De maximale leeftijd van dieren

Sommige dieren worden wel 150 jaar, weer andere mogen blij zijn dat ze enkele uren leven. Biologen hebben een Groenlandse haai aangetroffen waarvan na zijn overlijden ontdekt werd dat hij bijna 400 jaar was geworden. De verschillen in leeftijd tussen de soorten is enorm. Hoe kleiner en actiever het dier, hoe korter de levensverwachting. Zo lijkt het althans. De wetenschap is er nog niet uit. Heeft de levensduur ook te maken met het aantal hartenkloppen? Ofwel de hartfrequentie? Of met de stofwisseling? Wie formules zoekt, komt bedrogen uit. Die zijn er simpelweg niet. Over het algemeen mag men stellen dat honden gemiddeld 10 tot 15 jaar oud worden. En katten gemiddeld 14 jaar.

Inhoud

• Hoge en lage levensverwachting van dieren
• Gevangenschap...
• ...of vrijheid
• Lichaamsgrootte, stofwisseling en hartfrequentie
• Over leeftijd en hersenomvang
• Hoelang leven dieren – andere factoren
• Zo oud worden dieren
• Berekenen van de leeftijd
• Groenlandse haai
• Maximale leeftijd van dieren
• Zo lang kunnen dieren maximaal leven (leeftijd in jaren)

Hoge en lage levensverwachting van dieren

Als de omstandigheden ideaal zijn, kan de enorme Aziatische olifant wel 20 keer ouder worden dan het piepkleine bosmuisje. Dat lijkt logisch. De gemiddelde levensverwachting van een dier is afhankelijk van tal van factoren, waaronder de lichaamsgrootte, de herseninhoud, de stofwisseling en de hartfrequentie. Dat is naar verluidt de reden waarom de kleinste en actiefste dieren ook het snelst zogezegd 'slijten' in verhouding tot de grote en relatief trage soorten, zoals olifanten, neushoorns en nijlpaarden.

Gevangenschap...

Dieren in gevangenschap leven langer dan dieren in het wild. Ook dat lijkt logisch. In het wild moeten dieren het voedsel zelf bijeenscharrelen, de roofdieren ontlopen en gevechten om voedsel en territorium vaak met de dood bekopen. In gevangenschap krijgt het dier het voedsel letterlijk aangedragen en hoeft het nooit alert te zijn voor roofdieren. Bovendien hebben de meeste dieren in gevangenschap geen last van extreme weersomstandigheden die de gemiddelde leeftijd drukken. Daar worden ze immers tegen beschermd.

...of vrijheid

In gevangenschap is vrijheid 'ingeruild' voor voedsel, onderdak en veiligheid, zou men kunnen stellen, waardoor de gemiddelde levensverwachting toeneemt. Hoewel er van een keuze natuurlijk geen sprake is. Wat wil het dier? Het kan immers niet praten, maar wel tot op zekere hoogte kenbaar maken of het zich op zijn gemak voelt. Of juist niet.

Lichaamsgrootte, stofwisseling en hartfrequentie

Wetenschappelijk gezien lijkt er een verband te bestaan tussen lichaamsgrootte, stofwisseling en hartfrequentie. De gemiddelde leeftijd, of levensverwachting, van een warmbloedig dier neemt toe met de lichaamsgrootte. Op zijn beurt staat dat weer in verband met de ademhaling, stofwisseling en hartfrequentie. Alle genoemde lichaamsfuncties verlopen immers sneller bij kleine dieren, waarvan de gemiddelde leeftijd korter is.

De hartenklop van dieren
Het piepkleine hart van een muisje klopt 600 slagen per minuut ofwel 800 miljoen maal in drie jaar (gemiddelde levensverwachting). Daarnaast neemt het diertje ongeveer 150 ademteugen per minuut. Frappant is dat de olifant, die 50 tot 60 jaar kan worden, in zijn leven evenveel hartenkloppen telt. Hoe groter het dier, hoe langzamer de stofwisseling verloopt en hoe ouder het wordt, uitzonderingen daargelaten. Dieren die in winterslaap gaan, leven eveneens langer om dezelfde bovengenoemde redenen. Zo heeft onderzoek uitgewezen dat er verschil is in de gemiddelde leeftijd tussen de hazelmuis (winterslaap) en de bosmuis (geen winterslaap).

Over leeftijd en hersenomvang

Veel wetenschappers houden vast aan de onbewezen stelling dat de gemiddelde leeftijd ook samenhangt met de omvang van de hersenen. De mens heeft immers een hogere levensverwachting dan men zou aannemen aan de hand van zijn lichaamsgrootte. Bovendien is het hersenvolume relatief groot in verhouding tot het lichaam.

Voortplanting
Verder heeft de levensverwachting te maken met de groeisnelheid, ofwel het bereiken van de leeftijd om zich voort te kunnen planten. Een dolfijn is pas na vijf jaar geslachtsrijp en leeft pakweg 25 jaar. De eendagsvlieg is daarentegen geslachtsrijp zodra hij uit het popstadium tevoorschijn komt, en gaat na enkele uren alweer dood.

