Hoefijzers: doen of niet?

Vanouds worden hoefijzers in Nederland veel gebruikt ter bescherming van de paardenhoef. Dit is al een eeuwenoud gebruik. Dat wil niet zeggen dat het ook een goed gebruik is. U vindt hier de voors en tegens en andere overwegingen bij het gebruik van ijzers.

Inhoud

• Geschiedenis hoefbeslag
• Werking blote hoef
• Altijd op blote voeten?
• Problemen
• Nadelen ijzers
• Alternatieven

Geschiedenis hoefbeslag

De geschiedenis van hoefijzers voert in terug tot in de Romeinse tijd. In die tijd maakte men hoefsandalen die met leren banden aan de benen werden gebonden. Deze bedekte de totale zool van de hoef. Dat was in die tijd nodig om de hoeven van paarden te beschermen op het slagveld. De vijand gooide namelijk zogenaamde kraaienpoten op de grond om de paarden te verwonden. Dit waren vlijmscherpe ijzeren puntjes in de vorm van een kraaienpoot. Zo werd hun kans op de overwinning groter. Dankzij de hyposandalen hadden de paarden hier geen last van. Handig waren ze niet, die sandalen. Paarden konden er alleen op lopen in stap. Ze werden dan ook vaak gebruikt voor trekpaarden. Echte hoefijzers kende men in die tijd nog niet.

Naar alle waarschijnlijkheid komt de basis van ons huidige hoefbeslag bij de Kelten vandaan. Van hen is bekend dat ze ijzers met nagels vast maakten omdat de hoeven van hun paarde te veel afsleten op lange tochten.

De eerste ijzers waren smal omdat ijzer in die tijd erg duur was. Alleen rijke mensen lieten ijzers onder de hoeven van hun paarden slaan. Na dit smalle ijzer kwam er in 1300 een breder ijzer met een schuin oplopende voorkant. Naarmate het ijzer goedkoper werd, werden de hoefijzers breder. De nagelgaten kwamen meer aan de rand van de ijzers te zitten. Zo werd het ijzer aan de wand vastgenageld en kon de zool op het ijzer deels meedragen.

In de middeleeuwen ging men ijzers op grotere schaal gebruiken. De aanleiding hiervan was het feit dat paarden niet meer werden gehouden in een wei, maar in een stal. Door het staan in de mest en ammoniak verweekte de hoef. Dat in combinatie met te weinig beweging zorgde voor problemen met de hoeven. Om deze reden ging men steeds meer ijzers gebruiken om dit op te lossen.

De grote omslag in hoefbeslag kwam in de 18e eeuw. Het was erg belangrijk dat de hoeven van het paard goed verzorgd worden omdat het paard het vervoermiddel was in die tijd. IJzers raakten ingeburgerd in heel Europa. Ook werd er meer onderzoek gedaan naar hoefproblemen. Hierbij werd geen verband gelegd met het gebruik van ijzers. Toch verschenen er al in 1830 studies over de nadelige gevolgen van ijzers. Mensen wilden dit echter niet horen en het raakte op de achtergrond.

Werking blote hoef

De hoef is een vernuftige uitvinding. Alles werkt heel precies samen om de juiste stevigheid, veerkrachtigheid en groei te geven. Wanneer een paard zijn hoef op de grond zet, zet deze iets uit. Dit wordt het hoefmechanisme genoemd. Dit hoefmechanisme zorgt voor een goede doorbloeding van de hoef. Tevens werkt het als schokdemping.

De straal, het V-vormige kussentje onder de hoef, is veerkrachtig en stroef en zorgt er voor dat een paard niet snel uitglijdt. De straal geeft gevoel met verschillende ondergronden. Zo weet een paard of hij voorzichtig moet doen of niet. Voorwaarde hiervoor is dat de straal de grond raakt. Wanneer een hoef tekort wordt, komt er meer druk op de straal. Dit is het signaal voor de hoef om harder te groeien. Wanneer de druk minder is, groeit de hoef minder hard.

Elke hoef die gezond is, kan al deze functies prima aan. De hoeven zijn er tenslotte voor gemaakt.

Altijd op blote voeten?

Dat is de vraag die wij onszelf kunnen stellen. De paardenhoef is gemaakt om zichzelf te redden en zonder enig schoeisel door het leven te gaan. Hoeven moeten in principe dus prima zonder beslag kunnen. Onze honden lopen tenslotte ook zonder wat dan ook aan hun poten. Waarom zouden paarden dat niet kunnen? Zij kunnen dat prima, mits zij in de juiste omstandigheden leven.

