol.

Foam kussens zijn te herkennen aan de bijzonder gladde en egale onderkant en aan de dopjes aan de achterkant van het kussen. Het voelt vaak wat stugger aan dan wol.

Foam heeft als voordeel dat het de vormvastheid erg goed is. Een nadeel worden wanneer de rug van het paard veranderd. Dan kan er niks veranderd worden aan de kussens. Soms wordt er daarom zowel wol als foam in een kussen gebruikt. Het foam wordt voor de onderlaag gebruikt en wol voor de bovenlaag. Zo kan er toch nog iets gevarieerd worden in de vulling.

Foam is er in verschillende hardheden. Het moet zacht genoeg zijn om er makkelijk met een vinger een deukje in te drukken. Te dun en te zacht is niet goed, want dan voelt het paard de boom er door heen.

Bij foamgevulde kussens is het raadzaam om op te letten hoe de randen van de kussens zijn afgewerkt. Soms zijn de randen niet rond maar vierkant afgewerkt. Dit kan erg hinderlijk zijn voor paarden, vooral achter de schouder. De rand kan zorgen voor drukplekken. Neem dus kussens met een ronde afwerking want aan foam kussens kan niets veranderd worden.

Een bijzonder foam is memory foam. Wanneer dit warm wordt, vormt het zich naar de paardenrug. Bij een goede kwaliteit memory foam, verkleint dit de kans op drukplekken. Er wordt gezegd dat dit foam de rug zelfs in beweging helemaal kan volgen. Het foam vormt zich echter langzaam naar een nieuwe vorm en kan daarom nooit de snelle beweging van de rug helemaal volgen. Het wordt niet voor niets ook wel traagschuim genoemd. Ander foam of wol volgt de rug echter nog minder in de beweging. Memory foam heeft dus het voordeel dat het zich extra goed vormt naar de rug. De stevigheid is wat minder als het warm is en daarom is het beter als er een ander steviger foam als bovenlaag wordt gebruikt zodat de kussens niet te dun worden en stevig genoeg blijven.

Lucht

Zadels met luchtgevulde kussens zijn tegenwoordig steeds makkelijker verkrijgbaar. Dit systeem wordt verkocht onder de naam Flair. Flair kussens hebben een foam laagje onderin de kussens en in het midden over de lengte bovenin. Daar tussenin zit een laag lucht. Alleen Flair voorin de kussens en achterin wol is ook mogelijk. Flair kan in elk zadel gebouwd worden. Wow zadels hebben standaard Flair.

De hardheid van de kussens wordt bepaald wanneer de ruiter op het paard zit. Het is daarmee precies afgestemd op de ruiter. Dit kan een nadeel zijn wanneer er meerdere ruiters van verschillend gewicht op één paard rijden. Een zwaardere ruiter heeft meer lucht nodig dan een lichtere.

Het grote voordeel van lucht is dat het gewicht bij een goed liggend zadel altijd erg goed verdeeld is over een groot oppervlak en dat het mee beweegt met het paard. Nog een voordeel is dat bijvullen erg makkelijk gaat en er daarbij geen materiaal kosten zijn. Een nadeel is dat het wat minder stabiel voelt. Heel soms komt het voor dat een kussen lek is.

Het comfort dat luchtkussens geven, is erg verschillend per paard en ruiter. Er zijn paarden die er niet aan kunnen wennen en anderen die er juist veel beter onder gaan lopen. Zo is het ook met ruiters. De één vind het heerlijk rijden en de ander vind het veel te beweeglijk of heeft het gevoel op een skippybal te zitten. Dit laatste komt overigens vaak doordat mensen een luchtgevuld zadel van iemand anders proberen. De lucht is dan niet individueel afgesteld op de ruiter die het zadel probeert. Wanneer de eigenaar van het zadel zwaarder is, zit er meer lucht in de kussens dan nodig is voor een lichte ruiter. Dan treedt snel het skippybal gevoel op. Met een goed afgesteld zadel zal er geen skippybal gevoel zijn.

Cair

Naast Flair bestaat er ook Cair. Dit wordt vaak door elkaar gehaald maar het is echt iets anders. De fabrikant van Wintec zadels gebruikt Cair. Dit is een luchtdicht paneel waarin open cell foam zit waar lucht in geperst is. Een kussen bestaat uit twee delen. Omdat de lucht in foam zit, is de werking totaal anders dan bij Flair. Cair beweegt minder mee omdat lucht als het ware in belletjes in het foam zit. De lucht kan dus niet door het hele kussen bewegen zoals het verhaal van Wintec wel doet voorkomen. De werking is dan ook niet te vergelijken met Flair.

Omdat Cair een luchtdicht systeem is, kan het moeilijk aan gepast worden. Door de lucht staan de kussens iets bol wat de zadels minder geschikt maakt voor paarden met een rechte rug. Cair staat er om bekend dat het bij kou harder aan voelt. Daarnaast kunnen er drukplekken ontstaan omdat de kussens uit twee delen bestaan. Er zit vaak een deukje of randje in het midden van de kussens. In de praktijk is gebleken dat de wolgevulde zadels van Wintec een betere gewichtsverdeling hebben dan de zadels met Cair. Let daarom altijd goed op bij zadels met Cair.

