De jakhals in Nederland: is het mogelijk?

19 februari 2016 was een feestje voor natuurliefhebbers: voor het eerst in de geschiedenis wordt een jakhals gespot op Nederlands grondgebied. Camera’s op de Veluwe (precieze locatie is nooit bekendgemaakt) spotten per ongeluk in het holst van de nacht een vos. Ten minste, dat is wat er in eerste instantie wordt gedacht. Toen het dier richting de camera’s begon te lopen, werd duidelijk dat het dier te groot zou zijn voor een vos, maar te klein voor een wolf. Uiteindelijk werd duidelijk dat het om een gewone jakhals ging. Een gewone jakhals wordt ook wel goudjakhals genoemd vanwege zijn goudkleurige vacht. Hoe de jakhals op de Veluwe terecht kwam is begin 2017 nog steeds onduidelijk. Maar het is niet geheel ondenkbaar dat hij vanuit Duitsland is komen lopen. De jakhals maakt anno 2017 namelijk een flinke opmars in heel Europa. Is Nederland geschikt voor jakhalzen? En vormen ze een gevaar voor de mens?

De jakhals: een wilde hond

Een jakhals behoort tot de hondachtigen en wordt ook wel goudjakhals of rietwolf genoemd. Zijn lichaamsbouw en manier van lopen lijkt op die van een wolf, maar zijn spitse kop doet denken aan een vos. Zijn vacht is bruin tot goudachtig met een rode gloed. Een jakhals kan iets langer dan één meter worden en bereikt een hoogte van ongeveer vijftig centimeter. Vrouwtjes zijn iets kleiner. Een jakhals heeft in tegenstelling tot andere hondensoorten een vergroeide zool van de voorste twee tenen. Daardoor is de pootafdruk meteen te onderscheiden ten opzichte van een vos, wolf of andere hondachtigen.

Voedsel
Jakhalzen zijn alleseters. Het liefst eten zij kleine dieren met voorkeur voor hazen, ratten en andere knaagdieren. Maar lammen, kippen en kalven vindt een jakhals ook prima. Ook fruit en afval doen het goed bij jakhalzen.

Verspreiding

Sinds het begin van de twintigste eeuw maakt de jakhals een gigantische opmars in Europa en wordt nu met regelmaat gespot in Hongarije, Kroatië, Macedonië, Servië, Italië, Slovenië en Oostenrijk. Maar ook Denemarken, Polen, Duitsland en Italië hebben steeds meer waarnemingen van de jakhals. In andere delen van de wereld zoals Afrika komt de jakhals al veel langer voor. In 2016 is hij voor het eerst gespot in Nederland. Waarnemingen worden vaak niet geregistreerd, omdat de jakhals verward wordt met een vos. Een overzicht van het verspreidingsgebied van de jakhals is weergegeven in afbeelding 1.

Veel landen beschouwen de jakhals als een exoot. Een exoot is een dier dat zich heeft gevestigd in een land met behulp van de mens waar het niet vanuit historie vandaan komt en zich exponentieel voortplant. Dat de jakhals een exoot is, is echter een misvatting. Hij heeft zich namelijk op eigen kracht weten te vestigen in Europa. Toch blijven veel landen de jacht op jakhalzen stimuleren. Dit kan één van de redenen zijn waarom de jakhals steeds verder richting Nederland komt.

Leefgebied

Een jakhals kan zich in bijna alle landschappen prima redden: van uitgestrekte zandvlaktes tot aan moerasgebied en van hooggebergte tot aan diepe valleien. Jakhalzen komen ook veel voor rondom steden en dorpen en zijn daarom niet geliefd bij de bevolking. Jakhalzen staan er namelijk om bekend vee en huisdieren van mensen te doden.

Een jakhals leeft in een hol midden in een open vlakte. Daar woont hij met een groep van meestal vijf à zes jakhalzen, maar soms ook tot dertig. De groep wordt geleid door één alfa-paartje dat het leven lang bij elkaar blijft. Alleen dit paartje mag zich voortplanten. In tegenstelling tot wolven jagen jakhalzen alleen.

