Slangen in Nederland en België

In Nederland en België zijn maar drie soorten slangen inheems. De gladde slang, de adder en de ringslang. De ringslang en gladde slang zijn niet giftig en bijten zo goed als nooit. De adder is wel giftig en is te herkennen aan een zigzag-tekening op de rug en een verticale pupil. De adder is klein en stevig met een korte staart. Beten kunnen ernstig zijn, maar zijn slechts zelden dodelijk. Andere slangen zijn veelal ontsnapte huisdieren, maar daarom niet minder gevaarlijk.

Gladde slangen zonnen graat op dood hout / Bron: Dillso?e, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Gladde slang (Coronella austriaca)

Een gladde slang heeft te kleine tanden om schade aan te richten / Bron: Dillso?e, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Habitat: gladde slangen komen voor in gebieden met open terreinen, zoals heide, hoogveen en stuwwallen. Ze komen enkel voor op zandgronden.
Voortplanting: Er is weinig bekend over het paringsgedrag van gladde slangen en wat hieraan vooraf gaat. Wel is bekend dat na een draagtijd van 3 maanden de jongen geboren worden. Het vrouwtje legt geen eieren maar is eierlevenbarend. Er worden maximaal 15 jongen per nest geboren, deze zijn 12 tot 20 centimeter lang. Ze worden geboren tussen eind juni en september.
Vijanden: Een grote roofvogels zoals een buizerd kan gemakkelijk een volwassen gladde slang pakken, jonge slangen vallen ten prooi aan kraaiachtigen of zoogdieren zoals wilde zwijnen, egels en vossen.
Bescherming: De gladde slang is geen bedreigde diersoort. Echter zijn er niet veel geschikte prooidieren in Nederland en België voor deze slang. Dit in het inkrimpen van het leefgebied kan een probleem vormen. Hij staat op de rode lijst dan ook als ‘kwetsbaar’ aangeduid.

Een ringslang / Bron: Ozetsky, Rgbstock

Ringslang (Natrix Natrix)

Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren)
Stam: Chordata (Chordadieren)
Klasse: Reptilia (Reptielen)
Orde: Squamata (Schubreptielen)
Onderorde: Serpentes (Slangen)
Familie: Colubridae (Gladde slangen)
Onderfamilie: Natricinae
Geslacht: Natrix
Omschrijving: De ringslang heeft karakteristieke vlakken aan de weerszijden van de hals, vlak achter de kop. Deze gele vlakken zijn soms aan de bovenkant van de slang verbonden in een ring. Ze komen echter niet altijd voor, ook geheel zwarte ringslangen bestaan. De slang is lichtbruin tot zwart met enkele donkere strepen lans de breedte en soms twee lengtestrepen. Ringslangen zijn slanke slangen met een lange staart. In Nederland en België komt de ondersoort Natrix natrix helvetica voor, de gevlekte ringslang. Deze is grijs en heeft rechthoekige vormen langs de flanken. Ringslangen kunnen 1 tot 2 meter groot worden, vrouwtjes worden groter dan mannetjes.
Voedsel & giffen: De jongen eten kleine prooien zoals kikkervisjes, regenwormen en naaktslakken. Volwassen slangen eten kikkers, padden, de larven van salamanders, vissen, muizen en jonge vogels. Ringslangen zijn giftig, maar hebben kleine tanden achterin de bek. Hierdoor kan de slang niet gemakkelijk een mens bijten. Zelfs indien deze slang zou bijten, is het gif nog te zwak om voor problemen bij mensen te zorgen.
Habitat: Ringslangen hebben behoefte aan open terrein en gesloten gebieden om te overwinteren. Verder houden ze van water, niet alleen voor zichzelf maar ook voor hun prooien. Ze komen vooral voor op lage, natte gebieden.

Een jong ringslang / Bron: Picus viridis, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Voortplanting: De ringslang is de enige eierleggende slang in Nederland en België. De eieren worden op warme plekken gelegd, zoals in hopen plantaardig afval. Er zitten 8 tot 40 eieren in een legsel, hoe wel het er soms 50 of meer kunnen zijn. De eieren blijven aan elkaar plakken op uitdroging te voorkomen.
Vijanden: Deze slang wordt onder andere gegeten door de ooievaars, egels en de bunzing. Wanneer de slang bedreigt wordt houdt hij zich dood en scheidt hij een stinkende vloeistof uit. Indien dit niet meer mogelijk is – hij wordt bijvoorbeeld uit zijn slaap gehaald – dan gaat hij dreigen. Dit bestaat uit luid sissen en soms schijnaanvallen.
Bescherming: De ringslang staat in Nederland en België op de rode lijst. Er worden kunstmatige broedhopen aangelegd, in de hoop dat ze zich beter voortplanten.

