Zieke en verzwakte dieren verzorgen zich niet

Dieren poetsen en gaan in bad. Ook een verfrissende 'douche' hoort er zo nu en dan bij. Zowel bij huisdieren als dieren in het wild is een enthousiaste 'persoonlijke verzorging' een teken dat het goed met ze gaat. Zieke dieren zijn te herkennen aan bepaalde gedragingen en symptomen. De tanende verzorging van hun vacht, en bij vogels het verenkleed, is in dat opzicht een van de meest in het oog springende signalen, en vaak ook het meest dramatische kenmerk. Want laat één ding duidelijk zijn: zieke dieren verzorgen zich slecht of helemaal niet.

Inhoud

• Het belang van de vacht en het verenkleed
• Dieren poetsen en gaan in bad
• Vacht schoonhouden
• Stofbad
• Over veren en het verenkleed
• 'Impregneren'
• Het verzorgen van elkaars vacht verstevigt de sociale band
• Vachtverzorging bij huisdieren

Het belang van de vacht en het verenkleed

Een ziek of verzwakt dier is doorgaans te herkennen aan een vieze, geklitte vacht. De huid van een dier is de beschermlaag van het lichaam. Dat geldt ook voor de huid van de mens. Een ongezonde huid veroorzaakt huidziekten. Daar komt bij dat de bedekkende laag van de huid, zoals de vacht of het verenkleed, goed moet functioneren en in topconditie dient te zijn. De vacht, haren, veren en natuurlijk de schubben hebben tal van functies. Met name bij wilde dieren moet die deklaag optimaal zijn om überhaupt te kunnen overleven in een wereld waar het recht van de sterkste geldt.

Vette veren
Haren houden lucht vast. Daarmee beschermt het dier zich tegen de kou. Bij een vieze vacht gaat deze isolerende taak verloren. Ook veren hebben die functie, naast het feit dat veren noodzakelijk zijn om goed te kunnen vliegen. Het verenkleed vormt een effectief wapen in elk klimaat, tegen zowel kou als warmte. In barre winters en warme zomers is dat van essentieel belang. Daarom moet het verenkleed van met name de watervogels vet zijn. Vette veren stoten immers water af. De huid blijft dan droog, zodat de vogel niet onderkoeld raakt. Zelfs een watervogel kan verdrinken als het verenkleed doordrenkt is met water.

Schubben
Schubben vormen een uitstekende wapeningslaag die het dier beschermt tegen scherpe voorwerpen, zoals rotspunten. Maar hij houdt er ook slangen en bloedzuigers mee van het lijf. In elk geval vormt de schublaag een belangrijke defensieve barrière.

Dieren poetsen en gaan in bad

Een gier heeft geen halsveren, Dit om te voorkomen dat die veren vies worden tijdens het eten van een karkas en dan ziekten overbrengen. Het toont aan hoe belangrijk een verzorgde vacht en een glanzend opgepoetst verenkleed is. Zowel tamme als wilde dieren brengen een groot deel van de dag door met poetsen om de vacht en veren in optimale conditie te houden. Ze gebruiken daarbij onder andere hun poten, nagels, tong en snavel.

Vacht schoonhouden

Klauwen fungeren vaak als 'kam'. Vleermuizen likken hun vlieghuid schoon en desinfecteren daarmee kleine wondjes. Leeuwen, lynxen en andere rovers, maar ook de zogenaamde prooidieren, doen hetzelfde om te voorkomen dat wonden, ontstaan tijdens de jacht en vechtpartijen onderling, gaan ontsteken. Speeksel heeft bij dieren, maar ook bij de mens, een desinfecterende werking. Reigers gebruiken de afgestorven poederachtige punten van hun donsveren om overtollig verenvet te absorberen. Weer andere dieren halen met hun vingers of klauwnagels de klitten uit hun vacht en verwijderen op die manier ook de parasieten.

