Kippen en ziekten

Preventie is een toverwoord waarmee we veel ziekten die de kippen kunnen treffen buiten het hok houden. Maar aan preventie zitten ook grenzen, we kunnen niet alles voorkomen. Daarom is het ook van belang dat we onze kippen regelmatig goed observeren en controleren. Als we tijdig opmerken dat er iets met de kippen mis is maakt dat ook een tijdige behandeling mogelijk. Die is vaak kortdurend en meer succesvol. Het is vaak een combinatie van symptomen die uitsluitsel kunnen geven over de ziekte. Bij zeer veel kippenziekten komt bijvoorbeeld diarree voor. Dat helpt u niet veel verder dan de constatering dat de kip wel eens ziek zou kunnen zijn. De belangrijkste ziekten herkennen kan helpen, maar vergeet niet dan een dierenarts de juiste diagnose kan stellen en de correcte medicijnen kan voorschrijven. Naarmate een kippenhouder meer ervaring heeft, zal dat het herkennen van zieken gemakkelijker maken.

Ziek en gezond

Zieke kippen verschillen nadrukkelijk van gezonde kippen. Een gezonde kip voelt stevig en doorvoed aan. Als men het skelet duidelijk kan voelen dan is de kip ondervoed. De ogen dienen een heldere aanblik te vertonen. Het gedrag moet levendig zijn. De kippen moeten scharrelen, naar voedsel pikken en regelmatig de veren poetsen. Kippen die zich apathisch gedragen zijn meestal ziek. De kam en lellen van de kip moeten goed doorbloed zijn. Als deze niet mooi rood zijn kan dat een signaal zijn dat de kip iets onder de leden heeft. Niet alle rassen hebben even dieprode lellen en kammen, men dient dus steeds te vergelijken met gezonde soortgenoten. Overigens verbleken de kam en lellen ook bij broedse hennen en dan wijst dat niet op een ziekte. Gezonde dieren hebben verder een glanzend verenkleed. Krabben kippen veel dan kan dat wijzen op luizen. Controleer op kale plekken en bekijk tevens of u neten ziet, dit zijn witte bolletjes tegen de schacht van de veren aan. Vooral op witte veren die u tegen het licht houdt zijn schachtluizen goed te zien. Het schudden met de kop kan er op wijzen dat de kip kopluis heeft. Bol zitten en niet meer eten zijn duidelijke signalen dat er iets mis is, ook het stoppen met leggen is een dergelijk signaal. De kippen kennen en goed observeren kan tijdig ingrijpen mogelijk maken. Als er een ziekte opduikt dan is het raadplegen van een dierenarts verstandig. Ook de aanschaf van medicijnen kan vaak beter via de dierenarts omdat de vrij verkrijgbare middelen in de handel vaak veel te laag gedoseerd zijn.

Preventie

Voorkomen is beter dan genezen is een wijsheid die iedereen wel kent. Een goede hygiëne vormt de basis van preventie. Het hok en ren dienen daarom goed schoon te worden gehouden. Ook het groenvoer wat niet is opgegeten op de dag dat men het gegeven heeft moet men verwijderen om te voorkomen dat de kippen een dag later bedorven groenvoer eten. De voeding dient goed te zijn en het drinkwater steeds schoon. Het voer dient in gesloten tonnen te worden bewaard. Schaduw en zon dienen de ren te kunnen bereiken en het hok dient over voldoende ventilatie te beschikken. Het hok moet verder een goede beschutting te geven en geen kieren bevatten. De waterbak en de voersilo moeten zo geconstrueerd zijn dat voer en water niet bevuild worden. Nooit het voer en meel los in het hok of de ren strooien. Verder is belangrijk dat u uw kippen goed blijft observeren zodat u tijdig kunt ingrijpen als er iets mis is. Van tijd tot tijd de kippen controleren in de hand op ectoparasieten. Ook de huid en poten dan goed controleren.