Voortplanting

Een vrouwelijke jakhals (teefje) heeft een draagtijd van 63 dagen en baart tussen de twee en vier jongen. Het duurt drie weken voordat de jongen het hol voor het eerst verlaten. De groepsleden zorgen allemaal voor voldoende voedsel voor de jongen en de moeder. Een jakhals in het wild wordt minder oud dan in gevangenschap. In het wild behalen zij een leeftijd van maximaal dertien jaar. In gevangenschap is dit drie jaar ouder.

Jakhals in Nederland is mogelijk

De jakhals is begin 2016 misschien maar één keer echt gespot in Nederland, maar de kans dat hij al vaker in Nederland is geweest is groot. Tot twee keer toe is de jakhals recentelijk op loopafstand van de Nederlandse grens in Duitsland gespot. De kans dat een jakhals samen met een groep of als individu Nederland binnenloopt is daarmee groot. Een jakhals kan in Nederland prima overleven. Zo is er voldoende voedsel aanwezig en ook voldoende bossen, open velden of zandvlaktes.

Wat de gevolgen precies zijn van de komst van jakhalzen blijft gokwerk. Deskundigen denken dat jakhalzen zullen proberen om vossen te verjagen uit hun territorium. Daarmee krijgen vossen in Nederland er een natuurlijke vijand bij en zullen zij moeilijker aan voedsel komen. Een vos heeft nu redelijk weinig vijanden in Nederland.

Jakhalzen zouden ook uitgezet kunnen worden nabij de polders rondom Schiphol. Jakhalzen zijn alleseters en zo ook een gans of ganzeneieren kunnen op het menu staan. De groei van de ganzenpopulatie zou hierdoor afnemen. Hetzelfde geval is op de Veluwe waar nu jaarlijks honderden reeën worden afgeschoten. Jakhalzen zouden ook aan de groei van de populatie van reeën kunnen helpen. Een volwassen ree is misschien een te grote prooi voor een jakhals, maar een pasgeboren ree zou een jakhals met gemak kunnen doden.

Hetzelfde geldt voor wilde zwijnen. In 2015 werd de jacht op meer dan drieduizend wilde zwijnen geopend. Een natuurlijke vijand van herten en wilde zwijnen zou de Nederlandse natuur goed doen. Als laatste staan ook beverratten en muskusratten op het menu van een jakhals. Deze ratten brengen soms onherstelbare schade aan de natuur aan. Jakhalzen kunnen deze schade beperken door de populatie van de ratten te laten dalen.

Indien de jakhals zich gaat vestigingen in Nederland dan mag er niet op gejaagd worden. De jakhals valt namelijk niet onder de Jachtwet Schadebestrijding.

Gevaar voor mens

Veel mensen associëren een jakhals met een wolf vanwege zijn houding en manier van lopen. Daarom denken mensen dat een jakhals gevaarlijk is. Dat is niet waar. Een jakhals vormt geen gevaar voor mensen. Hij is mensenschuw en zal contact met mensen proberen te mijden. Hetzelfde is overigens het geval met wolven. Zij zijn door de honderden jaren van jacht door mensen erg schuw geworden voor mensen. Zij keren vaak al om als ze een mens ruiken.

Trends anno 2017

Niet alleen het bezoek van de jakhals in 2016 biedt hoop voor de Nederlandse natuur. Zo zijn er onlangs lynxen en wolven gespot in Nederland. Wie weet komen de elanden uit Oost-Duitsland over enkele jaren ook Nederland binnen lopen. Wasbeerhonden lijken Nederland steeds meer over te nemen en worden nauwlettend in de gaten gehouden vanwege de ziektes die zij over kunnen brengen. Sinds een aantal jaren broedt ook de zeearend in Nederland. Heeft Nederland over enkele jaren ook een zogenoemde 'Big Five'?

Lees verder

• Wordt de lynx ooit een vaste bewoner van Nederland?
• Komt de eland ooit nog terug in Nederland?
• De wasbeerhond: welkom of niet welkom in Nederland?
• Worden wolven ooit vaste bewoners van Nederland?