De hoornaar is de grootste wesp van ons land

De hoornaar wordt ook wel paardenwesp of moordenaarwesp genoemd. Het verhaal ging dat een steek van de hoornaar een paard kon doden. Moeten mensen dan bang zijn voor een steek van de hoornaar? Neen, want een steek van de hoornaar is niet dodelijk maar wel pijnlijk. Tenzij je allergisch bent, in je mond bent gestoken of meerdere malen bent gestoken, dan kan het levensgevaarlijk zijn. Hoornaars steken alleen wanneer ze zich bedreigd voelen want ze zijn banger voor de mens dan de mens moet zijn voor de hoornaars. Alleen het vrouwtje hoornaar heeft een angel en kan steken, het mannetje niet. Hoornaars zijn bovendien niet erg agressief en in tegenstelling tot de Duitse wesp en de gewone wesp (de limonadewespen), hebben hoornaars geen sterke interesse in zoetigheid in de zomer en nazomer.

• De gewone hoornaar en de Aziatische hoornaar
• Beschrijving hoornaar (Vespa crabrois)
• De kop van de hoornaar
• Borststuk(Thorax)
• Het achterlijf en poten
• De angel van hoornaars
• Blijf uit de buurt van een hoornaarsnest
• Toch gestoken

De gewone hoornaar en de Aziatische hoornaar

De hoornaar (Vespa crabrois) is een wesp uit de klasse van de insecten (Insecta) en familie van de Vespidae (plooivleugelwespen). De hoornaar valt onder de onderfamilie van de papierwespen (Vespinae) en hoort bij het geslacht Vespa (Hoornaars). Een ander soort uit het geslacht is de Aziatische hoornaar-Vespa velutina, een zeer zeldzame invasieve exoot. De Aziatische hoornaar of de geelpotige hoornaar is kleiner dan de gewone hoornaar, heeft dus gele poten, een zwart borststuk en rood/geel gekleurde ringen op het achterlijf waar de gewone hoornaar een felgeel gekleurde tekening op het achterlijf heeft en roodgekleurde poten.

Papierwespen
Hoornaars horen bij de onderfamilie Vespidae, ook wel papierwespen of plooivleugelwespen genoemd. Papierwespen zijn sociale wespen en karakteristiek voor sociale wespen is dat de koningin, die het jaar ervoor bevrucht is, in het voorjaar een nieuw nest bouwt. De koningin zorgt eerst alleen voor het nageslacht en zodra het eerste broed uitkomt, nemen de werksters de zorg over. Ze leven (kolonievormend) samen in een nest dat gemaakt is van cellulosevezels uit hout van bomen bijvoorbeeld. Het nest bestaat uit meerdere raten en is bolvormig. Meestal wordt het nest gemaakt in een holle boom maar ook bekend is een hoornaarsnest in een nestkastje voor vogels, in ondergrondse nesten van de gele weidemier, in tuinhuisjes of schuurtjes. De ingang van het nest blijft steeds open en ligt naar beneden waardoor de uitwerpselen naar beneden vallen. In het nest van de hoornaar is geen honing zoals bij de honingbij, omdat de hoornaar geen honing produceert. De kolonie kan uitgroeien tot wel 4000 hoornaars die in het najaar, bij de eerste nachtvorsten, sterven. Alleen de bevruchte vrouwtjeshoornaars overwinteren om in het voorjaar als koningin een nieuw nest te beginnen.

Beschrijving hoornaar (Vespa crabrois)

De hoornaar is de grootste wesp in het westen van Europa. De hoornaar wordt gemiddeld 25 millimeter groot en de koninginnen kunnen wel tot 40 millimeter groot worden. Het driedelige lijf is duidelijk verdeeld in een borststuk, achterlijf en kop. Naast de zwart/gele kleur hebben de gewone hoornaars nog een roodachtige kleur. De hoornaar jaagt op alle insectensoorten maar eet ook dode insecten. De insecten brengen ze naar het nest om daar vervolgens de larven mee te voeren. Om een prooi te vervoeren worden er stukken afgebeten die geen nut hebben en de eiwitrijke stukken worden fijngekauwd en aan de larven gevoerd. De volwassen hoornaar zelf eet geen dierlijk voedsel maar leeft van suikers door bij bomen aan de zoete sapstroom te knagen en die vervolgens wekenlang open te houden, en van de zoetige vloeistof die de larven uitbraken. De hoornaar is de enige wespensoort die ook ’s nachts actief is. Vooral in de buurt van lantaarnpalen waar prooien vaak voor het uitkiezen zijn omdat ze op het licht afkomen. Hoornaars (vooral de Aziatische hoornaar) jagen ook op de honingbij en bijenhouders zijn de hoornaars liever kwijt dan rijk.