Paardenhaar

Vroeger werd er vaak paardenhaar gebruikt als vulmateriaal. Het is een geschikt materiaal maar het vraagt veel kennis en ervaring om mee te werken. Deze kennis en ervaring is er tegenwoordig nauwelijks meer. Kussens gevuld met paardenhaar zijn moeilijk te onderhouden. Wanneer het haar in goede staat is, is het enigszins flexibel. Wanneer de kussens inklinken, wordt de vulling erg hard. Daarnaast kunnen er vrij makkelijk bobbels ontstaan. Het zal om deze redenen niet de eerste keus vulling zijn.

Vullen

De meeste kussens hebben 2 gleufjes in het leer aan de bovenkant van het kussen. Deze zijn bedoeld om de kussens op te vullen. De voorkant van het kussen kan vaak gevuld worden zonder dat het hele kussen los hoeft van het zadel. Bij grotere aanpassingen moeten de kussens geheel van het zadel worden gehaald.

Bij de gleufjes kunt u voelen welke vulling er in de kussens van uw zadel zit. U kunt deze gleufjes niet zien, maar u kunt ze voelen door uw hand tussen de boom en de kussens te duwen vanaf het kussenkanaal. U kunt hier ietsje van de vulling eruit trekken om te weten wat erin zit. Doe dit voorzichtig zodat u echt een heel klein plukje heeft. Een grote pluk eruit halen beïnvloedt de ligging van het zadel. Zeker bij fabriekszadels is het best verstandig om dit te controleren. Er bestaan nog steeds fabrieken die oude troep als vodden en watten gebruiken!

De zadelmaker

Het vullen van de kussens is vakwerk. Zoek daarvoor een goede zadelmaker. Gevoel en ervaring met het materiaal is nodig om de kussens mooi gelijkmatig en symmetrisch te kunnen vullen. Slecht vulwerk kan een zadel verpesten. Een zadelmaker moet goed kunnen zien op welke plaats extra vulling nodig is in de kussens. Hij kan u niet alleen helpen bij op maat gemaakt zadels maar ook bij fabriekszadels. Een fabriekszadel komt met standaard gevulde kussens. Een zadelmaker kan hier echter nog heel veel aan veranderen om een zadel beter passend te maken.

Bijvullen

Extra vulling kan maar in beperkte mate worden toegevoegd en alleen als de vulling nog gelijkmatig en zacht is en iets is ingeklonken. De extra vulling komt bovenin het zadel. Eventuele bobbels in de oude vulling worden daarmee niet opgelost. Wordt er teveel vulling in gedaan dan worden de kussens alleen maar harder. Bij meer dan kleine probleempjes is het daarom zinvoller de vulling te laten vervangen.

Houdt er rekening mee dat een zadel maar beperkt passend kan worden gemaakt met vulling. De boom bepaald uiteindelijk of een zadel echt goed ligt.

Wanneer u een zadel heeft met flair, wordt de lucht na verloop van tijd minder. Ook een zadel op lucht moet daarom regelmatig gecontroleerd en opnieuw gevuld worden.

Wanneer opvullen?

Zadels moeten met regelmaat gecontroleerd worden op juiste ligging. Ook de kussens moeten regelmatig gecontroleerd werden. Zelf kunt u elke maand de kussens even controleren zodat u er op tijd bij bent wanneer het zadel bijgevuld of opnieuw gevuld moet worden.

De kussen zijn niet meer goed wanneer:

• Er bobbels of onregelmatigheden in de kussens zitten
• De vulling (plaatselijk) hard is geworden
• De vulling dunner is geworden
• De kussens assymetrisch zijn
• De boom door de vulling heen te voelen is. Bij foamvulling betekent dit dat de foam aan het afbreken is.

U zult aan uw paard merken wanneer het zadel niet meer goed ligt:

• Het paard loopt niet meer ontspannen
• Het paard drukt zijn rug weg
• Het paard kan niet meer goed stelling en buiging aannemen en heeft moeite met wendingen
• Het gedrag tijdens zadelen, opstijgen en rijden wordt anders
• De rug is gevoelig bij aanraking
• Het paard reageert niet meer goed op zithulpen

U kunt zelf zien of de kussens niet goed op de rug aansluiten. Dit is te zien wanneer u het zadel van achteren bekijkt wanneer het op de paardenrug ligt en:

• De boom de ruggengraat raakt of bijna raakt
• De kussens maar op voor een klein deel contact maken met de paardenrug
• Het ene kussen dikker is dan de andere. Het zadel ligt dan scheef

Gemiddeld is het twee keer per jaar nodig om het zadel te laten controleren op juiste ligging. Dit is afhankelijk van hoe veel uren u het zadel gebruikt. Bovendien is het verstandig om gemiddeld eens in de 2 of 3 jaar de kussens helemaal opnieuw te laten vullen.

Lees verder

• De zadelboom: hart van het zadel
• Zadel passen: Meten van de paardenrug
• Zadel passen op moeilijk gebouwde paarden
• Zadeldekjes en onderleggers: do’s en don’ts
• Zadel Passen: Singels