Orka's en mensen: vijanden of vrienden

De orka wordt ook wel aangeduid als ‘killer whale’. In het wild zijn orca’s geraffineerde jagers. Het is onbekend dat een orka ooit een mens in het wild heeft aangevallen. In tegendeel: er zijn verhalen bekend dat orka’s mensen zelfs hebben gered. In de twintigste eeuw werden orka’s echter uit het wild gevangen en ondergebracht in zogenaamde zeedierenparken, waar ze onderdeel werden van entertainment shows. Hierin hebben zich – ondanks dat orka’s ook daar in hoge mate met hun trainers konden samenwerken – dodelijke incidenten voorgedaan, waar de orka een mens plotseling met de dood tot gevolg aanviel.

Orka's in het wild

Orka’s staan bekend als buitengewoon geraffineerde roofdieren. Orka’s leven in groepen en werken tijdens de jacht op een zeer geraffineerde manier samen. Op het internet kan men filmmateriaal terugvinden waarin een groep orka’s een lange tijd een zeehond op een ijsschots observeert, waarna de orka’s zich formeren en gezamenlijk tegelijkertijd hard onder de ijsschots doorzwemmen, waardoor de zeehond van de ijsschots afvalt en hun prooi wordt. Het getuigt van het feit dat orka’s zeer slimme groepsdieren zijn.

Grotere hersenen dan de mens

Nadat orka’s uit het wild gevangen zijn, is bleek niet alleen dat zij heel goed met trainers kunnen samenwerken en communiceren. Uit een MRI-scan blijkt dat orka’s over een hele grote hersenmassa beschikken (veel groter dan dat van mensen). De hersendelen waar ook mensen over beschikken zijn bij orka’s vele malen groter dan bij de mens. In de documentaire ‘Blackfish’ vertelt een neurologe dat de orka over een hersendeel beschikt waar mensen niet eens over beschikken. Dit hersendeel ligt naast het zogenoemde limbische systeem, dat ook bij mensen waarschijnlijk het verwerken van emoties tot functie heeft. Volgens de wetenschapper zou de veiligste conclusie zijn dat orka’s in ieder geval in een emotioneel en sociaal opzicht beter ontwikkeld zijn dan zoogdieren, inclusief de mens.

Dialecten

De geluiden die orka’s maken verschillen per groep waarin zij leven en zijn een onderwerp tot studie geweest. Net als de mens lijkt het erop dat orka’s in verschillende talen en/of dialecten met elkaar kunnen communiceren. In de wetenschap probeert men naar aanleiding van het dialect van de orka te lokaliseren waar hij/zij vandaan zou kunnen komen.

Lang werd verondersteld dat Orka’s ‘mensenvrienden’ zijn en zo werden zij ook in de media en door zeedierenparken gepromoot. Wellicht dat dit ook het geval is of was. De documentaire ‘Killer Whale’ doet veronderstellen dat orka’s over een groot emotioneel geheugen beschikken en wellicht ook over een collectief emotioneel geheugen. Wellicht dat door de orkajachten van mensen in het verleden, de mens wellicht door de orka niet meer als een ongevaarlijke diersoort wordt aangezien.

Orka's in gevangenschap

De documentaire ‘Blackfish’ vertelt over orkavangsten die aan het begin van de jaren zeventig werden gedaan. De orka’s werden achtervolgd door schepen en helikopters. De orka’s wisten volgens de geïnterviewde al uit ervaring ‘wat er zou gebeuren’ en dat men vooral geïnteresseerd was in de jongen. De mannetjesorka’s splitsen zich van de vrouwtjesorka’s en hun jongen af, waardoor de schepen in de eerste instantie werden misleid. Middels helikopters werden de vrouwtjes en kinderen opnieuw gelokaliseerd, door schepen omsingeld en bij elkaar gedreven.

Jacht op orka's

Duiker John Crowe – die destijds meedeed aan de orkavangsten – vertelde dat zij alleen geïnteresseerd waren in de jongen, omdat deze vanwege het gewicht en de grootte al moeilijk te vervoeren waren. De vangst was zo georganiseerd dat alle andere orka’s behalve de jongen konden wegzwemmen. Dit deden zij – tot zijn eigen verbazing – niet: niet: ‘De andere dieren konden wegzwemmen, maar ze bleven. De hele familie bleef op een afstand van tien meter (...) en ze communiceerden met elkaar. Dan begrijp je pas wat je aan het doen bent. Ik begon te huilen, maar ik stopte niet met werken (...). Het voelde alsof ik een kind ontvoerde. Toen de jacht voorbij was lagen er drie dode orka’s in het net. De orka’s werden opengesneden, gevuld met stenen en werden met een anker aan hun staart afgezonken. Ik vroeg me toen niet eens af of het illegaal zou kunnen zijn. Ik dacht dat het een PR-ding was”.

