De onstuitbare opmars van de zwarte weduwe

De dodelijke zwarte weduwe (Latrodectus mactans) mag u nooit over het hoofd zien als u in de donkere hoekjes van uw huis of garage rommelt. Zeg nu niet dat deze exotische giftige spin niet voorkomt in Nederland. Ze is al verschillende malen gesignaleerd, onder andere in het Friese Damwoude. Het beest zat in een geïmporteerde auto uit Amerika. Deze in Noord-Amerika inheemse killer krijgt in Europa steeds meer vaste voet aan de grond. De zwarte weduwe zoekt de mens op; bergplaatsen en toiletten hebben haar voorkeur.

Inhoud

• De zwarte weduwe doet haar naam eer aan
• Makkelijk te herkennen
• Het web van de zwarte weduwe
• Belangrijke kenmerken van de zwarte weduwe (Latrodectus mactans)
• Pijnlijke beet
• Symptomen
• Tegengif
• Gevaarlijke verspreiding
• Oorzaken van de verspreiding

De zwarte weduwe doet haar naam eer aan

De zwarte weduwe (Latrodectus mactans) is inheems in de Verenigde Staten en Mexico. Inmiddels is deze spin in alle werelddelen te vinden. De mannetjes gaan elke zomer op zoek naar een vrouwtjesspin. Ondersteboven wacht ze in haar web terwijl het mannetje voorzichtig dichterbij komt.

Paring
Voordat het mannetje het driedimensionale web ingaat, schudt hij eraan en geeft hij tiksignalen op de zijden draden. Maar goed ook, want een onaangekondigd mannetje wordt door de zwarte weduwe meteen als een prooi beschouwd. Zodra het paren voorbij is, maakt hij dat hij wegkomt. Het veel kleinere, hulpeloze mannetje waagt dus zijn leven tijdens de paring. Want als de vrouwtjesspin honger heeft, zal ze hem beslist verorberen. De zwarte weduwe doet haar naam inderdaad eer aan. Er is echter een theorie die het kannibalistische gedrag van de zwarte weduwe bestrijdt, of in elk geval nuanceert. Het mannetje zou na diverse paringen zodanig verzwakt zijn dat het op sterven na dood is, waarna het door het vrouwtje wordt opgepeuzeld.

Makkelijk te herkennen

De zwarte weduwe herkent u meteen. Ze heeft een dik, bol achterlijf, zo groot als een erwt. De onderbuik is voorzien van twee opvallende, rode driehoeken. Samen vormen ze de herkenbare zandlopervorm. Met de twee scherpe, holle giftanden spuit de spin het gif in de prooi. Voor de mens is alleen het vrouwtje gevaarlijk. De kaken van het mannetje zijn namelijk te klein om zich een weg door de huid te banen, maar ook de hoeveelheid gif is te gering.

Europese weduwe
De zwarte weduwe is ongeveer 1,25 cm lang, het mannetje iets kleiner, met een spanwijdte van 2 cm tot soms wel bijna 4 cm. De spin eet insecten, zoals vliegen, kevers en vlinders, maar ook andere spinnen. Ze wordt ongeveer twee jaar oud. De Europese weduwe (Latodectrus tredecimguttatus) is inheems in Zuid-Europa en wordt ook wel 'malmignatte' genoemd. De spin huist in oude wijngaarden of olijfbomen. In de oogstperiode worden dan ook veel mensen gebeten.

Het web van de zwarte weduwe

Het driedimensionale web van de solitaire zwarte weduwe bestaat uit drie lagen. De bovenste laag is voorzien van steundraden, vastgehecht aan een tak, kei of baksteen. De middelste bestaat uit een ratjetoe van plakdraden, en de onderste uit flexibele, schuin naar de grond lopende draden, bedekt met zeer plakkerige druppeltjes.

Centrale webgedeelte
Nadat een insect tegen de gronddraad is aangelopen, laat de draad los en blijft het beestje eraan vastplakken. De losse draad wikkelt zich vervolgens om het tegenspartelende insect heen, in de richting van het centrale webgedeelte. Daarna is het afgelopen met het diertje. De zwarte weduwe bijt, waarna het gif de ingewanden vloeibaar maakt. Later komt de spin terug om haar slachtoffer leeg te zuigen. De zuigkracht wordt geleverd door de maag en niet door de mond. De spindraden komen tevoorschijn uit de onderbuik. Daarmee maakt ze het web, wikkelt ze de prooi in, maar omhult ze er ook de eitjes mee om ze te beschermen.

