Omgaan met angst bij je paard

Erg veel paardeneigenaren kampen met problemen omdat hun paard nerveus of angstig is. Elk paard schrikt wel eens, maar soms kan angst bij je paard een vervelende of zelfs gevaarlijke situatie opleveren. Hoe moet je hiermee omgaan op een paardvriendelijke manier?

Waarom schrikt mijn paard?

Als je erover nadenkt, is het niet gek dat paarden vaak schrikken van plotselinge bewegingen en geluiden of onbekende objecten. Paarden zijn van nature vluchtdieren en ervoor gebouwd altijd op hun hoede te zijn. In de natuur kan immers al het plotselinge en onbekende gevaar voor de kudde opleveren. De paarden zijn dus erg prikkelbaar en de instinctieve reactie van de paarden zal dus zijn: wegkomen van de ‘enge’ situatie. Blijkt het potentiële gevaar ongevaarlijk, dan is de rust snel terug in de kudde.

Onze gedomesticeerde (= door mensen gehouden) paarden hebben natuurlijk nog steeds dit instinct in zich. Ze zijn meer gewend, dus zullen niet zo schichtig zijn als ‘wilde’ paarden, maar nog steeds zullen ze schrikken van bepaalde situaties en objecten. Wij, mensen, vinden dit ongewenst gedrag en willen een zo nuchter mogelijk paard. Logisch, het is natuurlijk veel fijner om een paard te hebben waarmee je lekker op buitenrit kan, zonder dat hij overal van schrikt. Maar we vragen hier dus wel van het paard om zich tegen zijn natuurlijke gedrag te verzetten! Dit is natuurlijk niet niks en vergt vertouwen en een goede verstandhouding tussen paard en ruiter. Door middel van desensibilisatie kan je je paard ongevoeliger maken voor prikkels en zo angsten overwinnen.

Weet ook hoe je een bang of nerveus paard herkent, zo kan je voordat de echte schrikreactie plaatsvindt al maatregelen nemen, bijvoorbeeld een stap terug zetten. Een wantrouwig paard is gespannen, zal dus met zijn hoofd hoog staan en oren recht op het ‘enge’ object gericht en zijn staart strak naar beneden hebben. Vaak gaat een paard ‘dribbelen’ (hele kleine pasjes maken) of zal hij nerveus met zijn lichaam gaan draaien. Een paard wat écht bang is heeft zijn staart tussen de benen geklemd en vaak kan je een stuk oogwit van zijn ogen zien. Hij heeft een extreem gespannen houding en zal óf stokstijf stil blijven staan óf willen vluchten.

Vertrouwen en leiderschap

Veel paarden hebben na vervelende ervaringen geen vertrouwen meer in mensen, of hebben dit nooit echt gehad omdat daar gewoonweg geen aandacht aan werd besteed. Paarden zijn nou eenmaal sceptische prooidieren, mensen roofdieren. Over het algemeen tolereren paarden ons wel, maar ons écht vertouwen is een ander verhaal. Wil je je paard van zijn angsten afhelpen, zul je eerst zeker moeten weten dat hij je vertrouwt. Jij hebt namelijk de taak om je paard te begeleiden, je als leider op te stellen en je paard te vertellen dat het allemaal niet zo eng is als hij denkt. Vertrouwt je paard je (nog) niet, dan is het natuurlijk logisch dat hij dit niet van je aanneemt. Ook is leiderschap heel belangrijk. Je paard zal je als leider moeten zien, wil jij hem over zijn angsten heen helpen. Een paard wat jou niet ziet als leider, zal zich compleet focussen op het enge object en vergeten dat jij erbij staat. Zo kan jij hem natuurlijk niet helpen. Vertrouwen en leiderschap zijn te verkrijgen door grondwerk (lees meer hierover: Join-up, inspelen op kuddegrag) te doen. Daarna kan je pas beginnen aan de echte angsttraining en het desensibiliseren.

Desensibilisatie

Bij desensibilisatie stel je je paard geleidelijk aan en herhaald bloot aan situaties of prikkels die normaal gesproken een angstreactie opwekken, maar op een zo laag niveau dat het paard niet echt of nauwelijks schrikt. Dat niet-schrikken wordt beloond, en daardoor wordt het paard minder gevoelig voor de prikkel. Geleidelijk aan, naarmate het paard niet meer reageert op een bepaald niveau, wordt de intensiteit van de prikkel verhoogd, maar weer zodanig dat het paard niet echt schrikt of reageert.

