Orka Tilikum: met recht een killer whale?

De grootste orka in gevangenschap, Tilikum, is nog niet zo lang geleden slecht in het nieuws gekomen na een ernstig incident. Door dit incident en anderen vraagt men zich steeds meer af hoe verstandig het is om orka’s in gevangenschap te houden. Want in hoeverre is dit incident te wijten aan een fout van Tilikum zelf of aan de fout van de mens om zo’n enorm imposant roofdier te willen trainen in ongunstige omstandigheden?

Inhoud

• Wie is Tilikum?
• Tilikums levensloop
• Ongelukken
• Oorzaak incident
• Andere incidenten
• Hoe gaat het verder met Tilikum?

Wie is Tilikum?

Tilikum is een mannetjesorka die leeft in het SeaWorld park in Orlando. Hij is bijna 7 meter lang en weegt 5600 kilo. Zijn rugvin is 1,8 meter en hangt volledig opzij naar zijn linkerkant en weegt rond de 90 kilo. Zijn flippers zijn 2 meter lang en zijn staartvin krult iets aan de uiteinden.

Tilikum is als 2-jarige orka gevangen in de buurt van IJsland in november 1983. Hij is de grootste orka in gevangenschap. Daarnaast is hij het meest succesvolle vaderdier in gevangenschap. Hij heeft 17 nakomelingen waarvan er 11 nog steeds in leven zijn.

Zijn naam betekent vriend, maar hij is dit voor de mens lang niet altijd…

Tilikums levensloop

Na zijn vangst is Tilikum eerst naar Sealand of the Pacific gegaan. Hij kwam daar samen met twee oudere vrouwtjes. De trainers daar omschreven hem als slim en welwillend om te leren. Als trainingsmethode werd het onthouden van voer gebruikt. Hij kreeg alleen vis als hij een opdracht naar behoren uitvoerde.

Het aquarium werd slechts van de oceaan gescheiden door een net. Omdat de eigenaar van de orka’s bang was dat de dieren hierdoor heen zouden knagen of dat activisten de dieren vrij zouden laten, werden de dieren ’s nachts in een aparte tank geplaatst. Als ze er niet in wilde gaan, werd een kwart tot een derde van hun voer ingehouden! De tank was nauwelijks groot genoeg voor 3 orka’s en ze hadden dan ook vaak snijwonden. Tilikum werd vaak gebeten door de vrouwtjes.

Tilikum had het niet makkelijk want hij werd door de twee vrouwtjes steeds het medische bassin ingejaagd. Toch werd hij in dit aquarium voor het eerst vader. Hij was toen 8 of 9 jaar oud. Zijn eerste zoon, Kyugot, werd in 1991 geboren.

In 1992 werd Tilikum verplaatst naar zijn huidige verblijfplaats, SeaWorld Orlando. Seaworld had een noodoverplaatsing voorgesteld vanwege Tilikums grote formaat en een ongeluk. Ook de andere twee orka’s vertrokken en Sealand of the Pacific sloot vlak daarna.

Ongelukken

Tilikum is betrokken geweest bij drie dodelijk ongelukken van trainers.

Het eerste incident

Een paar maanden voor de geboorte van zijn eerste zoon, was Tilikum betrokken bij een ongeluk dat resulteerde in de dood van een trainer. Werken in het water met de orka’s werd niet gedaan in Sealand of the Pacific. Bij het ongeluk gleed een trainer uit en viel in het water. Niet gewend zijnd aan de aanwezigheid van een trainer in het water, begonnen de drie orka’s direct te spelen met het lichaam van de vrouw tot zij overleed door verdrinking. De vrouwtjes waren beide drachtig op het moment van het ongeluk. Dit was niet bekend bij de trainers, maar kan wel bijgedragen hebben aan het ongeluk.