Stofbad

Wie een aquarium heeft, zal ongetwijfeld wel eens gezien hebben dat ook vissen hun schubben schoon houden, waarbij ze elkaar helpen. Gordeldieren en veel andere geschubde diersoorten laten hun schubben vaak over elkaar heen schuren. Het is een zeer effectieve methode om insecten en parasieten die tussen de schubben zijn gedrongen te verpletteren. Kippen - en andere vogels, zoals de mus - nemen dikwijls een stofbad. Vrijlopende kippen hebben daar de ruimte en gelegenheid voor. Men ziet het 'vrije' kippen dan ook vaak doen om een teveel aan olie van de veren te krijgen.

Tegen parasieten
Nijlpaarden en buffels rollen door de modder. Net als olifanten, die daarnaast stofbaden nemen om de teken van de huid te krijgen. De harde modderkorst vormt een uitstekende antiparasietenlaag. Zelfs pinguïns met hun onderhuidse speklaag moeten hun dichte deklaag van veertjes goed onderhouden om te kunnen overleven in de barre kou. Het verzorgen van de vacht en het verenkleed is een teken van gezondheid. Men mag gerust concluderen dat hoe drukker dieren en vogels het daarmee hebben, hoe vitaler en gezonder ze zijn.

Over veren en het verenkleed

Een kip neemt, zoals alle bodemvogels, geregeld een stofbad tegen parasieten. Kraaien laten met dat doel mieren door hun veren lopen, wat goed is tegen vogelluis. Er zijn roofvogels die met hun vleugels verwoed op de stoffige grond klapperen en aldus een stofdouche nemen. Talloos zijn de voorbeelden hoe vogels hun verenkleed en daarmee ook de huid beschermen. Voor een vogel in de poolstreken is het verzorgen van het dons en de dekveren van levensbelang in verband met de winddichtheid ervan. Een zieke of verzwakte vogel zal zijn verenkleed slecht verzorgen, simpelweg omdat hij er niet meer toe in staat is. Vitale vogels zijn altijd en overal in de weer met hun veren.

'Impregneren'

Vogels hebben klieren die vet produceren. Vet dat ze met hun snavel uitsmeren over het verenkleed. Het lijkt op impregneren. Eenden en andere watervogels vetten hun vleugels elke dag verschillende keren in om het verendek waterdicht te houden. De zon stimuleert de vetklieren tot het produceren van voldoende vet. Poetsen, poetsen en nog eens poetsen. Dat is het devies. Vogels doen het aldoor. Het spreekt vanzelf dat een perfect verzorgd verenkleed ook een optimale aerodynamica waarborgt.

Het verzorgen van elkaars vacht verstevigt de sociale band

Elkaar vlooien is bij apen een dagelijks ritueel, bedoeld om de vacht schoon te houden en om parasieten te verwijderen. Bovendien verstevigt vlooien de sociale band tussen de jongen, de moeder en de overige familieleden. Apen staan erom bekend. Het komt echter bij veel diersoorten voor, zoals meerkatten. Ook vogels vlooien elkaar. Overigens maakt elkaar 'oppoetsen' ook deel uit van het baltsritueel.

Vachtverzorging bij huisdieren

Huisdieren hebben inzake de vachtverzorging dezelfde behoeften als dieren in het wild, al zijn deze 'wensen' minder uitgesproken en duidelijk. Een huisdier, ongeacht of het een kat, een marmot, een cavia of hamster is, moet vaak geholpen worden met het verzorgen van de vacht. Zoals borstelen bij een konijn. Bij langharige soorten moet dat zeker enkele keren per week gebeuren. Bij een cavia is een tandenborstel heel geschikt om de vacht vrij van klitten te houden. Intuïtief doen huisdieren dat zelf, maar wat hulp van het baasje kan nooit kwaad en is vaak zelfs noodzakelijk. Een van de oorzaken is dat veel huisdieren soms eindeloos zijn doorgefokt op de juiste kenmerken en daardoor steeds verder van de natuur af zijn komen staan.

Lees verder

• Ziekten en kwaaltjes bij cavia's
• Ziekten en kwaaltjes bij goudvissen
• Ziekten en kwaaltjes bij hamsters
• Ziekten en kwaaltjes bij konijnen
• De unieke roep en zang van vogels