Parasiet leverbot: in Nederland vooral bij schapen

De leverbot behoort tot de zuigwormen en komt in Nederland vooral voor bij schapen, herten, reeën en andere graseters. Deze worm heeft één of twee tussengastheren nodig om zich te kunnen ontwikkelen tot een volwassen leverbot. De eerste tussengastheer is altijd een slak. Deze parasiet tast de lever aan. Zelfs voor de mens is de leverbot niet ongevaarlijk. Hoe werkt de cyclus van een leverbot en wat houdt deze infectie in?

De leverbot

Deze parasiet bevindt zich in het lichaam en daarom behoort het tot de endoparasieten (= parasiet in gastheer). Van de zuigwormen die in Nederland voorkomen zijn de grote en kleine leverbot de bekendste soorten. De grote leverbot veroorzaakt met name problemen bij schapen. Als een schaap een zware besmetting heeft, kan deze wel tot honderden wormen bevatten in de lever en galgangen. De kleine leverbot is een parasiet die vee, andere graseters en in sommige gevallen zelfs de mens besmet. Deze parasiet is tweeslachtig en hij heeft één of twee gastheren nodig in hun levenscyclus. De eerste of enige gastheer is altijd een slak.

Grote en kleine leverbot

Er bestaat een grote leverbot (Dicrocoelium lanceolatum) en een kleine leverbot (Fasciola hepatica). De grote kan wel tot twee centimeter lang worden. De grote leverbot is plat, bladvormig en heeft schubvormige stekels. Hij veroorzaakt dikke galgangen. De kleine leverbot zijn de galgangen kleiner en zijn alleen zichtbaar bij een doorsnede van de lever. De leverbot kan zich snel voortplanten. Uit één larve kunnen wel tot 4000 nieuwe larven ontstaan. Bij schapen kunnen leverbotten wel 10 jaar oud worden.

Cyclus

Een volwassen leverbot legt eitjes in de lever. Via de mest van een herkauwer komen deze eitjes in het weiland terecht. De eitjes komen uit en gebruiken een waterslakje als gastheer. Dit slakje leeft in het water of in vochtig gras.
In de slak evalueren de larven tot een volgend stadium en verlaten de slak door zich te hechten aan waterplanten of vochtig gras. Hier verandert de larf naar een ander larvenstadium dat infectieus is voor de eindgastheer, de herkauwer. Als dit gras wordt gegeten door de eindgastheer, komt de larve via het maagdarmkanaal in de lever terecht waar het uitgroeit tot een volwassen leverbot. Zo is de cyclus rond en begint het weer opnieuw.

Tussengastheer

Naast de landslak, wordt er door de leverbot nog gebruik gemaakt van een tweede gastheer. Hiervoor wordt er gebruik gemaakt van een mier. De larve is in staat om zich te migreren naar een zenuwknoop in de mier en de mier te dwingen zich ’s avonds af te zonderen van haar kolonie en in een grasspriet te klimmen. De mier bijt zich muurvast aan de grasspriet en kan dan opgegeten worden door een graseter. Als dat gebeurt, zal de volgende stap van de cyclus plaats vinden. Gebeurt dit niet, dan zal de mier in de ochtend weer afdalen en terug gaan naar haar kolonie. Dit afwijkende gedrag zal zich ’s avonds weer opnieuw herhalen, elke dag weer opnieuw, totdat ze opgegeten wordt.

Symptomen besmetting

De leverbotinfectie komt met name voor bij runderen, schapen en geiten. Door de infectie kan het dier vermageren, zwellingen krijgen aan de kop, buik en hals. In de lever bevinden zich etterhaarden, met name in de buurt van de galgangen. Op de lever die soms verschrompeld raakt of zwelt, kunnen verhardingen, littekens of blazen ontstaan. Er kunnen ook bloeduitstortingen ontstaan in de lever. In de leverkanaaltjes kan een vloeistof worden waargenomen. Bij verder gevorderde infecties kan de leverbot ook in de buikholte voorkomen en buiten de lever in de galwegen. Het dier kan ernstig ziek worden en kan hieraan zelfs sterven.

Besmetting mens

Ook een mens kan besmet raken met leverbot. Dit kan gebeuren door het eten van waterkers, veldsla of door het kauwen op gras. Dit geldt voor het eten van alle rauwe wildgroeiende planten en grassoorten uit de natuur. De ziekteverschijnselen zijn koorts, buikpijn en gewichtsverlies. De lever raakt vergroot, waardoor er geelzucht en bloedarmoede kan ontstaan. De lever doet pijn bij het betasten.

Behandeling

Leverbot kan worden bestreden met specifieke leverbotbestrijdingsmiddelen. Gewone wormmiddelen helpen niet tenzij er Albendazol (bestrijdingsmiddel tegen rondwormen) in een dubbele dosering wordt toegepast. De larven in een stadium tot acht weken zijn niet gevoelig voor deze bestrijdingsmiddelen. Daarom moet deze behandeling na twee maanden worden herhaald.

Preventie

Als je als houder schapen, geiten of runderen aanvoert, is het belangrijk te informeren naar de historie van leverbot. Houd de nieuwe dieren drie weken lang in quarantaine. Daarna kan er een mestonderzoek worden gedaan waaruit blijkt of het dier wel of niet vrij is van leverbot.

Lees verder

• Afrikaanse slaapziekte door vliegenbeet
• Darmparasiet: Blastocystis hominis
• Darmparasiet: Dientamoeba fragilis
• Parasieten: oogworm (loa loa)