Coccidiose

Coccidiose bij kippen is een ziekte die veroorzaakt wordt door parasieten. Er zijn bij de kippen meerdere families van deze parasiet actief en afhankelijk van welk familielid die de besmetting veroorzaakt kunnen de kippen meer tot minder ernstig ziek worden. De verschijnselen die bij besmetting kunnen waargenomen zijn het af en toe wat bol zitten en dutten. De kippen maken de indruk minder alert te zijn en lijken wel vermoeid te zijn. De kippen hebben dan vaak dunne mest en in de ontlasting kan slijmerig bloed aanwezig zijn. Ze vermageren en het borstbeen is goed voelbaar. De aanraking van de buikwand is pijnlijk en de buik is wat opgezet. Een mestonderzoek door de dierenarts zal duidelijkheid geven. Het is niet verstandig om het maar even aan te zien. Bij vroegtijdig ingrijpen en een gerichte behandeling zullen de kippen weer redelijk snel herstellen. Zoals bij preventie al opgemerkt is het van belang om het hok goed schoon en droog te houden. Ook moet u overbevolking vermijden. De parasiet kan zich namelijk snel vermeerderen in een warme en vochtige omgeving.

Wormen

Een kip kan besmet raken door diverse wormen. Zo kennen we haarwormen, spoelwormen en lintwormen. Spoel- en lintwormen kan men met het blote oog waarnemen, haarwormen niet. Niet alle wormsoorten zijn even schadelijk voor de gezondheid van de kip. Behandeling tegen wormen is daarom niet altijd noodzakelijk maar zeker als sprake is van een chronisch ziektebeeld zoals diarree, vermagering, groeivertraging, het stoppen met de eiproductie een kleine kam krijgen, verbleking van lellen en kam dan is een mestonderzoek noodzakelijk. Bij jonge dieren verloopt een wormbesmetting in het veelal agressiever dan bij oudere dieren. Bij de behandeling dienen alle kippen betrokken te worden. Het kippenhok en de uitloop dienen grondig gereinigd te worden. Dit kan bijvoorbeeld met een hete 5% sodaoplossing.

Luizen, mijten en vlooien

Kippenluizen zijn met het blote oog waarneembaar. Deze luizen bevinden zich op de kip en veroorzaken onrust, jeuk, kaalheid, en mogelijk ook bloedarmoede. Er zijn prima middelen om luizen te bestrijden. Regelmatig de kippen controleren op dit ongedierte.
Daarnaast kennen we de witte- en rodebloedmijt, ook wel bloedluis genoemd. Het is overigens geen luis, maar een echte mijt. Overdag zijn ze op de kippen nauwelijks aan te treffen. Ze houden zich schuil in allerlei spleten en kieren, onder de legnesten of in de bodembedekking. Als het donker is op het hok en de kippen op stok zitten kunt u met behulp van een zaklamp of het aanmaken van de binnenverlichting zien dat de mijten zich overal bevinden. Kippen kunnen van deze mijt behoorlijk ziek worden. De mijten bijten en bij een plaag ontstaat bloedarmoede. Bovendien kunnen mijten ook andere ziektes overbrengen. Om deze mijt te bestrijden dient u nauwgezet te werk te gaan. Alle kieren en spleten in het hok moeten behandeld worden met een speciale spray of met een mengsel van groene zeep en spiritus. Daarbij mag niets worden overgeslagen. Ook zitstokken en onder legkasten en ander meubilair, alles dient te worden geraakt. De kippen dienen te worden behandeld met een anti-bloedluisspray.
Ook vlooien zijn bij een controle van een kip met het blote oog waar te nemen. Vlooien hebben veel meer invloed op de gezondheid van de kip dan luizen. Ze kunnen de oorzaak zijn van ernstige bloedarmoede. Vlooien zijn gemakkelijk te bestrijden, maar men zal de behandeling een aantal keren moeten herhalen omdat de rijpe eitjes van de vlo de kip opnieuw op de kip springen en parasiteren.