Het tweede incident

In juli 1999 bleef een 27-jarige man in het park na sluitingstijd. Hij omzeilde de bewaking en kwam bij het orkabassin. De volgende ochtend werd hij naakt en dood gevonden op de rug van Tilikum. Hij is waarschijnlijk gestorven door verdrinking en onderkoeling. Tilikum heeft de man gebeten voor of na zijn dood. Hier kan echter geen oordeel aan gehangen worden, want orka’s gebruiken hun tanden om vreemde voorwerpen te inspecteren.

Het derde incident

In februari 2010 vond het derde vreselijke incident plaats. Trainer Dawn Brancheau van 40 jaar aaide de orka vlak na een show op een slide out (een platform 30 centimeter onder water waarop de orka’s liggen tijdens de show). Ze lag met haar gezicht ter hoogte van de kop van de orka waarop de orka haar aan het haar in het water trok en rond sleurde. Hij kwam omhoog en gooide Brancheau door de lucht en greep haar bij haar middel. Het leek op spelen. Tilikum beet niet. Medewerkers gooide netten en vis in het water in een poging het dier af te leiden. Tilikum zwom van bad naar bad. Uiteindelijk lukte het om de walvis naar het medisch bassin te leiden die kleiner en ondieper is. Daar werd de orka rustiger en konden ze eindelijk Dawn bevrijden, zich daarna pas realiserend dat Tilukum haar arm nog in zijn bek had. Brancheau overleed aan verdrinking, had haar ribben en kaak gebroken en had ernstige schade aan haar ruggengraat.

Het ongeluk gebeurde voor de ogen van het zwaar verschrikte publiek. Het publiek werd snel weggeleid en een deel van het park werd gesloten. In een eerdere show die dag gehoorzaamde Tilikum al niet.

Brancheau was één van de leidende trainers en bovendien één van de meest ervaren trainers van het park. Ze had meer ervaring met Tilikum dan de meeste andere trainers en was zich terdege bewust van de mogelijke gevaren van het werken met orka’s. Slechts een stuk of 10 trainers werkte met Tilikum en ze gingen voor de veiligheid nooit in het water bij het 5600 kilo zware dier. De shows in alle Sea World parken zijn direct na het incident afgelast.

Oorzaak incident

Direct na het incident rees de vraag waarom het dier zoiets zou doen. Dit is niet met zekerheid te zeggen, maar er zijn een aantal factoren die mee kunnen spelen. Tilikum is vrij snel in gezet voor het paringsprogramma waardoor zijn hormonen sterk mee speelden. Daarnaast werd hij vaak alleen afgezonderd in een bad. Het feit dat hij zo vaak moest paren, veel alleen was en ook nog in het wild heeft geleefd, kan er allemaal aan bij dragen dat de orka dit deed. Het is onnatuurlijk voor zo’n dier om veel alleen te zijn. In het wild leven ze met hun moeder en andere familieleden. Deze contacten zijn van groot belang voor de ontwikkeling. Een ontwikkeling die bij Tilikum verstoord is. De stress van gevangenschap, het tekort aan beweging en de verveling kan de dieren makkelijk aanzetten tot dingen die ze normaal niet doen.

Duidelijk is dat het met de gevangenschap te maken heeft. Het feit wil namelijk dat er in het wild geen enkel incident bekend is van een orka die een mens greep. Het zit dus niet in het aard van het dier om zoiets te doen. Het kan dan ook niet anders dan dat de omstandigheden hem er toe drijven.

Tilkum was op de dag van het incident anders dan normaal bleek in een eerdere show. Dat had al een signaal kunnen zijn om hem uit de show te houden. Normaal gesproken staat hij echter bekend als een goed meewerkend dier. Het incident kan daarom niet bestempeld worden als zijnde Tilikums schuld of met opzet. Het dier zal er toe gekomen zijn door de tekortkomingen die gevangenschap nu eenmaal met zich mee brengt voor orka’s hoe goed de verzorging ook is. Tilikum is gevaarlijk maar dat zijn in feite alle orka's in gevangenschap. De eigenaren en trainers dienen zich af te vragen waar zij mee bezig zijn door moedwillig een roofdier kunstjes als entertainment voor het publiek te laten doen, met alle risico's vandien. Waren de orka's niet in gevangenschap gekomen, dan was er geen sprake geweest van dergelijke ongelukken.

