Bijen en het verbod op neonicotinoïden

Insecten hebben het zwaar rondom landerijen waar landbouwbestrijdingsmiddelen worden gebruikt. Ook de bij gedijt slecht in gebieden waar die middelen worden toegepast. De Europese Commissie stelt, na jaren van discussie, in 2018 een verbod in voor een aantal gifsoorten: imidacloprid en clothianidine; thiamethoxamom. Sinds december 2013 was er een voorlopig en gedeeltelijk verbod om de resultaten te kunnen onderzoeken. Het verbod geldt alleen voor buitengebruik. In de kassen mogen de bestrijdingsmiddelen nog wel gebruikt worden.

Bijen en landbouwgif gaan niet samen

• Landbouwbestrijdingsmiddel
• Neonicotinoïden
• Honingbij
• Imidacloprid
• Ongewervelden
• Overheid
• Bijen voor bestuiving van gewassen
• Alternatief

Landbouwbestrijdingsmiddel

Onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat er minder insecten in en om het land leven waar landbouwbestrijdingsmiddelen zijn gebruikt. Het aantal insecten in en om het oppervlaktewater van die boerenpercelen waar imidacloprid is gebruikt telt aanzienlijk minder leven dan rond percelen waar dat middel niet werd toegepast. De Universiteit Utrecht deed onderzoek naar de effecten. Er bestond al een vermoeden van nadelige gevolgen voor het insectenleven, sinds 2013 liggen de bewijzen op tafel. Er volgt vanaf 1 december 2013 een tijdelijk verbod. Na een discussie van jaren volgt in april 2018 eindelijk een verbod voor drie bestrijdingsmiddelen, waarvan bewezen is dat ze schadelijk zijn voor bijen.

Neonicotinoïden

Het middel imidacloprid is er een uit de familie van neonicotinoïden. Die middelen worden gebruikt om schadelijke insecten aan te pakken, maar ze hebben ook effect op niet schadelijke en nuttige insecten. Maandag 29 april 2013 stemde de Europese Commissie in met een verbod op het middel. Twee jaar lang mag het niet gebruikt worden. Het verbod geldt vanaf 1 december 2013 eens tijdelijk en vanaf april 2018 definitief voor:

• imidacloprid;
• clothianidine;
• thiamethoxam.

Honingbij

De middelen worden gebruikt om schadelijke insecten te weren, maar men vermoedt dat het debet is aan de terugloop van de bijenstand. Men denkt dat als het middel schadelijk is voor wilde insecten het ook slecht is voor de honingbij. Onderzoekers melden dat het middel imidacloprid erg schadelijk is en lang in het milieu achter blijft. Een internationaal verbod is op zijn plaats, menen de onderzoekers.

Imidacloprid

Imidacloprid wordt gebruikt door boeren die ondermeer maïs en koolzaad telen. De zaadjes van de maïs en koolzaad worden voor het zaaien ondergedompeld in een badje van het gif. Imidacloprid is met deze toepassing in tien jaar tijd uitgegroeid tot het meest gebruikte gif ter wereld. De jaarproductie ligt in 2013 op 20.000 ton. Het wordt gebruikt om plaaginsecten te bestrijden. De nevenschade werd pas in 2013 in kaart gebracht.

Tegen ongedierte

Het gif wordt gebruikt om ongedierte in de bodem buiten de plant te houden en om luizenvraat op de bladeren te voorkomen. Maïs heeft bijvoorbeeld last van ritnaalden die het nog niet ontkiemde zaad kunnen aantasten. Koolzaad kan last hebben van luizen. Neonicotinoïden worden in de bodem geïnjecteerd en zaden in de stof gedoopt, waardoor ze een 'jasje' van het bestrijdingsmiddel aan krijgen: ze worden ‘gecoat’.

Ongewervelden

De populatie insectenen en ongewervelden in het oppervlakte water is sterk achteruitgegaan dankzij het gebruik van het middel.
Insecten van de rekening zijn:

• libellen;
• waterjuffers;
• eendagsvliegen;
• vedermugjes;
• tweevleugeligen;
• slakjes;
• schaaldiertjes.

Watermijt

Naast schade is er één soort dat goed lijkt te gedijen na het gebruik van het gif en dat is de watermijt. Hoe meer imidacloprid, hoe meer watermijten, ontdekten de onderzoekers van de Universiteit Utrecht.

Overheid

De Nederlandse overheid nam maatregelen door de toegestane concentratie van diverse landbouwbestrijdingsmiddelen aan banden te leggen, inclusief die van imidacloprid. Uit het Utrechtse onderzoek blijkt dat de landbouwbranche de normen jarenlang fors overschreed. Hier en daar maten de onderzoekers een concentratie die 25.000 keer hoger was dan de norm voorschreef. Er werd in sommige sloten een concentratie gif gemeten, die zo hoog was, dat het water direct zou kunnen worden gebruikt als luizenverdelgingsmiddel. Een bij die uit een dergelijk slootje drinkt legt binnen een dag het loodje. Bijen krijgen het gif ook binnen als ze nectar van koolzaad meenemen. Een koolzaadzaadje dat voor het zaaien in insectenbestrijdingsmiddel is gedompeld, verspreidt het gif door de hele plant. Het komt na de groei en bloei ook in de nectar terecht en het gif hoopt zich op in de bij of hommel die daar van snoept.

Bijen voor bestuiving van gewassen

Bijen zijn van groot belang voor de bestuiving van gewassen, dus ook voor de voedselvoorziening van de mensheid. Onderzoekers, bijenexperts en producenten van het landbouwgif zijn het niet eens over het effect van de giffen op de bijenstand. De bijenhoudersvereniging meldt dat ook de varroamijt, een parasiet, veel schade aan de bijenvolken toebrengt. In Australië worden veel neonicotinoïden gebruikt, veel meer dan in Europa, en daar gaat het goed met de bijen.

Alternatief

Met het verbod op de drie middelen stappen de landbouwers massaal over op een alternatief uit dezelfde giffamilie: thiacloprid. Ook worden vriendelijke alternatieven onderzocht.

Eerst bewijs dan verbod

In oktober 2014 wordt duidelijk dat er in Nederland toch geen verbod komt op imidacloprid. Staatssecretaris Sharon Dijksma van Economische Zaken laat dat aan de Tweede Kamer weten.

Dijkstra wil eerst bewijs dat er een verband ligt tussen het middel en sterfte van vogels en bijen. Volgens het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden en de Europese voedselveiligheidsautoriteit zijn er wel tekenen dat het spul giftig is voor vogels, maar is er nog niet voldoende bewijs. Greenpeace en Natuur & Milieu dienen een bezwaarschrift in en in november 2015 wordt alsnog besloten dat imidacloprid vanaf 1 januari 2016 verboden is in de aardappelteelt. Natuur & Milieu en Greenpeace dwongen het verbod via de rechter af.

Toch verbod

In april 2018 kwam er dan toch een verbod. Twee grote studies in 2017 hebben aangetoond dat neonicotinoïden bijdragen aan de sterfte van wilde bijen en honingbijen. Landbouwminister Carola Schouten (ChristenUnie) is voor het verbod. Zij meent dat de neonicotinoïden schadelijk zijn voor de biodiversiteit.

Lees verder

• Buckfastbij - koninginnen op het eiland Ameland
• Jaar van de Bij en de bedreigingen van de bijen
• Boeren op Ameland - Boek over agrariërs op het Waddeneiland
• Roundup – onkruidverdelger met glyfosaat