Voorbeeld: Je paard is door een traumatische ervaring bang geworden voor druk op zijn rug. Het is zo erg geworden dat opzadelen niet meer gaat. Wat te doen? Deze angst zit diep, dus het zal niet binnen een dag of week overwonnen zijn. Begin helemaal bij het begin, het aaien van je paard. Begin bij het aaien op plekken waarvan je weet dat je paard het fijn vind, bijvoorbeeld zijn hals, zodat hij zich ontspant. Beweeg steeds meer richting zijn rug. Merk je dat hij weer gespannen wordt, ga dan een stap terug en aai weer een plek die wél fijn is voor je paard. Bouw dit in de loop van de tijd uit naar aanrakingen met een borstel, een dekje op zijn rug en uiteindelijk – weliswaar na een hoop inspanning en tijd – zal het zadel weer op kunnen.

Je eigen houding tijdens schrikreacties en tijdens het desensibiliseren is ook heel belangrijk. Zorg dat je zelf rustig en assertief blijft, al is je paard in paniek. Ga nooit mee in die paniek, dit zou zijn angsten alleen maar bevestigen. Je paard heeft het namelijk dondersgoed door als jij zelf ook gespannen bent, en zal niet meer veel van je aannemen. Als je aan jezelf merkt dat je iets heel spannend vind, richt je dat op je ademhaling. Blijf adem halen vanuit je buik en probeer je spieren te ontspannen. Als je je paard aan een leidtouw hebt, zorg dan dat je het touw lang laat en het niet spant. Zo geef je geen spanning door aan je paard, en hij heeft zo de ruimte om een keer opzij te springen zonder dat jij meegetrokken wordt. Je kan zelf dus rustig blijven staan mocht je paard toch schrikken, en zo bevestig je dus niet de angst van het paard.

Hoe los ik het niet op?

Je paard straffen omdat het schrikt is nooit een oplossing! Het paard zal alleen maar angstiger worden of raakt misschien echt in paniek, omdat het de gegeven straf associeert met de prikkel waar hij al bang voor was.

Voorbeeld: Je paard is bang voor een bepaalde hindernis, en wil hier niet overheen springen. Zou je je paard gaan slaan voor de hindernis, krijgt het paard nog meer negatieve associaties bij de hindernis en weigert het de volgende keer nog stelliger.
Straf dus ook nooit een paard wat in zijn angst jou pijn heeft gedaan of iets kapot heeft gemaakt. Dat is een ongeluk, resultaat van paniek, en geen gerichte actie.

Stel ook geen tijdslimiet. Een paard desensibiliseren kan tien minuten kosten, maar ook tien dagen. Je paard geeft aan hoe snel het gaat. Het is ook geen oplossing om in je ‘comfort zone’ te blijven. De gedachte is logisch, maar het helpt jou en je paard niet verder. Het is lastiger, maar op de lange termijn beter om je paard te leren omgaan met stress. Dit betekent ook dat je in een ‘enge’ situatie je paard moet laten kijken naar dat wat hij eng vindt. Hem ervan wegdraaien zal niks oplossen of de situatie erger maken, omdat het paard nu niet weet wat er gebeurt. Vergeet niet dat de meeste schrikreacties heel natuurlijk zijn voor paarden, maar alleen niet acceptabel voor mensen. Kies dus ook niet voor zwepen, scherpe bitten, kettingen of andere zogenaamde hulpmiddelen, dit maakt de situatie erger en is ronduit onethisch.

Oefenen, oefenen, oefenen…

Een paard vindt niet van de één op de andere dag iets niet meer eng. Geduld is ook bij angsten overwinnen heel belangrijk. Zoals eerder gezegd, zie je vaak dat mensen met nerveuze paarden probleemsituaties vermijden. Dit lost natuurlijk niks op en bevestigt de angst van het paard (en niet op de laatste plaats die van jezelf!) alleen maar. Om problemen op te lossen zul je dus juist de enge situaties moeten opzoeken. Het is onvermijdelijk dat je paard in het begin schrikt. Maak er geen groot probleem van, het is gewoon een deel van het proces. Blijf wel op de veiligheid letten. Stel: je paard is bang voor trekkers, ga dan niet meteen op de weg de confrontatie aan, maar laat je paard eerst eens kennis maken met een stilstaande trekker op het erf, en met een rijdende trekker als jij en je paard in een afgesloten ruimte (een paddock bijvoorbeeld) zijn. De enige manier waarop je uiteindelijk een relaxed en nuchter paard bereikt is door te oefenen. Veel oefenen. Zo word jij zelf ook steeds handiger in dergelijke situaties en zal je de volgende keren dat er iets spannends gebeurt beter op de paard kunnen inspelen.