De zwartkop mierenleeuw en de mierenleeuwlarve

Een zwartkop mierenleeuw is geen mier en ook geen leeuw. Het lijkt het meest op een waterjuffer, familie van insecten in de orde van de libellen. Maar dan wel alleen wanneer de mierenleeuw volwassen is. Het grootste deel van het leven zijn mierenleeuwleven een larve. Een roofzuchtig en log dier met geweldige kaken, een dik bruin en harig achterlijf waarmee het onder andere mieren vergiftigt en uitzuigt. Vandaar de naam mierenleeuw.

• Familie
• De gewone- of zwartkop mierenleeuw
• Voorkomen en nageslacht
• De larve
• Van larve naar insect

Familie

Mierenleeuwen (Myrmeleontidae) zijn familie van insecten in de orde van netvleugeligen (neuroptera). De volwassen mierenleeuw is een mooi en sierlijk insect. De gewone mierenleeuw of zwartkop mierenleeuw (Myrmeleon formicarius) heeft mooie glasachtige ongevlekte vleugels. De gevlekte mierenleeuw (Euroleon nostras) heeft kleine bruine vlekjes op de vleugels. Wereldwijd zijn er 2000 verschillende mierenleeuwen.

Nederland

In Nederland komen echter alleen twee soorten voor:

• De gewone- of zwartkop mierenleeuw;
• de gevlekte mierenleeuw.

De gewone- of zwartkop mierenleeuw

De volwassen mierenleeuw heeft een kleine kop. De antennes zijn voor een insect erg lang en dik. De vleugels die een spawijdte hebben van 70-80 mm, doen denken aan een waterjuffer, maar het zijn de antennes die de juiste determinatie kunnen geven. Een juffer heeft heel korte antennes. De antennes van een mierenleeuw hebben als karakteristiek kenmerk dat het eind van de antennes naar buiten krult als een haakje. De ogen van een mierenleeuw zijn vrij groot en zijn samengesteld, wat inhoudt dat ze uit vele honderden kleine oogjes zijn samengesteld. De twee paar vleugels zijn vliesachtig en doorzichtig. Het grootste gedeelte van de volwassen mierenleeuw bestaat uit het achterlijf met tien segmenten. Het weinige voedsel dat een volwassen mierenleeuw nuttigt, bestaat uit vliegende insecten of plantensappen.

De gevlekte mierenleeuw

Beide mierenleeuwen lijken op elkaar qua levenswijze. Het uiterlijk van de gevlekte mierenleeuw is alleen gevlekt. Op de vleugels, die kleiner zijn als van de gewone mierenleeuw, zitten kleine, bruine vlekjes. De gewone mierenleeuw is ook iets langer te zien in de herfst.

Voorkomen en nageslacht

Mierenleeuwen komen voor op zandgronden. De volwassen mierenleeuwen zijn doorgaans nachtactief. Het zijn niet echt sierlijke en snelle vliegers. Meestal vliegen ze niet ver van de plek waar ze zich ontwikkelen van ei tot larve en volwassen exemplaar. De volwassen mierenleeuw leeft kort, meestal maar tien dagen. In die tijd voeden ze zich niet tot weinig. Rustend zijn ze meestal te ontdekken op planten. Na het paren legt het vrouwtje een voor een de eieren in het zand en sterft dan.

De larve

De kleverige eieren van het vrouwtje worden al snel bedekt met zandkorrels, waardoor ze goed gecamoufleerd zijn. Na één dag verschijnt de larve van de gewone mierenleeuw, die zich meteen ingraaft in het zand. De larve heeft een log en ribbelig lichaam, is bruin en harig met enorme kaken. De giftige kaken zijn aan de binnenkant voorzien van rijen stekels. De kop lijkt door een verlengd deel van het borststuk een beetje van het lichaam af te staan. De haren maken dat de larve iets in de buurt kan voelen bewegen en alert is op een prooi. De lengte van de larve varieert van 5 tot 20 mm.

De larve maakt een trechter in het zand

Zo gauw de larve het levenslicht ziet maakt hij met zijn poten een cirkel in de rulle grond. Hij beweegt zich achteruit en met zijn kop (die als schep wordt gebruikt) gooit hij elke keer het zand weg. Net zolang totdat er een trechtervormige kuil van ongeveer 7,5 cm breed en 5 cm diep is gemaakt. Dan blijft de larve, verstopt in het zand van de kuil, wachten tot er een prooi langskomt. Een mier, spin of kever die nietsvermoedend in de kuil loopt en naar beneden glijdt. Razendsnel wordt het slachtoffer door de mierenleeuwlarve bekogeld met zand zodat deze niet uit de kuil kan ontsnappen. Het slachtoffer wordt verlamd met de giftige onderkaken en wordt in het zand van de kuil getrokken. Daar wordt het uitgezogen en het karkas wordt teruggegooid.

Veel trechters

Mierenleeuwlarven graven hun trechtervormige kuilen vaak dicht bij elkaar, in grote kolonies. Bij voedselschaarste kunnen dan niet alle mierenleeuwenlarven zich voeden, maar ze kunnen wel acht maanden overleven zonder voedsel. Zo gauw het tegen de winter loopt graaft de larve zich dieper in en houdt een winterslaap.

Van larve naar insect

De mierenleeuwlarve kent drie vervellingen waar het na elke vervelling steeds een stukje groter en logger wordt. Na de derde vervelling, wanneer de larve volgroeid is, stopt het met eten en gaat het verpoppen. Na een maand komt de sierlijke mooie mierenleeuw uit de cocon. De mierenleeuw is ongeveer drie jaar een larve, om vervolgens tien dagen volwassen te zijn.