Bijen: Soorten, leefwijze en bijenproducten

Bijen zijn de vliegende insecten die iedereen wel kent. Ze komen in tal van tekenfilms voor en geven ons honing, was en veel meer producten. Ze worden getekend met geel zwarte strepen, maar niet alle bijen hebben deze strepen. Er zijn meer dan 20.000 bijensoorten beschreven, wereldwijd. Bijen eten nectar en stuifmeel. Bijen die in een korf leven, overwinteren in de korf. Hiervoor moeten ze een voorraad honing aanleggen. Een aparte groep bijen zijn de koekoeksbijen. Dit zijn wilde, solitaire bijen, die gebruik maken van andere solitaire bijen om hun ei bij te leggen. Ze geven zelf geen extra voedsel aan hun jongen mee, de moeder van het andere jong doet dit.

Wat zijn bijen?

In Nederland komen ongeveer 375 soorten bijen voor. Bijen zijn insecten die behoren tot de orde van de Hymenoptera, de vliesvleugeligen. Bijen hebben, net als alle vliesvleugeligen, een wespentaille. Dit is een verdunning tussen het middenlijf en een achterlijf. Bijen staan vooral bekend om hun geel-zwart gestreepte lichaam, maar lang niet alle bijen hebben dit patroon, en lang niet alle zwart-geel gestreepte insecten zijn bijen. Bijen komen op elk continent voor. In totaal zijn er 20.000 bijensoorten beschreven, maar er zijn er waarschijnlijk veel meer. Hommels worden ook tot de bijen gerekend.

Een korf?

Bijen leven in een korf en maken honing. Dat weet ieder kind. Of toch niet? Lang niet alle bijen leven ook echt in korven. Veel van de wilde bijensoorten leven in feite solitair. Ze leggen hun eitjes in kieren in de grond of in de vegetatie – of natuurlijk in door mensen gemaakte kieren. Bijen maken een mengsel van stuifmeel en nectar om aan hun jongen te voeren. Dit is anders dan wat bijvoorbeeld graafwespen doen, die voeren hun jongen dierlijk materiaal.

Voedsel

Bijen eten voornamelijk nectar en stuifmeel. Sommige eten andere zoete afscheidingen, zoals honingdauw. Het stuifmeel is essentieel om eiwitten binnen te krijgen, maar verder heeft de bij vooral veel energie nodig. Dit verkrijgt hij in de vorm van suikers, nectar dus. In de winter zijn er geen bloemen beschikbaar, dus geen nectar en stuifmeel, en is het te koud voor bijen om uit te vliegen. Bijen die overwinteren moeten dus een voedselvoorraad aanleggen, dit doen ze in de vorm van honing. Bijen die solitair leven leggen geen wintervoorraad aan. Ze leggen eieren die de winter overleven, maar de volwassen dieren sterven als het kouder wordt.

Honingbijen

De westerse honingbij wordt veel gehouden. Het is een vriendelijke bij die niet snel steekt. Zelfs als een enkele bij begint te steken, betekent dit bij de westerse honingbij nog niet dat ze allemaal gaan steken. Verschillende soorten bijen hebben soldaten in de korf. Deze besteden hun leven alleen aan het beschermen van de korf. Westerse honingbijen hebben dit niet, waardoor het gevaar op steken een stuk kleiner is.

Wilde bijen

Er zijn honderden soorten wilde bijen in Nederland alleen, en duizenden wereldwijd. Teveel om allemaal te beschrijven. Wilde bijen hebben over het algemeen geen sterke koloniestructuur, hoewel sommige hun eieren graag bij die van soortgenoten hebben. Sommige bijen zijn polyfaag, dit betekent dat ze nectar verzamelen bij verschillende soorten bloemen. Monofage bijen verzamelen voedsel vanuit maar één soort plant.

Koekoeksbijen

Sommige bijensoorten maken gebruik van de nesten van andere bijen om zich voort te planten. Ze leggen hun ei in het nest waar een ei van een andere soort, met als voordeel dat ze zelf geen voedsel hoeven te verzamelen voor hun jong. Deze bijen zoeken eieren van andere bijen of wachten af tot een andere bij een ei komt leggen, en deponeren hun eigen ei.

Steken

Bijen kunnen steken. Dat is een van de negatieve dingen die ze vaak worden aangeschreven. Wanneer een bij steekt, laat hij een deel van zijn achterlijf achter. Dit doet hij, zodat de spieren eraan blijven zitten. De spieren trekken zich in een reflex samen, waardoor het gif geïnjecteerd wordt en dus meer schade aanricht. Dit mechanisme versterkt weliswaar het effect van de steek, maar heeft als negatief effect dat de bij erdoor komt te overlijden. Een deel van zijn verteringsstelsel wordt namelijk ook achtergelaten. Met een steek offert de bij zich dus op voor de kolonie. Ook wanneer bijen niet de kolonie beschermen, kunnen ze steken als ze zich bedreigd voelen.

Bijenproducten

Natuurlijk staan bijen bekend om alle producten die ze leveren. Het bekendste is honing, een zoete lekkernij die de bijen gebruiken als wintervoedsel. Verder is de was al eeuwen een belangrijk product om kaarsen, zeep en tal van andere producten te maken. Verzamelde stuifmeel kan worden gebruikt om te consumeren voor mensen. Propolis, het ‘cement’ wat bijen gebruiken om gaten te vullen, wordt gebruikt als huidcreme of lipbalsem. De koninginnengelei, gemaakt door de bijen, versterkt het immuunsysteem, verzorgt huid en haar en bevat vele eiwitten, mineralen en sporenelementen. Verder zijn bijen, zowel honingbijen als wilde bijen, van essentieel belang voor het bestuiven van planten. Kortom, deze diverse, dieren zijn van essentieel belang voor tal van producten. Of ze nu in een korf leven of solitair, gedomesticeerd zijn of wild en ongeacht wat ze eten, bijen leveren ons van alles. Deze interessante dieren zijn niet eng en zullen niet snel steken.

Lees verder

• Bijen: Bijen en lookalikes van het dagelijks leven tot training (special)