Komt de eland ooit nog terug in Nederland?

In 2005 gaf Stichting Kritisch Bosbeheer aan dat er over tien jaar weer elanden in Nederland kunnen leven. Ook al zou het volgens meerdere stichtingen en deskundigen wel kunnen, de eland is sinds het jaar 1025 nooit meer teruggekeerd naar Nederland. De eland behoort tot de grootste hertensoort ter wereld en wordt in de meeste gevallen groter dan een paard. Mannetjes worden doorgaans 2,2 meter hoog en kunnen een gewicht van achthonderd kilo bereiken. Er zijn gevallen bekend waarbij een eland een hoogte van 2,4 meter had. Vrouwtjes blijven iets kleiner. Het gewei van een eland is imposant: twee meter spanwijdte wordt met gemak behaald. Een eland heeft behoefte aan ruimte en rust. En kan Nederland dat wel bieden? En al is die ruimte er, welke gevolgen heeft een eland voor het ecosysteem? Duitsland heeft in ieder geval sinds enige tijd een vast aantal elanden rondlopen. Zij zijn succesvol uit zichzelf teruggekeerd vanuit Polen.

De eland kwam voor in Nederland

Een jachtvergunning uit Drenthe is de laatste beschrijving van de aanwezigheid van een eland, welke tot het jaar 1025 heeft rondgelopen in Nederland. Daarmee is de eland officieel uitgestorven in Nederland in 1025. De vele jachten naar het gigantische dier heeft ervoor gezorgd dat het aantal elanden drastisch omlaag liep. Vele andere elanden zochten ander leefgebied op. Het oudste bewijs van de aanwezigheid van de imposante hertensoort in Nederland dateert uit de eerste eeuwen.

De eland: grootste hert ter wereld

Een elandenstier bereikt een maximale schouderhoogte van 2,4 meter en een lengte van drie meter. Het gewei met een spanwijdte van twee meter weegt zo’n twintig kilo. Een vrouwtje bereikt een hoogte van 1,8 meter en een lengte tot 2,5 meter. Zowel het vrouwtje als het mannetje zijn grijsbruin van kleur en hebben bijzonder lange poten. Hierdoor kan een eland moeiteloos door sneeuw lopen en tot redelijk ver in het water lopen. De eland is zelfs een prima zwemmer en zwemt sneller dan de gemiddelde mens. Soms duikt hij tot zes meter diep om waterplanten te eten. Zijn lange benen zorgen ervoor dat hij een snelheid van 55 kilometer per uur kan behalen, maar houdt dit niet lang vol. Een eland kan tot achthonderd kilometer per jaar reizen. Zijn lange poten dienen ook als bescherming. Hij kan een wolf (grote vijand van de eland) flinke schade aanbrengen met een trap. Zo sterk en krachtig het reuk- en gehoorvermogen is, zo slecht is het zicht van de herten. Een eland wordt tussen de 24-27 jaar oud.

Verspreiding en leefgebied

In Europa komt de Europese eland voor in Tsjechië, Polen, Scandinavië, Rusland en delen van Oost-Duitsland. Andere soorten elanden komen voor in Mongolië, Alaska, Canada en meerdere staten van de Verenigde Staten. De eland leeft in naaldbossen en heeft sterk behoefte aan waterrijke gebieden als rivieren, meren of moerassen.

Voortplanting

Elanden zijn sociale dieren. Ze leven in de winter in gemengde kuddes waarbij het grootste en volwassen vrouwtje de leider is. In de zogenoemde bronsttijd splitst de kudde zich echter in meerdere paartjes. Vanaf dat moment tot aan de winter zoeken de groepsgenoten elkaar niet (bewust) op. Een vrouwtjeseland is gemiddeld 235 dagen (7,5 maanden) zwanger en krijgt één kalf. Op latere leeftijd is er kans op een tweeling. Zo groot en zwaar een volwassen eland is, zo klein zijn de kalveren. Slechts elf tot zestien kilo bij de geboorte en niet veel groter dan een volwassen labrador.

Grote eter

Een gewicht van achthonderd kilo krijgt een eland niet zomaar. Nee, een eland is een grote eter en een diverse. Het meest eet hij scheuten en twijgen van dennenbomen. Komt hij wilgen of populieren tegen dan heeft hij liever de schors. In de zomer, als alle planten volop bloeien, eet hij het liefst bladeren, waterplanten en kruiden. In de herfst doen granen het goed bij de eland. Een eland eet zo’n tien kilo per dag alleen al aan twijgen.

Elanden in Duitsland

De eland is in Oost-Duitsland anno 2017 succesvol uit zichzelf teruggekeerd. De elanden zijn afkomstig uit Polen en lopen heen en weer tussen naaldbossen in Oost-Duitsland en Polen. Sommigen komen Duitsland niet meer uit maar verplaatsen zich tussen bossen in Duitsland zelf. Elk jaar komen er bij de jagersvereniging van Duitsland zo’n twintig meldingen binnen over gespotte elanden. Een eland kan achthonderd kilometer paar jaar lopen. Dat zou theoretisch gezien betekenen dat deze herten binnen een jaar in Nederland zouden kunnen zijn. Maar deskundigen betwijfelen dat.