De belangrijkste vereiste voor gezonde hoeven zijn:

• Veel beweging: Door beweging wordt de doorbloeding beter, wat problemen voorkomt.
• Zo veel mogelijk in vrijheid rondlopen: De hoeven blijven veel schoner dan in een stal, waardoor problemen afnemen.
• Diverse ondergronden: Het allermooiste is wanneer een paard op verschillende ondergronden kan staan zoals beton, gras, schoon zand en afgeronde steentjes. Het paard traint hierdoor zijn hoeven. Ze worden harder en flexibeler. Bovendien blijft de hoef veel beter op de juiste lengte wanneer het paard ook op harde ondergrond staat. Dat scheelt in kosten voor een bekapper. Paarden leren zelf te kiezen op welke ondergrond ze het liefst staan. Wordt de hoef te kort, dan zal het dier liever voor zachte ondergrond kiezen voor betere groei.
• Gezonde voeding: als vanouds worden er nog steeds veel granen aan paarden gevoerd. Tegenwoordig wordt het verrijkt met veel geraffineerde suiker, melasse en andere ballaststoffen. Dit is niet alleen slecht voor de totale gesteldheid van een paard, maar ook slecht voor de hoeven. Gezond is voldoende, goed ruwvoer en als aanvulling een grasbrok en kruiden brok bijvoorbeeld van Voergezond. Wilt u persé granen voeren, voer dan onbewerkte granen. Geen granen heeft echter de voorkeur.

Door een paard op bovenstaande wijze te houden, krijgt en houdt een paard sterke hoeven. De meeste paarden zijn zo nagenoeg altijd prima zonder ijzers te houden.

Problemen

Toch doen zich nog vaak problemen voor. Zoals reeds genoemd bij de geschiedenis van paarden, zijn er in de loop van de geschiedenis problemen ontstaan met de hoeven. Dit komt voornamelijk doordat aan bovenstaande punten niet wordt voldaan. Hierdoor kan het nog wel eens moeilijk zijn om een paard altijd zonder ijzers te houden.

Wanneer een paard jaren op ijzers heeft gestaan, kan het lang duren voor het weer goed zonder kan. Ook wanneer een paard ziek is, bijvoorbeeld hoefbevangen, is speciale behandeling nodig. Altijd blootsvoets lopen kan dan wel eens bijzonder lastig zijn. Een paard hoort niet continu moeilijk te lopen, want dat geeft weer andere problemen in zijn lijf. Er zijn diverse omstandigheden waar het niet of niet direct lukt om een paard goed blootsvoets te laten lopen.

Nadelen ijzers

Vaak wordt vrij snel naar ijzers gegrepen wanneer een paard gevoelig loopt. Dit is het vanouds het middel om de hoeven te beschermen en gevoelige paarden weer goed te laten lopen. Wij dienen ons echte te realiseren dat ijzers uit een tijd stammen, waarin alleen ijzer voorhanden was als middel om de hoeven te beschermen. Tegenwoordig zijn er veel meer middelen. In alles streeft de maatschappij naar vernieuwing, vooruitgang en technische hoogstandjes. Maar als het gaat om hoefijzers blijven veel mensen bij het eeuwenoude gebruik. Dat is vreemd aangezien hoefijzers veel nadelen met zich mee brengen. Het enige voordeel is dat het paard direct niet meer gevoelig loopt. De problemen waardoor het paard gevoelig loopt, worden echter verdoezeld!
Wat zijn de nadelen?

• Het hoefmechanisme wordt belemmerd: door het starre ijzer, kan de hoef niet meer uitzetten wanneer het op de grond land. De doorbloeding wordt hierdoor extreem laag wat voor problemen kan zorgen.
• De vorm van de hoef verandert: De hoef wordt nauwer omdat het tijdens het groeien niet uit kan zetten door de belemmering van het ijzer. Door een paard steeds weer ijzers te geven, wordt de hoef zo steeds nauwer en steiler.
• De schokdemping is slecht: IJzers zorgen vaan harde schokken en vibraties in de hoef. De lederhuid wordt beschadigd en zelfs het hoefbeen kan poreus worden. Bij jonge paarden kan het hoefbeen niet goed ontwikkelen. In het hoefkapsel ontstaan abnormale belastingen. Het resultaat daarvan is dat er hoefscheuren, hoornzuilen en loslaten van de witte lijn kan ontstaan.
• De hoefwand beschadigt: Door de nagels ontstaan gaten in de hoefwand. Dit verzwakt de hoefwand, maakt het minder elastisch en de hoefwand kan scheuren. Het duurt lang voor dit herstelt.
• De manier van dragen verandert: Het paard kantelt zijn hoef anders met een ijzer. Dit kan voor spier- en peesproblemen zorgen.
• Het verminder het gevoel in de hoef: Het paard kan de bodem onder zich niet meer voelen en daardoor slechter inschatten hoe het zich kan bewegen. Risico’s voor paard en ruiter worden zo groter.
• Het paard kan minder goed zijn grenzen aangeven: Door het gebrek aan gevoel, zal een paard minder snel aanvoelen wanneer er problemen bij hemzelf of zijn hoeven zijn. Het geeft hiervoor geen signaal af. Het paard kan daardoor nodeloos beschadigd worden omdat gewoon doorgereden wordt tijdens problemen.
• Er wordt anders bekapt:De hoef wordt bekapt met het oog op ijzers. Dat betekent dat de straal de grond niet raakt. Dat de hielen vaak nog hoog zijn en vaak wordt er nog wat van de zool afgehaald. Deze manier van bekappen zorgt er voor dat de hoeven gevoeliger worden. Het paard kan zo niet meer zonder ijzers. Wanneer een paard alleen bekapt wordt en geen ijzers krijgt, is het belangrijk dat het niet op een wijze gebeurt waarmee alle functies van de hoef verloren gaan. De manier van bekappen voor ijzers is echter wel zo.
• Het is duur: IJzers moeten elke 6 tot 8 weken vervangen worden. Dit kost met gemak 80 euro per keer.
• Het is onveilig: Een paard met ijzers heeft veel minder grip dan blootsvoets. Op gras en sneeuw glijdt het veel sneller uit. Op de straat glijdt het door. In de wei kan het leiden tot erger letsel bij andere paarden of mensen dan nodig.