Cocon
Zodra de jonge, bleke spinnetjes uit hun cocon zijn gekropen, laten ze zich langs een zelf gesponnen draadje afzakken en gaan vervolgens een eigen web maken. De zwarte weduwe is honkvast, heeft dus geen nomadische trekjes. In de regel zal ze haar web dan ook niet verlaten.

Belangrijke kenmerken van de zwarte weduwe (Latrodectus mactans)

Taxonomisch behoort het geslacht Latrodectus tot de klasse van de spinachtigen (Arachnida), de orde van de spinnen (Araneae) en de familie van de kogelspinnen (Theridiidae). De meest opvallende kenmerken van de zwarte weduwe (Latrodectus mactans) zijn:

• Kleur: zijdeachtig zwart met een rode tekening op het achterlijf (afhankelijk van de soort);
• Lengte: het vrouwtje is ca. 2,5 cm. Het mannetje is kleiner;
• Gedrag: solitair;
• Paartijd: zomer;
• Prooi: spinnen, vliegen, muggen, mieren, pissebedden, kevers en andere kleine insecten.
• Gif: zenuwgif, in principe ook dodelijk voor de mens;
• Levensverwachting: gemiddeld 9 maanden, het mannetje 3 maanden.

Pijnlijke beet

De beet van de zwarte weduwe kan erg pijnlijk zijn. Door de maag- en buikkrampen worden de verschijnselen wel eens aangezien voor een acute blindedarmontsteking. Als gevolg van de verstarring is vertellen wat er is gebeurd vaak moeilijk, waardoor menig slachtoffer onterecht naar de operatiekamer wordt gebracht. En geopereerd...! Het spreekt vanzelf dat de kleine hoeveelheid gif bij een volwassene minder ernstige gevolgen heeft dan bij een kind. Ook ouderen zijn gebaat bij een snelle behandeling. Bij een procent van de menselijke slachtoffers is de onbehandelde beet fataal.

Symptomen

Bij de mens heeft de beet van de zwarte weduwe de kracht van een speldenprik tot een wespensteek. De verschijnselen zijn:

• maagkrampen;
• aangezichtspijn, waardoor praten moeilijk wordt;
• verstarring;
• verlammingsverschijnselen.

Tegengif

Een injectie met tegengif is de enige manier om de gevolgen van de spinnenbeet te minimaliseren. In het laboratorium wordt de spin ‘gemolken’ (gifprikkeling). Het tegengif werkt binnen twintig minuten. Wie zich niet laat behandelen, heeft zo'n vijf dagen lang veel last van de verschijnselen. Volledig herstel kan weken duren. De meest giftige spin is nog altijd de Braziliaanse zwerfspin (Phoneutria fera en nigriventer). Het gif van de zwarte weduwe is ongeveer 15 keer krachtiger dan het gif van een ratelslang. Het is dus niet vreemd dat de beet van deze spin in extreme gevallen de dood tot gevolg heeft.

Gevaarlijke verspreiding

Dat men de verspreiding van de zwarte weduwe serieus moet nemen, blijkt uit een bericht van reptielenzoo ‘Serpo’. De spin werd ontdekt in een planten- en bloemenveiling in Aalsmeer en naar ‘Serpo’ gebracht. Na vier weken werden aldaar pakweg honderd zwarte weduwen geboren. Als de spin op die veiling niet was ontdekt, zou ze inmiddels de stammoeder zijn geworden van zo’n 1000 nakomelingen. De Belgische spinnenvereniging ARABEL waarschuwt dat er sprake is van een snelle verspreiding in Vlaanderen. Onder andere via Amerikaanse containers in de haven van Antwerpen. In het Limburgse Eygelshoven werd in september 2020 een zwarte weduwe ontdekt in een Amerikaans legervoertuig, dat voor onderhoud naar het depot was gebracht.

Oorzaken van de verspreiding

Door het broeikaseffect kunnen meer exotische insecten en spinnen in ons land overleven. Ook de bestrijdingsmiddelen voor het internationaal transport worden minder krachtig als gevolg van strengere milieueisen. Elk jaar worden er in Nederland niet-inheemse spinnen ontdekt, waaronder de zwarte weduwe (Latrodectus mactans), de valse wolfspin (Zoropsis spinimana) en zelfs de Australische roodrugspin (Latrodectus hasselti). De komende tijd zal men dus beter op moeten letten wat er in en om huis allemaal rondkruipt...!

Lees verder

• Zwarte weduwe – giftige spin met ijzersterk web
• Wie is bang voor de huisspin?
• Braziliaanse zwerfspinnen in aantocht
• Pas op voor de grote spoorspin (grote bermzakspin)
• Vogelspin in zicht!