Hoelang leven dieren – andere factoren

Bij dieren in het wild zijn de factoren die de gemiddelde leeftijd beïnvloeden zeer talrijk. Zoals de populatiedichtheid van een diersoort en dus de beschikbaarheid van voedsel. Bij een succesvol broedseizoen zullen er meer kleintjes op de wereld komen. En die hebben allemaal honger. Er volgt dan competitie: het gevecht om voedsel. Wanneer er in een wijk veel huiskatten rondstruinen, zullen er veel vogelnestjes leeggeroofd worden, ook al zal menige kattenliefhebber dat mede om gewetensredenen ontkennen. Ook de grotere vogels zijn hun leven dan niet zeker. De populatie van bijvoorbeeld merels zal afnemen, en daaruit voortvloeiend zal de gemiddelde leeftijd lager zijn.

Zo oud worden dieren

Biologen en andere veldwerkers zijn in de natuur, en bij dieren in gevangenschap, vaak in de weer om de maximale leeftijd van dieren te bepalen. Het betreft langlopende studies en de resultaten worden voortdurend aangepast. Om voor de hand liggende reden is onderzoek in de vrije natuur moeilijker, waardoor de nauwkeurigheidsmarges groot zijn.

Berekenen van de leeftijd

Het berekenen van de leeftijd bij een dier is best ingewikkeld, hoewel er aanknopingspunten zijn. Een voorbeeld daarvan is het bestuderen van de ‘jaarringen’ op de schubben van vissen en reptielen. Een van de redenen waarom vogels in het wild geringd worden, heeft te maken met het inschatten van de leeftijd wanneer de vogel later wordt teruggevonden. Het spreekt vanzelf dat de gemiddelde leeftijd door tal van factoren aanzienlijk korter is dan de maximale leeftijd. Bij dieren is het sterftecijfer onder de jongen hoog, dus voordat ze geslachtsrijp zijn. Volwassen dieren hebben per definitie een hogere levensverwachting. Overigens zijn het bij vogels eveneens de grotere soorten die het langst leven.

Groenlandse haai

Een voorbeeld van de gemiddelde leeftijd versus de maximale leeftijd wordt duidelijk aan de hand van het wel en wee van de Groenlandse haai, die gemiddeld 163 jaar wordt. Deze haaien leven in de noordelijke en dus koudere delen van de Atlantische Oceaan en hebben een zeer trage stofwisseling. Pas na ongeveer 150 jaar planten ze zich voort. Nog niet geslachtsrijpe Groenlandse haaien komen vaak in de netten van vissers terecht (bijvangst). Het oudste bekende exemplaar dat in die netten terechtkwam was 392 jaar, dus meer dan het dubbele van de gemiddelde leeftijd van de Groenlandse haai.

Koolstofdatering
De maximale leeftijd van de genoemde haai hebben wetenschappers vast kunnen stellen aan de hand van koolstofdatering. Bij vissen wordt normaliter het aantal groeiringen op de botten geteld (kalkafzettingen), maar haaien hebben kalkloos kraakbeen, vandaar dat de methode van de koolstofdatering geschikter is. Dat gebeurt met het isotoop koolstof 14, gevormd in het foetusstadium en dat met een constante snelheid verdwijnt. Door in de stokoude haai het nog resterende koolstof 14 te bepalen, konden ze vrijwel exact zijn leeftijd vaststellen.

Maximale leeftijd van dieren

De onderstaande opsomming betreft de maximale leeftijd van een aantal dieren, zoals de maximale leeftijd van de mens 120 jaar (in 2020) is. Wetenschappers hebben allerlei methoden ontwikkeld om de maximale leeftijd bij dieren vast te stellen, onder andere met behulp van koolstofdatering, zoals in het voorbeeld van de Groenlandse haai. De aantallen zijn uitgedrukt in jaren. Alle dieren opnoemen zou ondoenlijk zijn, wat bovendien buiten het bestek van dit artikel valt. Het lijstje geeft alleen een goede algemene indruk, gelet ook op het verband tussen leeftijd, lichaamsgrootte, stofwisseling en andere factoren... uitzonderingen daargelaten.

Zo lang kunnen dieren maximaal leven (leeftijd in jaren)

• Spons 1550
• Mossel 400
• Groenlandse haai 392
• Koi 226
• Zeeanemoon 90
• Aziatische olifant 78
• Condor 70
• Koningsalbatros 58
• Roodstaartpapagaai 49
• Krokodil 66
• Orang-oetan 59
• Goudvis 41
• Kat 36
• Potvis 32
• Leeuw 29
• Hond 27
• Wilde eend 20
• Ree 15
• Houtduif 14
• Egel 14
• Kraai 14
• Roodborstje 12
• Baars 10
• Kikker 12
• Muurhagedis 7
• Winterkoninkje 5
• Rat 4
• Huismus 3
• Spitsmuis 2
• Zwarte weduwe (spin) 9 maanden, mannetjes 3 maanden

Lees verder

• Hoelang slapen dieren?
• Kunnen dieren praten?
• De unieke roep en zang van vogels
• Hoe emotioneel zijn dieren?
• Een wolf heeft altijd honger