De kop van de hoornaar

Naast de kleuren zwart en geel heeft de hoornaar nog een roestrode kleur op de kop, borst en achterlijf. Naast de grootte, is dit een duidelijk verschil met andere veel voorkomende wespen zoals de Duitse wesp en de gewone wesp (limonadewespen), die geen rode kleuren hebben. Het kopschild (clypeus) van de hoornaar is groter dan bij andere wespen en knalgeel, de antennes hebben een roestrode kleur. Het knalgele kopschild ligt tegen de donkerrode, langwerpige facetogen (kortkopwesp) aan en tussen de facetogen heeft de hoornaar nog drie kleine ogen die alleen lichtwisselingen kunnen waarnemen, de ocelli. De zes kortkopwespen die we in Nederland kennen zijn:

• De Europese of gewone hoornaar-Vespa cabro;
• De Aziatische hoornaar of geelpotige hoornaar-Vespa velutina;
• De Oosterijkse wesp-Vespula autriaca;
• De Duitse wesp-Vespula germanica;
• De rode wesp-Vespula rufo;
• De gewone wesp-Vespula vulgaris.

Borststuk(Thorax)

Het borststuk bestaat uit drie segmenten die zwart en roestrood zijn. Het borststuk heeft twee paar vleugels, namelijk voor- en achtervleugels. De achtervleugels zijn in de voorvleugels gehaakt en bewegen samen zodat het één paar vleugels lijkt. De voorvleugel kan in de lengterichting opgevouwen worden en lijkt zo erg smal, langwerpig en roestrood doorzichtig. De hoornaar heeft aan ieder segment aan de onderzijde een paar roestrode poten.

Het achterlijf en poten

Het behaarde achterlijf van de hoornaar bestaat uit segmenten, de achterlijfssegmenten. De achterlijfssegmenten worden én aan de bovenzijde (tergieten) én de onderzijde (sternieten) beschermd door verharde platen. Bij de hoornaar is het eerste achterlijfsegment
(het eerste tergiet) roestrood gekleurd net als de poten. Het achterlijf is felgeel met zwarte dunne of dikkere banden met heel vaak met een soort zwarte druppel op de gele kleur.

De angel van hoornaars

De legbuis van de hoornaar is langzaam omgebouwd tot een steekorgaan (de angel) die in verbinding staat met een gifklier. De angel wordt gebruikt om prooien te verlammen, maar ook in bedreigende situaties binnen een straal van vijf meter van het nest. Een dreigende situatie voor hoornaars is wanneer er beweging is. Beweging veroorzaakt trillingen en deze trillingen voelen de hoornaars en maakt ze waakzaam en agressief. Helaas steken hoornaars dan en een steek van de hoornaar is pijnlijker dan een steek van een Duitse wesp of gewone wesp. Dit komt omdat de angel van de hoornaar stukken langer is (3,7 millimeter en hol) waardoor het gif diep in de ader komt. Ook heeft het gif van de hoornaar een andere samenstelling dan het gif van een wespensteek. Door een grotere hoeveelheid van de neurotransmitter acetylcholine is het minder giftig maar geeft het een pijnlijker en sterk branderig gevoel. De angel van de hoornaar gaat niet verloren bij één steek zoals bij de honingbij, maar kan telkens opnieuw gebruikt worden.

Blijf uit de buurt van een hoornaarsnest

Een of meerdere steken van de hoornaar worden breed uitgemeten in de media. Wandelaars of hardlopers die te dicht in de buurt van een hoornaarsnest komen worden aangevallen omdat de hoornaars zich bedreigd voelen. De hoornaars nemen de trillingen van de grond waar die veroorzaakt worden door het lopen of hardlopen in een straal van vijf meter van het nest. De wandelaar of hardloper weet niet dat er een nest op de route zit en wordt volkomen verrast door de stekende hoornaars.

Toch gestoken

Een steek van de hoornaar veroorzaakt normaal gesproken een flinke zwelling van wel tien centimeter. Het gif bestaat uit eiwitten en wordt door zuur gedenatureerd (het vlokt de eiwitten uit). Houd daarom zuur als azijn of ammoniak op een watje of tissue op de steek. Onderzoek of de angel nog in de huid zit en trek deze er anders uit. Ga naar de eerste hulppost of bel 112 bij meer dan twintig steken, of een reactie met een grotere zwelling dan tien centimeter, een steek in de mond, duizeligheid, misselijkheid, moeite met ademen, overgeven of bewustzijnsverlies. Zuig als het mogelijk is, op een ijsklontje om de zwelling in de mond of keel tegen te gaan.