De sidderaal – een levende accu

De dodelijke sidderaal laat niet met zich sollen. Deze Zuid-Amerikaanse zoetwatervis steekt regelmatig zijn kop uit het water om lucht te happen. Samen met de piranha is hij heer en meester in het stroomgebied van de Amazone en Orinoco. Met stroomstoten van gemiddeld 600 volt doodt hij zijn prooi. Het voltage is voldoende om zelfs een koe of een paard te bedwelmen. De organen die elektriciteit opwekken bevinden zich in de staart. De lage spanning fungeert als een radar waarmee de sidderaal zijn weg vindt en zijn prooi opspoort in donkere, troebele wateren. Deze nogal chagrijnig kijkende vis is solitair en onverdraagzaam van aard. In Zuid-Amerika schijnt de sidderaal een lekkernij te zijn.

Inhoud

• Leefwijze van de sidderaal
• Bijna blind
• Leefgebied
• Voedsel en voortplanting
• Hoe produceert de sidderaal elektriciteit?
• Belangrijke kenmerken van de sidderaal
• Andere 'elektrische' vissen

Leefwijze van de sidderaal

De sidderaal (Electrophorus electricus) is geen snelle vis. Meestal ligt hij roerloos in de schaduwrijke, lage rivierkommen en in de modderige, ondiepe meanders van zowel de Amazone als de Orinoco en hun zijrivieren, waar hij heer en meester is, zoals ook de piranha. Met zijn krachtige, traag zwiepende staartvin beweegt hij zich majestueus door het water. De sidderaal is olijfbruin, kan ruim twee meter lang worden en heeft een staart die ongeveer driekwart van zijn lijf in beslag neemt.

Bijna blind

Hoewel de sidderaal een vis is, moet hij af en toe boven water komen om lucht te happen, aangezien het modderige, donkere water in zijn territorium dikwijls te weinig zuurstof bevat. Zijn respiratiesysteem is hierop aangepast. De praktisch blinde sidderaal heeft geen rugvin, wel een aarsvin die aan de onderkant van zijn lijf een lange vinzoom vormt en naadloos overgaat in de borstvin. Sommige sidderalen – ze hebben een stompe kop en een massief lijf – kunnen wel twintig kilo of nog zwaarder worden.

Leefgebied

De sidderaal komt alleen in Zuid-Amerika voor, hoofdzakelijk in het lagere stroomgebied van het Amazonebekken. Ook de Orinoco beschouwt hij als zijn territorium, net als de ondiepe wateren in Guyana. Hoewel de sidderaal in deze contreien niet zeldzaam is, wordt zijn habitat toch op sluipende wijze bedreigd door ontbossing, waterverontreiniging, pesticiden en de legale en illegale houthandel.

Voedsel en voortplanting

De sidderaal steekt geregeld zijn kop boven het doorgaans zuurstofarme water om te 'ademen'. Overigens haalt hij 'in normale doen' ongeveer tachtig procent van de benodigde zuurstof uit de lucht. Hij zal dus doodgaan als hij om de een of andere reden niet aan het wateroppervlak kan komen. De prooi van de sidderaal bestaat voornamelijk uit vis. Alleen jonge sidderalen verorberen ook ongewervelde dieren die op de rivierbodem leven. Met zijn elektrische sensoren wordt de sidderaal spiercontracties gewaar bij bewegende maar ook niet-bewegende prooien. Bij alle levende wezens veroorzaken de spieren immers elektrische potentiaalverschillen. Ook de spiertonus (in rust) is daaraan onderhevig. Vervolgens verlamt hij zijn prooi met enkele stroomstoten, waarna hij de vis in één hap doorslikt.

Territorium
Vreemd genoeg is er nog weinig bekend over de voortplanting van de sidderaal. In elk geval verlaten deze vissen in bepaalde perioden hun territorium om te paaien en komt het vrouwtje een tijdje later met haar kroost terug. Het vermoeden bestaat dat sidderalen met behulp van stroomstootjes soortgenoten 'aftasten' en aldus weten of ze met het andere geslacht te maken hebben en of de bereidheid om te paren aanwezig is. De stroomstoten die hij afgeeft tijdens het jagen, of als hij zich bedreigd voelt, kunnen dodelijk zijn voor de mens (hartstilstand).

Hoe produceert de sidderaal elektriciteit?

Een volwassen sidderaal uit het Amazonegebied kan stroomstoten opwekken tot 650 volt bij een stroomsterkte van om en nabij de 1 ampère (750 watt). De in 2019 ontdekte Electrophorus voltai produceert daarentegen een voltage van 860 volt, het maximale voltage dat bij een sidderaal is gemeten. De stroomsterkte is echter bij alle soorten relatief laag. De spanning wekt de sidderaal op met gestapelde elektrische cellen, ook wel electroblasten genoemd, die uit spierweefsel zijn geëvolueerd. Elke cel – electroplaatje – in de lange staart produceert ongeveer 0,15 volt. Een volwassen sidderaal heeft er duizenden tot wel 10.000 van in zijn staart.

Spanningspotentiaal
Alle spiercellen – en zenuwcellen – van levende wezens wekken bij contractie en in rust (spiertonus) een elektrisch spanningspotentiaal op. Miljoenen jaren geleden heeft de evolutie het zo geregeld dat bij bepaalde vissen, zoals de sidderaal, spiercellen werden omgevormd tot elektrische cellen (elektrocyten). Het lichaam van de sidderaal functioneert dus feitelijk als een soort batterij of accu.

Belangrijke kenmerken van de sidderaal

Voor alle duidelijkheid: de sidderaal is geen aal of paling, en hij is er ook geen familie van. Hij heeft alleen een aalachtig lichaam. De Electrophorus electricus is verwant aan de mesaal. Alle vissen uit deze familie gebruiken bio-elektriciteit om te overleven.

• Lengte: 1 – 2,5 m.
• Gewicht: tot 20 kg en meer. De 'elektrische' staart vormt ruim de helft van zijn totale lichaamsgewicht.
• Leefgebied: Amazonebekken (midden- en benedenloop). Orinoco, rivieren in Guyana.
• Voedsel: vissen, kikkers, weekdieren op de rivierbodem.
• Gedrag: solitair, onverdraagzaam.
• Leeftijd: waarschijnlijk kunnen ze wel 80 jaar worden.

Andere 'elektrische' vissen

De sidderaal (geslacht: Elektrophorus) behoort tot de familie van de mesalen (geslacht: Gymnotus). De sidderaal mag zich de langste vis uit die familie noemen. Alle soorten van deze familie gebruiken bio-elektriciteit voor de jacht, de communicatie en de navigatie.

Sdderrog en -meerval
Er zijn echter ook sidderroggen en siddermeervallen die volgens hetzelfde principe jagen, maar waarvan de stroomstoten beduidend minder krachtig zijn dan die van de sidderaal. De Electrophorus electricus en de in 2019 ontdekte Electrophorus voltai mogen met recht de meest tot de verbeelding sprekende en voor de mens gevaarlijkste elektrische vissen worden genoemd. Opmerkelijk is bovendien dat de 'elektrische organen' van de sidderaal meer dan de helft van het totale lichaamsgewicht uitmaken.

Lees verder

• De tomeloze vraatzucht van piranha's
• Hoe gevaarlijk is de vampiervleermuis?
• De bliksemsnelle gabonadder
• De tijgerhaai (Galeocerdo cuvier) – een gevaarlijke jager
• De onstuitbare opmars van de zwarte weduwe