Elanden in Nederland

Ecosystemen hebben zogenoemde sleutelsoorten. Een sleutelsoort is een proces of dier dat bij afwezigheid grote impact heeft op het ecosysteem. Zijn aanwezigheid opent als het ware de deur naar nieuwe kansen voor de natuur. Een eland behoort tot de sleutelsoorten. Zijn grote eetlust zorgt ervoor dat dominante planten die in groten getale aanwezig zijn minder kans krijgen op voortplanting. Andere plantsoorten krijgen hierdoor een nieuwe kans. En deze plantsoorten trekken dan weer andere en misschien nieuwe dieren aan en zorgen voor een grotere mate van diversiteit. Alleen daarom zouden natuurliefhebbers willen dat de eland terugkomt in Nederland. Maar de conclusie staat haast al vast: de eland komt nooit meer terug in Nederland. En als dat wel het geval is, dan is deze net zo snel weer weg als dat hij gekomen is. Daar zijn een aantal redenen voor.

Rust

Elanden houden van rust. Al zijn ze sociaal naar elkaar en naar andere diersoorten, ze willen gewoon niet gestoord worden. Het is bekend dat er op de Veluwe een te groot aantal populatie wilde zwijnen en herten leven. Een eland zou als het ware ‘gek’ worden van deze overbevolking. Ander leefgebied op zoeken gaat ook niet, want die ruimte heeft Nederland niet.

Ruimte

Een eland leeft het liefst in grote, uitgestrekte naaldbossen en waterrijke gebieden. Beide zijn aanwezig in Nederland. Denk aan de (Hoge) Veluwe of Oostvaardersplassen. Maar dan is er één probleem. En dat is de mens. Er lopen snelwegen door bossen heen of er liggen kleine dorpjes aan de randen van de bossen. Er zijn tal van fiets- en wandelpaden of uitkijkpunten. Nederland is simpelweg niet uitgestrekt genoeg om elanden te laten leven in Nederland. Als een eland vanuit Duitsland richting de Veluwe loopt, moet hij al tientallen, dan al niet honderden wegen oversteken om daadwerkelijk het natuurgebied te bereiken. De kans op een aanrijding is daarbij groot. In Zweden, waarbij de bevolkingsdichtheid nog geen 22 personen per vierkante kilometer haalt, zijn jaarlijks duizenden aanrijdingen met elanden. In 2007 vielen er negen doden als gevolg van een aanrijding met een eland. Nederland heeft een veel uitgebreidere en drukker wegennetwerk en een bevolkingsdichtheid van 409 personen per vierkante kilometer.

Gebrek aan voedsel

In Nederland zou de eland, vooral in de wintermaanden, een gebrek aan voedsel hebben. De eland is namelijk niet het enige dier in Nederland die boomschors en bladeren eet.

Natuurlijke vijand

Een eland heeft eigenlijk maar een paar natuurlijke vijanden, waaronder de wolf. Wolven reizen mee met elanden. Geen wonder dat er ook plots in Oost-Duitsland wolven worden gespot. Sinds 2013 zijn er ook meerdere wolven in Nederland gespot. Dit kan twee dingen betekenen: als de eland richting Nederland komt dan stimuleert hij wolven om ook richting Nederland te reizen of de wolven doen dit niet. In het laatste geval zou de eland geen natuurlijke vijanden hebben in Nederland en dus een zorgeloos leven leiden, al is de eerste optie meer voor de hand liggend. De komst van twee nieuwe diersoorten op hetzelfde moment heeft een grote impact op de Nederlandse natuur. En een sleutelsoort en een topjager die hoog in de voedselketen staat.

Trend

Niet alleen over de terugkeer van de eland wordt gespeculeerd. Ook andere diersoorten lijken terug te keren in West-Europa en ook Nederland. Zo is de wolf tussen 2013 en 2016 gesignaleerd in Drenthe, Groningen, Gelderland en Noord-Brabant. De goudjakhals werd in 2016 voor het eerst gespot en de lynx is meerdere keren in Limburg gezien. De wasbeerhond heeft Nederland inmiddels al veroverd en daar is lang niet iedereen blij mee. Hij is namelijk drager van meerdere ziektes. Sinds jaren broedt de zeearend succesvol in Nederland. Biedt Nederland dan toch meer mogelijkheden voor dieren dan gedacht wordt?

Lees verder

• Wordt de lynx ooit een vaste bewoner van Nederland?
• De jakhals in Nederland: is het mogelijk?
• De wasbeerhond: welkom of niet welkom in Nederland?
• Worden wolven ooit vaste bewoners van Nederland?