Kalkpoten

Ook de kalkpoot, wordt veroorzaakt door een mijt, de Cnemidocoptes mutans. In de onbevederde gedeelten van de poten van pluimvee graaft deze mijt zich in. Er ontstaan dan vuilwitte en droge korsten. Vooral bij oudere kippen zien we soms grote verdikkingen op de poten zitten. De dieren besmetten elkaar door de bodembedekking of de zitstokken. Ook hier is preventie een belangrijke maatregel waarbij een schoon en droog hok van groot belang is. In de handel zijn middelen verkrijgbaar om deze mijt te bestrijden.

Ziekte van Marek

De ziekte van Marek wordt veroorzaakt door een zeer besmettelijk herpes virus dat kan leiden tot de dood. De ziekte zien we meestal bij kippen van 10 tot 24 weken oud, maar in sommige gevallen kan de ziekte ook later nog optreden. De infectie vindt plaats via huidschilfers en veerdeeltjes van de oudere dieren die niet ziek zijn, maar wel drager van het virus zijn. Deze dieren kunnen een permanente bron van infectie vormen. We zien twee vormen van de ziekte die kan optreden:

Neurale of klassieke Marek

Bij deze vorm is er een zenuwaantasting die kan leiden tot een enkele- of dubbelzijdige pootverlamming. Soms is de aantasting zo ernstig dat het dier niet meer lopen kan. Ook kan er een kropverlamming optreden waardoor een zogenaamde hangkrop optreedt. We zien vermagering, opbraken van voedsel en zenuwsymptomen.

Acute of viscerale Marek

Hierbij kunnen tumoren in diverse organen verschijnen zoals in de eierstokken, nier, milt, lever, hart, lever en longen. De kam en lellen en ook de poten worden bleker van kleur als gevolg van bloedarmoede. De kammen zijn vaak gekrompen als gevolg van uitdroging. Bij een uitbraak sterven de meeste kippen. Sommige vogels sterven zonder dat er klinische symptomen zijn waargenomen.

In de hobbysector is deze ziekte een probleem. Er zijn meestal dieren van verschillende leeftijden aanwezig, desinfectie van de omgeving is bijna niet mogelijk en hoewel er gevaccineerd kan worden tegen deze ziekte ligt dat voor de hobbysector moeilijk. Het kuiken moet op de eerste dag al de enting ontvangen en de vaccins zij ontwikkelt voor de commerciële sector waarbij de verpakking niet op enkele kuikens is afgestemd.

Leukose

Leukose, ook wel kippenkanker genoemd, is een virusinfectie met een woekering van witte bloedcellen. Deze ziekte is nauwelijks te onderscheiden van de acute vorm van de ziekte van Marek. Vaak worden jonge dieren het slachtoffer van deze ziekte. De dieren worden mager, de kam wordt bleek en gaat verschrompelen. Leukose is niet te genezen en men kan het beste de aangetaste dieren uit hun lijden verlossen.

New Castle Disease (NCD)

Newcastle disease of pseudovogelpest wordt veroorzaakt door een paramyxovirus. De verschijnselen lijken sterk op die van vogelpest vandaar ook de benaming pseudovogelpest. Er ontstaan problemen met de ademhaling, verminderde voedselopname en waterige diarree. We zien mank lopen, hangende vleugels, draaien met de kop, apathie en sterfte. New Castle Disease komt voor in de variatie van zeer ernstig tot mild. Er zijn uitstekende vaccinaties beschikbaar die de dieren goed beschermen tegen deze ingrijpende ziekte.

Vogelgriep

Pluimveesoorten zijn gevoelig voor de diverse virusvarianten van vogelgriep of Aviaire Influenza (AI). Hobbymatig gehouden pluimvee vormt geen groot risico waar het gaat over besmetting en verspreiding van het virus. Gezien de schaal van de houderij en het ontbreken van bedrijfscontacten is dat ook wel te begrijpen. Een aantal varianten van het virus is zeer agressief. Hobbymatig gehouden pluimvee mag gevaccineerd worden tegen dit virus.

