De eikenprocessierups dodelijk voor uw viervoeter

De eikenprocessierups veroorzaakt veel beroering en komt in heel Nederland voor. De hinder en overlast lijken sinds de jaren negentig toe te nemen. In die periode heeft de rups zich vanuit de zuidelijke provincies over het hele land verspreid. Veel mensen melden zich in het ziekenhuis of bij de huisarts met klachten, variërend van jeuk tot koorts en algehele malaise. De brandharen zijn echter niet alleen gevaarlijk voor de mens. Als u een hond hebt, en u hebt een vast loopje door laan en park met uw viervoeter, let dan op want de eikenprocessierups kan dodelijk zijn voor uw hond of kat.

Inhoud

• Natuurlijk evenwicht
• Kenmerken van de eikenprocessierups
• In welk landschap gedijt de eikenprocessierups?
• Brandharen
• Gezondheidsklachten
• Is de eikenprocessierups gevaarlijk voor dieren?
• Behandeling
• Bestrijding van de eikenprocessierups

Natuurlijk evenwicht

De oorspronkelijk uit Midden-Europa stammende eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea Linnaeus) behoort tot de familie van de tandvlinders (Notodontidea). Het insect hield zich ook in de 19de eeuw in Nederland op, maar verdween rond 1900 om vervolgens in de jaren negentig weer op te duiken. Zoals met alles in de natuur ontstaat er een plaag zodra het biologisch evenwicht verstoord is. Met de eikenprocessierups is dat niet anders.

Verspreidingsgebied
Het verspreidingsgebied omvatte vóór de millenniumwisseling in Nederland vooral Limburg, Noord-Brabant, Gelderland, Utrecht en Overijssel, met enkele meldingen in Zuid-Holland en Flevoland. Sindsdien volgde een gestage uitbreiding naar de noordelijke gebieden. De natuurlijke vijanden van deze processierups zijn de sluipwesp en -vlieg. Gelet op het feit dat de overlast elk jaar verontrustend is en het verspreidingsgebied alleen maar groter wordt, mag men aannemen dat het natuurlijk evenwicht nog niet hersteld is.

Kenmerken van de eikenprocessierups

Zoals de naam al doet vermoeden, is de processierups vooral in eiken te vinden. De nachtvlinder zet in augustus en september haar eitjes af in de boomkruinen. In april en mei komen de jonge rupsen uit. Na de derde vervelling ontwikkelen zich ook de zo beruchte brandharen. In die periode - half mei tot in juni - ontstaan bij mensen gezondheidsklachten als gevolg van het verwaaien van zowel de haartjes als de lege nesten (juli-september).

Voeding

De rups eet de bladeren van de eik in een periode van het voorjaar dat de boom net blad krijgt. Overdag zitten ze in clusters bij elkaar tegen de stam of op takken, ’s nachts gaan ze 'in processie’ op zoek naar eten. Ze hebben een zwartbruine kop en een donkergrijze rugstreep op een voor de rest zwartgrijs, witbehaard lijfje. De nesten zien eruit als een compact spinsel, waarin vervellingshuid, brandharen en uitwerpselen. De nesten en spinsels van de spinselmot en bastaardsatijnvlinder lijken trouwens op die van de eikenprocessierups, althans voor de leek. Die nesten zijn te vinden in verschillende soorten struiken, onder andere in de meidoorn en vogelkers.

In welk landschap gedijt de eikenprocessierups?

Karakteristiek inzake de biotopen van de eikenprocessierups is dat hij vooral te zien is in de zomereiken langs lanen en wegen in en rond dorp en stad. Maar ook op campings, open landgoederen en in natuur- en wandelgebieden kan de processierups een kwelling worden. In de ‘dichte’ bossen komt hij ook voor, maar daar kan men doorgaans niet van een plaag spreken dankzij het biologisch evenwicht met zijn natuurlijke vijanden: de sluipwesp en -vlieg.

