Een kijkje in de bijenkorf: bewoners door het jaar heen

Bijen zijn fascinerende beestjes. Maar doordat ze kunnen steken zullen maar weinig mensen een kijkje in een bijenkorf nemen. In dit artikel een volledig veilig inzicht in de kolonie van de westerse honingbij. Hoe de korf eruit ziet verschilt sterk tussen de zomer en de winter. In de zomer tref je er het meeste bijen aan, en ook de meeste verschillen. Er ligt broed in alle stadia (ei, larve en pop), de koningin of koninginnen zijn er natuurlijk, en de werksters, maar ook de darren, de mannelijke bijen die voor bevruchting zorgen, zijn in de zomer in de korf. In de winter zijn er aanzienlijk minder bijen en al helemaal geen darren. In juni halveert de korf zich, als de koningin met de helft van haar volk vertrekt om een nieuwe kolonie te stichten.

Welke bijen?

Dit artikel gaat over de Westerse Honingbij (Apis mellifera). Er bestaan duizenden soorten bijen, sommigen leven in korven en andere niet. De Westerse honingbij is de meest gehouden bij in Europa.

Een korf of een kast?

De meeste ‘bijenkorven’ zijn tegenwoordig in feite ‘bijenkasten’. Waar ooit een korf van stro werd gebruikt, staan tegenwoordig grote kasten met raten erin. Bij oude bijenkorven werd het broed beschadigd bij het verzamelen van de honing. Dat is tegenwoordig niet meer het geval. Hoewel bijenkorven tegenwoordig eigenlijk altijd bijenkasten zijn, is de naam bijenkorf blijven hangen.

Hoeveel bijen zijn er?

Het aantal bijen in een korf is variabel. Na de winter is het aantal bijen op het laagste punt. Door voedselgebrek en door de kou zijn veel bijen gestorven. Op dit punt zijn er ongeveer 10.000 bijen in een typische korf. Vanaf januari legt de koningin haar eerste eieren. Dit gaat in het begin langzaam, maar rond mei legt ze zo’n 2000 eieren per dag. In de zomer is het aantal bijen op zijn hoogtepunt. Er zijn dan tussen de 30.000 en 35.000 bijen aanwezig.

Broedsel

In de korf zitten ramen waarin het broed zit. Het is in dit deel van de korf ongeveer 25 graden Celsius, de temperatuur die de eitjes en larven nodig hebben. Er zijn twee typen broed in de korf. Het open broed bevat eieren en larven. De poppen (het stadium voor de volwassen bij) zitten in het zogenaamde gesloten broed. Bij gesloten broed zijn de cellen met daarin de poppen afgedekt. Bij open broed zijn de cellen open. De locatie van het broed is in het midden van de korf. Om het broed heen zit een ring van stuifmeel en daaromheen de honing. Op deze manier is het broed maximaal beschermd. Hoe dit eruit ziet hangt af van de oriëntatie van de raten. In sommige korven zijn de raten horizontaal geplaatst, in andere verticaal.

Aanvliegroutes

In een korf worden de vlieggaten gericht op het zuidoosten. Op deze manier warmt de korf ’s ochtends goed op en kunnen de bijen maximaal uitvliegen. Kasten worden op ongeveer een halve meter boven de grond gezet, zodat ze geen last hebben van water en planten. Rondom de korf is een ruimte zonder bomen of struiken van 2 tot 3 meter noodzakelijk, zodat de bijen veilig aan kunnen vliegen. In principe laten bijen zich niet afschrikken door obstakels in het vliegen, maar ze zijn wel enigszins te sturen. Door bijvoorbeeld een hoge (2 m) schutting te plaatsen, zullen de bijen minder in het gebied hier vlak achter komen.

In de korf: de koningin(-nen)

De koningin is de enige bij die eitjes legt. Ze verlaat de korf niet. Als de koningin komt te overlijden, kan er uit het open broed (de eitjes en de larven) een nieuwe koningin komen. Elke korf heeft één of enkele koninginnen. Zonder deze sterft de korf snel af.

In de korf: de werksters

De werksters zijn verreweg het meest aanwezig in de korf. Ze verzorgen het broed, verzamelen het voedsel en maken de honing. Kortom, ze doen al het werk. Werksters specialiseren zich op een taak afhankelijk van hoe oud ze zijn. Jonge bijen zorgen voor het broed, oudere gaan voedsel verzamelen. Zelfs binnen het voedsel verzamelen hebben ze elk een eigen bloem waarop ze zich specialiseren.

In de korf: de darren

De darren komen voort uit onbevruchte eitjes. Dit zijn de mannelijke bijen. Ze hebben als taak de koningin te bevruchten. Darren zijn groter dan werksters en ook steviger. Na augustus hebben ze geen nut meer, en worden ze door de werksters uit de kast geweerd en zelfs gedood.

In de winter

In de winter vliegen de bijen niet uit. Ze gaat echter ook niet in winterslaap. Ze blijven actief en houden de temperatuur in de korf op een constante 20 graden Celsius.

Een nieuwe korf

Natuurlijk ontstaan er regelmatig nieuwe korven, maar hoe gebeurt dit precies? In de natuur regelen bijen het zelf, maar als je graag een korf in de tuin wilt, hoef je hier niet op te wachten.

In de natuur

In juni gaan de bijen zwermen, om zo een nieuwe kolonie te stichten. De koningin vertrekt met de helft van haar volk. Hierna ontwikkelt zich een nieuwe koningin uit het open broed. Zij gaat naar een darrenverzamelplaats om bevrucht te worden en neemt vanaf dat moment de positie van de oude koningin over. De oude koningin kan intussen een nieuwe korf vinden en daar met de halve kolonie verder gaan. Zo ontstaan er uit één korf, twee korven.

Zelf maken

Natuurlijk kun je ook zelf een kast maken. Er zijn standaardpakketten te koop en raten met broed. Hieruit kan een nieuwe korf worden gemaakt, zonder dat je hoeft te hopen dat een koningin toevallig bij je korf komt.

Hoe lang leeft een bij?

De levensduur van de bij is afhankelijk van de tijd waarin ze geboren wordt. In de zomer overleven bijen gemiddeld zes weken. In de winter overleven bijen tot zes maanden. Dit is nodig omdat de bijen zich niet voortplanten in de winter. Veel bijen halen de zes maanden overigens niet. Ze sterven eerder door voedselgebrek of kou.

En dan?

Dus dit is hoe de bijenkorf eruitziet. De bewoners, werksters, koningin, darren en de jongen, werken om de winter te overleven en om – hopelijk – een nieuwe korf te stichten. Na een jaar lang kilo’s stuifmeel en bijna honderd kilo nectar te hebben verzameld, na het aantal bijen van 10 duizend naar 30 duizend te hebben vergroot, beginnen ze in het voorjaar weer van voor af aan. Met 10 duizend bijen die de winter hebben overleeft, om hopelijk de kolonie in stand te houden.