In feite is het zonde om het prachtige, goedwerkende mechanisme van de hoef te verstoren met zoiets als een ijzer. Temeer daar we nu weten hoeveel problemen er kunnen ontstaan uit het gebruik van ijzers. Dat neemt echter niet weg dat er situaties zijn waarin een paard toch enige vorm van bescherming van de hoef nodig heeft. Gelukkig zijn er verscheidene, moderne alternatieven.

Alternatieven

• Hoefschoenen: Hoefschoenen worden gebruikt wanneer nodig, bijvoorbeeld alleen tijdens het rijden. Tussentijds kan het paard blootsvoets lopen en zo een betere hoef ontwikkelen. Met hoefschoenen heeft een paard meer grip dan met ijzers en het hoefmechanisme wordt minder belemmerd. Ook kunnen in sommige modellen kalkoenen worden gedraaid voor meer grip voor tijdens spring wedstrijden of cross country.
• Kunststof beslag: Kunststof dempt beter, maar slijt sneller dan ijzer. Het wordt nog steeds met nagels vast gemaakt wat nadelen heeft. Deze optie verdient dus niet de voorkeur.
• Verlijmd beslag: Er zijn hoefschoenen of kunststof ijzers die vastgelijmd kunnen worden. Dit is een secuur werkje. Het is niet goedkoper dan ijzers, maar wel beter schokdempend en het geeft meer grip. Bovendien beschadigt het de hoef niet.
• Kunststof ijzers vastgemaakt met een polywrap: Onder de naam Perfect Hoofwear is een unieke vorm van hoefbescherming te krijgen. Een soort ijzer die een model heeft voor een goede afwikkeling wordt met een kunststof verband aan de hoef vast gemaakt. Dit blijft net zo lang zitten als ijzers. Het is nog niet zo bekend in Nederland maar bijvoorbeeld te verkrijgen bij bekapper Marco Krul.
• Soleguard: Bij Vettec Hoofproducts is Soleguard te verkrijgen. Dit geeft een snelle en effectieve bescherming aan de hoef. Soleguard wordt onder de hoef gespoten. Het hard snel uit, maar blijft flexibel zodat het hoefmechanisme kan blijven werken. Zo is de gehele hoef aan de onderkant beschermd. Het blijft tenminste 3 weken zitten. Enorm belangrijk is dat de hoef totaal schoon en droog is voordat Soleguard wordt aangebracht. Soleguard is uitermate geschikt woord paarden die erg gevoelig lopen door bijvoorbeeld een dunne zool of te korte hoefwand. Het kan zelf gebruikt worden, maar veiliger is om een bekapper het te laten aanbrengen. Verkeerd aangebracht kan het voor problemen zorgen.

Er zijn genoeg alternatieven te vinden voor ijzers. Deze kunnen tijdelijk gebruikt worden om het voor elkaar te krijgen uw paard blootsvoets te laten, maar ook voor meer langdurige problemen. Houdt bij hoefproblemen altijd op het oog dat de huisvesting en verzorging erg veel uitmaakt voor een paard. Geen enkele hoefbescherming werkt, wanneer een paard ongezonde voeding krijgt of wanneer hij te weinig beweegt!

Lees verder

• Natuurlijk bekappen: doen of niet?
• Paardenvoeding: Ruwvoervervangers
• Het zadel passen bij het paard
• Gangenpaarden: comfortabel paardrijden!
• Wat ziet een paard?