Aanval van orka's op de mens in gevangenschap

In 1982 werd een mannetjesorka gevangen van 2 jaar oud en bijna vier meter oud. Hij werd Tilikum genoemd en zou jaren later tijdens een training een ervaren orcatrainster om het leven brengen, die al jaren met hem werkte. In de documentaire ‘Blackfish’ oppert een geïnterviewde dat men minimaal twintig jaar terug moet in de geschiedenis om te begrijpen wat hier gebeurde.

Straf als trainingsmethode

Een vorige trainer gebruikte niet alleen beloning (voedsel) maar ook ‘staf’ als trainingsmiddel. Tilikum werd vlak nadat hij was gevangen als een jonge mannetjesorka, in een bassin geplaatst met twee oudere vrouwtjesorka’s. Wanneer Tilikum een fout maakte, kreeg niet alleen hij geen eten, maar de twee vrouwtjes ook niet. Op deze manier zou Tilikum ook door de druk vanuit de andere oudere orka’s gedwongen worden opdrachten goed uit te voeren. De vrouwtjes reageerden hun frustratie van het niet krijgen van voedsel vaak af op de jonge orka. Hij werd gebeten en getuigen geven aan dat Tilikum vaak onder de schrammen zat, die door beten van de andere orka’s werden veroorzaakt.

Opsluiting in kleine ruimte

De orka’s werden voor het grootste deel van de dag opgesloten in een kleine bassinruimte van 6x6x10 meter. De bassinruimte was van staal en hermetisch afgesloten, omdat ze bang waren dat de orka's zouden worden gestolen en op de een of andere manier worden vrijgelaten door activisten. In de documentaire ‘Blackfish’ geeft een geïnterviewde aan dat dit niet al te moeilijk was toen de beesten nog klein waren, maar dat dit bij groei moeilijker werd.

Orka's van verschillende achtergronden opgesloten bij elkaar

Orka’s werden in gevangenschap vaak bij elkaar gezet, zonder dat er rekening werd gehouden met de herkomst van de orka. In het wild leeft een orka in een hechte groep met een eigen dialect of taal. In feite werden orka’s bij elkaar gezet die elkaars ‘taal’ niet spraken. Volgens een geïnterviewde in de documentaire ‘Blackfish’ leidde dit tot een altijd merkbare onderliggende spanning tussen de beesten en verhoogde dit ook de kans op psychose en agressie.

Oorzaken dodelijke aanvallen van orka's op mensen in gevangenschap

Waar orka’s jarenlang prima jarenlang met dezelfde trainer samenwerkten, is het voorgekomen dat een orka eenmalig agressief werd en de trainer mishandelde tot de dood erop volgde. Bovenstaande redenen (in gevangenschap genomen worden en weg worden gehaald uit de groep waarin de orka in het wild leefde, straf als trainingsmethode, het opsluiten in een kleine ruimte en irritatie onderling) worden aangevoerd als onderliggende redenen. Directe oorzaken worden vooral gezocht in een mogelijke psychose van het dier. Van mensen is het bekend dat psychosen vaker voorkomt onder migranten (mensen die in een vreemde omgeving een nieuw bestaan opbouwen) en continue stress. En andere directe oorzaak wordt vaak gezocht in irritatie op het moment zelf, omdat het beest geen beloning kreeg in de vorm van vis, omdat de emmer met vis toevallig op dat moment leeg was.

Orka's en mensen in het wild

Voor zover bekend, heeft een orka een mens in het wild nooit aangevallen. Sterker nog: Er zijn verhalen bekend dat orka’s mensen in nood zelfs hebben geholpen. Verhalen van drenkelingen die naar land gebracht werden zijn bekend. Ook is het bekend dat een orka een mens weleens heeft beschermd tegen een haaienaanval.

Ondanks dat het niet bekend is dat een orka een mens in het wild ooit heeft aangevallen, dook onlangs op Youtube een film op waarin een man door een orka de zee in werd gesleurd, terwijl hij langs de kustlijn liep. Het filmpje bracht verbazing teweeg, omdat dit de eerste keer zou zijn dat een orka een mens in het wild zou hebben aangevallen. Andere bronnen beweren echter dat deze film niet echt is.

Toekomstige verhouding mens/orka

De documentaire ‘Blackfish’ suggereert dat orka’s leren van eerdere ervaringen met mensen; ook in het wild. De mannetjesorka’s scheiden zich af van de vrouwtjes en de jongen, wanneer er jachtschepen van mensen in de buurt zijn. De hersenmassa van orka’s zijn vele malen groter dan die van de mens, wat doet suggereren dat orka’s intellectueel, emotioneel en sociaal een beter ontwikkelde diersoort zijn dan de mens. Mogelijk beschikt de diersoort hierdoor ook over een ‘collectief emotioneel geheugen’. Mogelijk zal de diersoort leren dat de mens voor de orka niet een geheel ongevaarlijke diersoort is en zal de ‘vreedzame verstandhouding’ tussen mens en orka in de toekomst veranderen. Immers: Als mensen al voor hen gevaarlijke diersoorten kunnen herkennen op basis van de geschiedenis, waarom zou dat dan niet voor orka’s gelden die een veel groter brein heeft dan de mens?