Brandharen

Het zijn de brandharen die gezondheidsklachten veroorzaken. Deze haartjes zijn 0,1 tot 0,3 millimeter lang en elke eikenprocessierups heeft er honderdduizenden van, soms wel tot een miljoen. De van weerhaakjes voorziene pijlvormige haartjes worden ‘afgeschoten’ zodra de processierups zich bedreigd voelt.

Jeuk

De haartjes zijn zo minuscuul dat ze gemakkelijk in de huid, luchtwegen en ogen dringen. Ook verspreiden ze zich met de wind, waardoor u als wandelaar of fietser opeens jeuk krijgt op plaatsen waar deze haartjes zich in de huid wringen.

Gezondheidsklachten

De stoffen die van de haartjes afkomstig zijn, veroorzaken onder andere een huiduitslag die sterk doet denken aan een allergie: rode uitslag met zwellingen, soms met ontstekingen, branderige ogen en geïrriteerde luchtwegen. Ook koorts en algehele malaise komen voor. De huidreactie op de brandhaartjes kan pijnlijk zijn. Er zijn ook gevallen bekend waarin blindheid ontstond. Krabben of wrijven biedt geen soelaas, de haartjes worden er alleen door versleept naar de rest van uw lichaam.

Is de eikenprocessierups gevaarlijk voor dieren?

Houd in een verspreidingsgebied uw hond goed in de gaten en aangelijnd. Laat hem niet aan in bermen gevallen spinsels snuffelen of ermee spelen. De ‘allergische’ reactie kan namelijk dodelijk zijn. Paarden en koeien zijn trouwens ook gevoelig voor deze rups. Vooral als ze onder eiken grazen of als ze veevoergras eten dat in de buurt van aangedane eiken is verzameld. Kortom, houd uw dieren uit de buurt van die bomen. De allergische reacties zijn hetzelfde als bij de mens. Vooral honden kunnen last krijgen van branderige ogen en geïrriteerde luchtwegen (hoesten).

Behandeling

Spoel als u jeuk hebt gekregen de aangedane plaatsen op het lichaam – vergeet de ogen niet – af met water. Doe alle kleding meteen in de was. Doorgaans zijn de klachten na enkele dagen verdwenen. Ga echter naar uw huisarts als de problemen aanhouden. Gebruik eventueel een middeltje tegen de jeuk, zoals menthol. Als de klachten ernstiger van aard zijn, schrijft de huisarts meestal een antihistaminicum en/of een ontstekingsremmer voor.

Bestrijding van de eikenprocessierups

De bestrijding van de eikenprocessierups bestaat uit het ter plaatse verbranden of wegzuigen van de rupsen. Een van de chemische bestrijdingsmiddelen bevat de bacterie bacillis thuringiensis var. aizawai, die in de darmen van de rups eiwitkristallen vormt. Na ongeveer een uur komt er een toxine vrij dat onder andere de kaakspieren van de rups verlamt, die daarna langzaam verschrompelt en na enkele dagen doodgaat. Verder worden er feromoonvallen gebruikt. Het principe erachter is dat de mannetjes worden weggelokt en gevangen, waardoor de volgende generatie eikenprocessierupsen aanzienlijk verkleind wordt.

Koolmees

De eikenprocessierups heeft uiteraard ook natuurlijke vijanden, waaronder vleermuizen, de koolmees, pimpelmees, specht, de sluipwesp, de zwarte wegmier en aaltjes. Daarmee zijn inmiddels proeven (2019) gedaan om het aantal processierupsen terug te dringen, zoals het aanbrengen van nestkastjes voor de koolmees, die de kleintjes voedt met de larven de processierups.

Lees verder

• Pas op voor de malariamug!
• De onvermoeibare wesp!
• De daas of paardenvlieg – hinderlijk en gevaarlijk
• De onvermoeibare huisvlieg
• De reuzenberenklauw – een mooie maar gevaarlijke plant