Kunnen dieren praten?

Dieren communiceren met elkaar. Maar kunnen ze ook praten? Spreken ze? Mag men de krijs van een meeuw als een woord beschouwen? Of de blaf van een hond? Bij apen is in dat opzicht altijd veel onderzoek gedaan. In hoeverre de mens 'aanwezig' is in de aap heeft immers altijd sterk tot de verbeelding gesproken. Een Duitse onderzoeker schreef ooit: 'De mens is mens geworden dankzij de taal'. Het rumoer daaromtrent is nog niet verstomd. In elk geval heeft de taalontwikkeling bij dieren nog een hele weg te gaan, althans naar menselijke maatstaven.

Inhoud

• Taal is niet instinctief
• Ontelbaar veel klanken
• Kunnen apen wel praten?
• Kleine woordenschat
• Washoe, de 'pratende' chimpansee
• Intelligentie

Taal is niet instinctief

Dieren gebruiken allerlei geluiden om zich verstaanbaar te maken, zoals dat bij mensen het geval is. Met een sonogram worden al die verschillende klanken zichtbaar gemaakt. De vraag is of er in dat opzicht sprake is van een woordenschat. Met taal maakt men iets duidelijk, wisselt men een veelheid van informatie uit.

Communiceren
Taal is niet instinctief van aard. Het is aangeleerd. Daarin onderscheidt taal zich van de andere vormen van communicatie, zoals baltsgedrag en het afbakenen van een territorium met bijvoorbeeld een bepaalde geur. Nu is het zo dat dieren op de meest uiteenlopende manieren met elkaar communiceren, bijvoorbeeld met dominante of onderdanige houdingen en gekrijs. Met het maken van bepaalde geluiden komt de boodschap het snelst over, zo blijkt.

Ontelbaar veel klanken

De vraag waar de wetenschap mee worstelt is of dieren al die verschillende geluiden ook inzetten om met elkaar te praten, zoals dat met mensentaal gebruikelijk is. De verscheidenheid aan klanken die dieren maken is enorm. Denk maar aan het gekwetter van vogels, waaronder de fraaie zang van merels en het hoge getsjilp van huismussen. en hoe andere dieren in dat opzicht met elkaar communiceren. Maar is dat ‘taal’?

Informatie

Met taal wordt informatie overgebracht aan soortgenoten, afhankelijk van de omstandigheden. Neem nou de merel. Het blijkt praktisch onmogelijk om de ontelbaar veel klanken die deze vogel maakt te rangschikken in een of ander taalconcept.

Kunnen apen wel praten?

Meerkatten zijn echte 'kwebbelaars'. Ze gebruiken een stuk of vier ‘woorden’ om elkaar te waarschuwen dat er roofdieren zijn opgedoken, zoals een (ratel)slang of andere belagers. Zodra ze die klanken horen, zoeken ze een veilig heenkomen. Kennelijk zorgen verschillende uitroepen ervoor dat ze naar verschillende toevluchtsoorden snellen. Men is erachter gekomen dat een bepaalde uitroep ‘cheeta’ betekent. Of ‘wurgslang’. Dat duidt er onmiskenbaar op dat dit soort uitroepen is aangeleerd. Dat neemt men althans aan. Ze worden immers steeds in bepaalde omstandigheden gebruikt. Dat geldt trouwens ook voor bijvoorbeeld merels. Men zou dus kunnen denken dat merels net als meerkatten over een vocabulaire beschikken. Ook de stokstaartjes in de Zuid-Afrikaanse savanne gebruiken verschillende uitroepen om onderscheid te maken tussen roofvogels en roofdieren op de grond.

Kleine woordenschat

De gesproken communicatie tussen dieren is zeer eenvoudig van aard. Het vocabulaire van de mens bestaat uit ongeveer 40.000 woorden. Dieren gebruiken gemiddeld een stuk of twaalf tot twintig ‘woorden’. Men moet dan denken aan uitroepen om een mannetje of vrouwtje te lokken. Of om er het territorium of voedsel mee te verdedigen. Bovendien is er in dat opzicht sprake van erfelijke overdracht. Kan men dan nog van een echte taal spreken? Een hond die blaft wil waarschuwen, intimideren of verdedigen, enzovoorts. Veel meer moet men er niet achter zoeken.

Uitroepen

Al met al zijn er weinig aanwijzingen die erop duiden dat er sprake is van meer dan een zeer primitieve taalontwikkeling, ondanks het feit dat sprinkhaanmuizen en merels over een uitgebreid repertoire van uitroepen beschikken, en dat de ‘zang’ van de bultrug ons in dat opzicht mogelijk op het verkeerde been zet.

Washoe, de 'pratende' chimpansee

Deze chimpansee was wereldberoemd. Ze zou kunnen ‘spreken’. Feit is dat zij enkele decennia geleden tussen de mensen leefde en met een tekentaal (ASL) communiceerde. Washoe kende ongeveer 200 woorden. Maar dat niet alleen. Door het combineren van woorden gaf ze blijk van taalinzicht en was ze in staat uitdrukking te geven aan haar ideeënwereld. Haar beroemdste zinnetje was: ‘Baby in mijn drinken.’ (Baby in my drink). Ze zei dat toen ze – bij wijze van experiment – een poppetje in haar kopje aantrof.

Intelligentie

Wat moet men hiervan denken? De chimpansee is het meest verwant aan de mens. Met tal van gezichtsuitdrukkingen, houdingen en uitroepen kan hij zich verstaanbaar maken aan ons. Van alle dieren hoort hij bij de groep die daartoe het beste in staat is. Dankzij zijn intelligentie kan men deze aap met behulp van symbolen een eenvoudige tekentaal aanleren. In elk geval mag men stellen dat dieren taal niet benutten zoals wij ons voorstellen dat een taal gebruikt moet worden. De mens moet zich met andere woorden niet zelf als maatstaf nemen.

Goed gesprek
Wellicht is er, naar menselijke maatstaven, sprake van een zeer primitief taalinzicht bij de intelligentere dieren, als ze getraind worden. Maar er een gesprek mee voeren, zoals men onder elkaar gewend is en zoals men zich een 'goed gesprek' voorstelt, zit er heus niet in. Hoe dieren dan wel communiceren is wetenschappelijk gezien min of meer onontgonnen gebied, waar veel onderzoek naar wordt gedaan. Wie weet waar de wetenschap in de toekomst mee op de proppen komt als het gaat om de onderlinge communicatie tussen dieren. Kortom, men moet hun taal nog leren begrijpen. Wellicht betreft het wel degelijk een taal, maar is die van een totaal andere orde dan de mensentaal.

Lees verder

• Hoe emotioneel zijn dieren?
• Hoelang slapen dieren?
• De unieke roep en zang van vogels
• De maximale leeftijd van dieren
• Bedreigd en gebeten door een adder (eerste hulp)