De huismus, een bekende vogel in Nederland en België

De huismus Passer domesticus) is een bekende vogel in Nederland en België. Het is een stevig gebouwde vogel met een grote, ronde kop, een korte dikke nek en een kegelvormige snavel om zaden mee te kraken. Het geeft de huismus een gedrongen uiterlijk om te zien. De vogel broedt en verblijft het hele jaar in de directe omgeving van de mensen.

• De huismus (Passer domesticus)
• Kenmerken van de huismus
• Kleuren van het mannetje
• Mannetje huismus lijkt op de ringmus
• Kleuren van het vrouwtje
• Badderen in een stof- of zandbad
• Voortplanting
• Eieren en juvenielen
• Het uitvliegen van de mussenjonkies

De huismus (Passer domesticus)

De huismus (Passer domesticus) is een zangvogel uit de familie Passeridae (Mussen) waar het samen met ongeveer dertig andere soorten het geslacht Passer vormt. De huismus lijkt veel op de ringmus (Passer montanus), ook een soort uit het geslacht Passer en ook in Nederland en België een algemeen voorkomende vogel.

Kenmerken van de huismus

De huismus is een honkvaste en sociale vogel die in groepen leeft en in en rond de nabijheid van mensen te zien is. Huismussen verblijven en nestelen dichtbij gebouwen (het liefst onder dakpannen), in bomen en hagen, maar maken ook gebruik van nestkasten. De vogels zijn standvogels en als ze het naar de zin hebben kunnen ze jarenlang op dezelfde plek verblijven met een groot aantal soortgenoten (koloniebroeders), zowel ’s winters als ’s zomers. De tot 15 centimeter grote vogel heeft een spanwijdte van ongeveer 25 centimeter en een gewicht van ruim 40 gram. De korte pootjes zijn bruinroze van kleur. De huismus heeft vier tenen waarvan er drie naar voren staan en één naar achteren. Door een speciale spier (de tibiotarsus) kunnen de vogels op dunne takken zitten zonder eraf te vallen. Met de korte kegelvormige snavel eten ze hoofdzakelijk graan, onkruidzaden, groenten, bladeren en fruit. Wanneer er jonkies zijn wil de huismus ook insecten aan zijn menu toevoegen. Het geluid van een huismus is een kenmerkend getsjilp in veel variaties. Het mannetje is duidelijk te onderscheiden van het vrouwtje, omdat de eerste zwarter en bruiner getekend is. De verblijfplek (habitat) van de huismussen is afhankelijk van het feit of er genoeg plekken zijn om nesten te bouwen, voldoende voedsel te vinden is, genoeg struiken en bomen zijn om in te schuilen en dat er plekken zijn om te badderen in water of zand.

Kleuren van het mannetje

Het mannetje huismus heeft een grijze kruin een grijze wangvlek, een zwarte vlek op de borst (bef) en een zwart masker rond het oog met een lichte vlek achter het oog. De huismus heeft zwartbruine vleugels met een witte vleugelstreep. De stevige snavel van de huismus is in de broedtijd zwart en na de broedtijd veel lichter van kleur. De onderzijde is egaal grijsachtig. In de winter is de huismus minder fel gekleurd.

Mannetje huismus lijkt op de ringmus

Vooral het mannetje lijkt op een ringmus (tussen het mannetje en vrouwtje ringmus zit weinig verschil) maar de ringmus heeft een bruine kruin op de kop, is minder zwart op de borst en heeft een donkere wangvlek met een ringvormige witte streep die bijna doorloopt rond de nek.

Kleuren van het vrouwtje

De vrouwtjes verschillen van de mannetjes doordat de vrouwtjes lichter en saaier gekleurd zijn. Het vrouwtje heeft een bruine kruin op de kop en een beige oogstreep. De buikzijde is egaal lichtgrijsbruin van kleur en de rugzijde is zachtbruin en zwart gestreept met een witte vleugelstreep en hier en daar vaak witte veertjes. De stevige kegelvormige snavel is licht van kleur.

Badderen in een stof- of zandbad

De huismussen hebben water nodig als voedingsstof in de zomer en winter om hun veren te verzorgen en in de zomer om af te koelen bij heet weer. Bij gebrek aan water is de huismus een vogel die genoegen neemt met een zand- of stofbad, om de veren te verzorgen. Lekker badderend in het droge zand draait de huismus zich om en om, wrijft het stoffige zand in de veren en schudt het zand er weer uit. De veren worden door het schuren van het zand ontdaan van stuitkliervet (nodig om het verenkleed van de huismus te beschermen tegen vocht) en schadelijke parasieten zoals luizen en mijten.

Voortplanting

In het najaar begint het mussenmannetje op zoek te gaan naar een plekje om een nest te bouwen van grassprietjes, strootjes, takjes, stengels en wortels van planten. Dat kan onder de dakpannen van een huis zijn, een nestkastje of in een flinke haag (coniferenhaag of klimop). Het liefst heeft hij een dak boven zijn hoofd.

In januari beginnen bij de mannetjes de geslachtsklieren te groeien, die zijn in het voorjaar het grootst om in juni weer af te nemen. Het mannetje huismus gaat half april luid zitten tjilpen voor het nest en wanneer een vrouwtjesmus belangstelling toont, zet het mannetje onder luid getjilp zijn borst vooruit, laat de vleugels naar beneden hangen en gaat wippen met de staart. Wanneer het vrouwtje de nestruimte goedkeurt paren de mussen en gezamenlijk bouwen ze het bolvormige nest aan de binnenkant verder af met plukjes schapenwol, paardenhaar, mos, vruchtpluis van paardenbloemen of veertjes.

Eieren en juvenielen

Een week na de paring legt het vrouwtje vijf tot zes witte, blauwwitte of lichtgroene eieren bedekt met grijze tot bruine vlekjes. Dan wordt er door beide oudermussen met broeden begonnen en na ongeveer twee weken komen de jongen uit. De jonge, naakte kuikens wegen ongeveer drie gram en hebben een grote gele rand langs de snavel. Komt er een oudervogel op het nest aanvliegen dan sperren de jonge huismussen hun bek wijd open (spergedrag) zodat vader of moeder huismus weet waar het eten heen moet. De eerste dagen worden de jonge huismussen gevoerd met veelal dierlijk voedsel, zoals bladluizen, torren, vliegen, motten, sprinkhanen, larven en spinnen. Na de eerste dagen gevoerd te zijn met dierlijk voedsel wordt er ook gevoerd met plantaardig voedsel. Eerst geweekte zaden en na een week normaal hard zaad en hoe ouder de jongen worden, hoe groter het aandeel van het vegetarisch voedsel wordt. De plas en poep van de jonge vogels komt terecht in een poepzakje dat de eerste dagen door de ouders wordt opgeruimd uit het nest en later door de jonge vogeltjes zelf buiten het nest wordt gedeponeerd.

Na ongeveer 17 dagen vliegen de jonge huismusjes (juvenielen) uit en deze worden nog ongeveer twee weken door de ouders gevoerd. Ongeveer negen dagen nadat de jongen zijn uitgevlogen begint het vrouwtje aan een tweede legsel en neemt het mannetje de verzorging van de jongen uit het eerste legsel op zich. De huismus kan per broedseizoen, van april tot augustus, twee tot drie legsels hebben.

Het uitvliegen van de mussenjonkies

Het uitvliegen van de jonkies wordt bevorderd door het mannetje. Eerst vermindert het mannetje de hoeveelheid voedsel en vervolgens lokt hij de jongen naar buiten.