Een adder / Bron: Piet Spaans, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Adder (Vipera berus)

Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren)
Stam: Chordata (Chordadieren)
Klasse: Reptilia (Reptielen)
Orde: Squamata (Schubreptielen)
Onderorde: Serpentes (Slangen)
Familie: Viperidae (Adders)
Onderfamilie: Viperinae
Geslacht: Vipera
Omschrijving: De adder, ook wel gewone adder, Europese adder of moerasadder, is een kleine slang. Hij wordt 50 tot 70 centimeter groot. Hij heeft een karakteristiek zigzag-patroon op zijn rug, een uitstekende schub boven zijn oog en bruine tot rode ogen met een verticale pupil. Bovenop de kop is een V-vormige vlek zichtbaar met de punt tussen de ogen.
Voedsel & giffen: Adders eten valles van insecten tot kikkers en vogels. Adders jagen regelmatig ’s nachts op kleine knaagdieren. Dit is de enige giftige slangensoort in Nederland en België. Adders hebben grote, holle giftanden die het gif tot diep in de prooi brengen. Adders vallen zelden aan, hooguit wanneer iemand hem probeert te vangen of op de slang gaat staan. Fatale gevallen zijn uiterst zeldzaam. Tussen 1855 en 2010 zijn slecht 3 dodelijke gevallen bekend. In 1903 een vrouw, gebeten in de posslagader en in 1939 en in 1946 jonge kinderen .
Habitat: De adder komt voor in vochtige omgevingen met dichte vegetatie en grote objecten zoals rotsen of holen van dieren. Dit heeft de adder nodig om zich te kunnen verschuilen, om voedsel te vinden en om te zonnen.
Voortplanting: Vrouwelijke adders paren met verschillende mannetjes. Het is dan ook niet vreemd als in hetzelfde legsel jongen van verschillende vaders zitten. Drachtige adders zonnen veel om de eieren tot ontwikkeling te laten komen. Net als gladde slangen zijn adders eierlevendbarend. Na 3 tot 4 maanden komen 6 tot 20 jongen ter wereld.
Vijanden: De adder kan ten prooi vallen aan roofvogels en verschillende zoogdieren, voornamelijk de egel. Ook dassen, zwijnen en honden en katten vormen een bedreiging. Jonge adders hebben veel meer natuurlijke vijanden, padden, kikkers en snoeken, maar zelfs grote loopkevers vormen een bedreiging.
Bescherming: De adder staat op de rode lijst van bedreigde diersoorten in Nederland en België. Wereldwijd wordt hij niet bedreigd.

Exoten

De aspisadder is een exoot in Nederland / Bron: Werner Seiler (Centine), Wikimedia Commons (Publiek domein)

Er zijn meer soorten in Nederland en België dan de hierboven beschreven drie. De Russische rattenslang is geïntroduceerd in de gemeente Tynaarlo. De aspisadder, een Zuid-Europese adder, is bij Poortugaal aangetrofffen. Verder worden slangen als huisdier gehouden. Soms ontsnappen exemplaren of worden ze gedumpt. Deze dieren overleven vaak niet, maar soms wel. Dit kan een probleem zijn, aangezien ook giftige slangen worden gehouden.

Slang spotten

Slangen zien in Nederland en België is niet gemakkelijk. Slangen zijn vaak schuw en verstoppen zich zodra ze mensen aan horen komen. Slangen zijn eigenlijk alleen te zien in de periode dat ze zonnen. De beste kijktijd is ’s ochtends vroeg. De slangen zijn dan nog loom en vluchten minder snel.

Wat te doen als je een slang ziet?

Laat een slang altijd met rust. Zeker wanneer je niet weet welke slang het is, kan het gevaarlijk zijn hem op te pakken of te verstoren. Zelfs wanneer je zeker weet dat de slang geen adder is, kan het nog een potentieel gevaarlijke ontsnapte slang zijn. Verder is het verstoren van slangen onnodig. Laat de dieren zoveel mogelijk met rust.Wanneer de slang geen van de eerder genoemde slangen is, is het waarschijnlijk een ontsnapt huisdier. Ga er altijd van uit dat het dier giftig is en meld het aan de autoriteiten. Probeer niet zelf de slang te vangen.

Hazelworm: een hagedis die lijkt op een slang

Een uitzonderlijk diertje dat in Nederland en België voorkomt is de hazelworm. Dit dier lijkt sterk op een slang, maar is in feite een pootloze hagedis. De hazelworm verstopt zich graag onder grote objecten die op de grond liggen, zoals takken, stammen of golfplaten. Hazelwormen zijn compleet ongevaarlijk.