Andere incidenten

De drie incidenten met Tilikum staan niet op zichzelf. Twee maanden voor de dood van Brancheau verdronk een trainer in Loro Parque door een klap van de orka Keto. Vele malen is het voorgekomen dat een orka een trainer onder water duwde of trok waarbij de trainer ternauwernood vrij kon komen en vaak eindigde met lichamelijk letsel. Jaarlijks vinden dergelijke incidenten plaats met orka’s in gevangenschap en het is duidelijke dat er grote risico’s zijn aan het werken met deze enorm grote roofdieren.

De incidenten met Tilikum zijn zwaarder omdat de drie personen daadwerkelijk zijn overleden. Er is nog nooit zo’n ernstig incident geweest als het laatste met Tilikum. Na dit incident zijn de discussies over het houden van deze dieren voor entertainment weer enorm opgelaaid.

Hoe gaat het verder met Tilikum?

Tilikum is na het incident een jaar uit de shows en apart van de andere orka’s gehouden. Hij mocht wel in Sea World Orlando blijven. De eerste maanden zwom hij nog samen met Taima, maar zij overleed helaas 4 maanden na het incident tijdens de vroeggeboorte van haar kalf.

Tijdens shows verbleef Tilikum in een tank achter het showbassin. De eenzaamheid deed hem duidelijk geen goed. Uren lang kon hij roerloos in zijn tank hangen. Speeltjes kreeg hij niet, noch aandacht.

Er wordt sinds het ongeluk extra voorzichtig met het dier omgegaan. Normaal gesproken hebben de dieren veel contact met hun trainers. Ze worden geaaid en gemasseerd. Bij Tilikum gebeurt dit niet meer na het incident. Gemasseerd wordt hij met een waterstraal en voer krijgt hij van een afstand. Veel trainers vinden Tilikum te gevaarlijk om mee te werken.

Dit is heel begrijpelijk, maar het dier zal zeker aanvoelen dat er iets mis is. Orka’s zijn zeer intelligent. Ze herkennen mensen, ze kunnen enorm veel oefeningen aanleren en kennen de gewoontes in een park. Tilikum wordt nu zo anders behandeld dat hij wel moet weten dat er iets niet in de haak is. Dit zal zijn betrouwbaarheid niet groter maken. Eerder lager. Zijn conditie en mentale toestand gaat op deze manier achteruit en ook zijn gezondheid zal verslechteren.

Dit blijkt al uit de laatste berichten. In maart 2011 is hij weer mee geen doen in de shows. In oktober moest hij er al weer uit omdat hij ziek leek te zijn en ook in december leek hij weer ziek. Het leek op een ontsteking die behandeld is en Tilikum lijkt herstellende. Hij heeft al veel antibiotica gehad in zijn leven dat hij op een heel aantal niet meer reageert. Toch is hij nu weer hersteld, maar voor hoe lang?

Waarschijnlijk zal Tilikum weer terug keren in shows als hij weer gezond is, maar het blijft een heet hangijzer voor het aquarium. Hem terug uitzetten in het wild is geen optie. Daarvoor is hij te lang in gevangenschap en zijn z’n tanden niet goed genoeg meer. Hem in een baai in zee laten waar hij verzorgd wordt, lijkt een beter optie. Hij kan weer leren zelf vis te vangen. En zo niet, dan zijn er genoeg mensen die hem aandacht en zijn portie vis willen geven. Alles beter dan roerloos hangen in een eenzaam bassin.

De tijd zal leren hoe het Tilikum zal vergaan…

Lees verder

• Orka Morgan: Ons meest recente handelswaar?
• De vissenkom van orka Lolita
• Orka Keiko: een succesvolle vrijlating?
• Orka Kandu en haar tragisch einde
• Dolfijnenslachting: Een wrede realiteit