Pokken

Pokken is een verzamelnaam voor ziekten die door een nauw verwante groep van virussen veroorzaakt worden. Pokkenvirussen zijn redelijk soortspecifiek. Muggen kunnen het virus binnenbrengen, is er eenmaal een kip besmet dan verspreidt het virus zich snel onder de andere dieren. Er zijn twee vormen van pokken bij kippen. De eerste vorm zijn de zogenaamde huidpokken. Op de onbevederde delen zoals kop, kam en lellen ontstaan wratachtige gezwellen. Na een aantal weken zijn ze weer ingedroogd.
De andere vorm is de difterievorm. Hierbij zien we een geel beslag in de bek of de slokdarm. Dit geeft slikproblemen en een verstoorde water- en voedselopname. Hierbij is een verhoogde sterfkans onder de dieren. Men kan deze problemen gemakkelijk voorkomen door de kippen te laten enten tegen deze ziekte.

Verkoudheid

Bij verkoudheid zal een kip gaan snotteren en door het overvloedig neusvocht zien we een loopneus. De dieren voelen zich niet lekker en dat uit zich in het gedrag door zich wat afzijdig te houden. Anders dan bij coryza zijn de oogleden niet gezwollen en ontstoken. De snavel kan wat open staan door de bemoeilijkte ademhaling. Een snelle behandeling is aanbevolen omdat verkoudheid besmettelijk is en de hele toom aangetast kan worden. Verkoudheid treedt vooral op bij kippen die een niet al te beste weerstand hebben. Zijn er dan ook slechte hokomstandigheden zoals een vochtig of tochtig hok dan zijn de risico's groot dat verkoudheid toeslaat. Ook grote temperatuurswisselingen in combinatie met een verminderde weerstand kan verkoudheid veroorzaken.

Coryza

Infectieuze coryza is een bacteriële aandoening bij pluimvee die in het verleden 'Acute snot' werd genoemd. Het is een veelal acute, sterk infectieuze aandoening, die vervolgens chronische kan worden. Oudere kippen zijn hier meer gevoelig voor. Vooral in de herfst en winter zien we deze ziekte de kop opsteken. De kippen krijgen dikke koppen en hals door vochtophoping in de neusbijholte die gevuld zijn met etterige vloeistof. De oogleden zijn gezwollen en ontstoken en ook vloeit er etterig vocht uit ogen en neus. De kippen hebben het benauwd en de ademhaling is rochelend. De lellen zwellen en de kip maakt een zieke indruk. Er wordt minder voer opgenomen en er is sprake van diarree. Gezonde kippen kunnen drager zijn van deze bacterie en zo voor overdracht zorgen. Behandeling is mogelijk via een antibioticum. Is er eenmaal een besmetting van coryza in het koppel geweest, dan blijven er altijd wel dragers op het hok die voor een nieuwe besmetting kunnen zorgen.

Blauwe kammen en lellen

Een wat blauwe verkleuring van kammen en lellen kan veroorzaakt worden als kippen te vet worden. Aanpassen van het voer kan dat verhinderen. Geef de kippen minder graan en meer legkorrel en groenvoer. Verder kunnen blauwe kammen en lellen ook wijzen op problemen met ademhalen als de kip extra inspanningen moet leveren. Als de kip weer tot rust is gekomen trekt deze verkleuring weer weg. Is de kip niet dik en de verkleuring blijft dan even de dierenarts raadplegen. Soms kan antibiotica uitkomst bieden.

Vlekziekte

De vlekziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Erysipelothrix rhusiopathiae. Niet alleen het pluimvee wordt er door getroffen. Het is een bacterie die vooral bekend is bij kalkoenen, varkens en schapen. Maar de bacterie kan ook bij reptielen, vissen en zoogdieren voorkomen en dus ook bij de mens. Bij de kippen wordt de ziekte steeds meer gezien. In de industrie vooral steeds meer bij leghennen. De incubatietijd bedraagt ongeveer twee tot vijf dagen en we zien dan dat de besmette dieren redelijk vaak snel sterven. Daarbij kan er sprake zijn van een geringe uitval over een langere periode tot een acute uitval met een sterfte die wel kan oplopen tot 25%. Dit zien we vooral in koppels waar veel pikkerij voorkomt waarbij meer huidwonden voorkomen waardoor de sterfte oploopt.