De savanne en overbegrazing: Tragedy of the Commons

De savanne is gevoelig voor overbegrazing. Overbegrazing is een mate van begrazing waarbij de vegetatie zichzelf niet meer kan herstellen. Van oudsher leven er grote grazers op de savanne en de nomaden trokken over de savanne met hun kuddes. Overbegrazing kan dus zowel een natuurlijke als een menselijke oorzaak hebben. Uiteindelijk kan overbegrazing leiden tot erosie en verwoestijning. De speltheorie genaamd 'the tragedy of the commons' is één van de menselijke oorzaken van de overbegrazing van de savannes.

• Afname in branden
• Meer water voor de struiken
• Erosie en verwoestijning
• Een oorzaak
• Een common
• Optimum
• De valsspeler
• Waar het fout gaat
• De oplossing

Afname in branden

Door de groeiende populaties neemt ook de vraag naar voedsel toe. Dit leidt vaak tot een grotere kudde. Men zou verwachten dat er wel genoeg gras op de savanne staat, maar toch kunnen er problemen ontstaan. Deze gras laag kan namelijk verdwijnen! Als de kudde het gras weg vreet ontstaan er meer open plekken op de savanne. Een veel bepalende ecologische factor kan nu zijn werk niet meer doen: vuur.

De biomassa die door de begrazing is verdwenen kan natuurlijk geen vlam vatten. Dit resulteert in kouder vuur en hierdoor kunnen struiken niet verbranden. Er zullen dus minder hete vuren zijn waardoor het grasland struiken kan bevatten.

Meer water voor de struiken

Er is nog een factor die er voor zorgt dat de struiken het grasland kunnen invaderen. Grassen wortelen namelijk in de bovenste laag van de aarde en struiken wortelen over het algemeen dieper. Doordat de kuddes de gras laag weg vreten en de struiken laten staan, verdwijnen er dus veel wortels in het ondiepe gedeelte van de grond. Als er nu regen valt dan zal dit water dus niet door de ondiepe graswortels worden gebruikt, maar dieper penetreren tot de struikwortels. Hierdoor krijgen de struiken meer water en kunnen zij groeien.

Erosie en verwoestijning

Nu de mate van vegetatiebedekking afgenomen is, is het gebied vatbaar voor erosie. Het landschap kan veranderen in een zanderige, dorre vlakte met enkel wat struiken. De productiviteit en biodiversiteit van dit gebied gaan hard achteruit. Dit effect is onomkeerbaar. Laten we zeggen dat je door het toevoegen van tien extra kuddedieren de drempel van overbegrazing bent overgegaan. Het land verdort en verwoestijning begint langzamerhand. Je kunt dit proces niet terug draaien door tien kuddedieren te verwijderen. Om de vegetatie te laten herstellen zul je minder kuddedieren moeten hebben dan het aantal waarmee het aanvankelijk nog goed ging. Je zult dus een groot gedeelte van je kudde moeten opofferen wil je het grasland laten herstellen.

Een oorzaak

We weten dus dat overbegrazing zowel een natuurlijke als menselijke oorzaak kan hebben. De speltheorie genaamd 'the tragedy of the commons' is één van de menselijke oorzaken van de overbegrazing van de savannes. Overbegrazing heeft gevolgen voor het savanne systeem.

Een common

Zoals de titel doet vermoeden is de tragedy of the commons niet te rooskleurig. Maar wat is precies een common? Simpel gezegd is het een gedeeld stuk land. Dit kan bijvoorbeeld een akker zijn waar meerdere boeren gezamenlijk van oogsten of een stuk savanne waar meerdere stammen hun vee op laten grazen. Je hoort ook vaak over de tragedy of the commons bij overbevissing. De zee kan ook beschouwt worden als een common, zij wordt namelijk bevist door meerdere vissers.

Optimum

Iedere common heeft een bepaald optimum. In dit optimum is de productiviteit maximaal. Met andere woorden, de winst is maximaal. Laten we zeggen dat die vier boeren die gebruik maken van een stuk land gezamenlijk maximaal 100 credits verdienen. Als zij minder koeien op het stuk land zetten dan zal de opbrengst dalen, zetten zij er meer koeien op dan daalt de opbrengst ook.

De valsspeler

Laten we zeggen dat die boeren allemaal 1 koe op het land hadden staan. De 4 koeien zorgde dus voor 100 credits. Iedere boer krijgt dus ¼*100= 25 credits.

Wat gebeurt er als één boer besluit om zijn aandeel op het land te vergroten? Wat gebeurt er als hij er twee koeien bij koopt? De boer heeft nu dus drie van de zes koeien! Zijn aandeel van de totale winst zal dus de helft zijn. Maar…er wordt van het optimum afgeweken! De totale opbrengst van het stuk gaat dus achteruit! Stel dat er met zes koeien nog maar een opbrengst van 90 credits behaald wordt. Die ene boer gaat er dus op vooruit, hij verdient nu immers 3/6*90= 45 credits in plaats van 25! De overige boeren hebben maar een inkomst van 1/6*90=15 credits, zij gaan er allen op achteruit!

Waar het fout gaat

De overige boeren willen dit natuurlijk niet, zij willen minimaal de 25 credits verdienen! Hoe kunnen zij vervolgens hun inkomsten vergroten? Juist, door een groter aandeel te hebben van het totaal aantal koeien. Dus iedere boer zal koeien bij plaatsen, de totale opbrengst zal verder zakken, maar de boeren zullen, tot op een zeker punt, weer iets meer gaan verdienen dan de 15 credits! Ze volgen dus het voorbeeld van de valsspeler om hun eigen winst te verhogen. Natuurlijk kan dit niet zonder gevolgen blijven. Hoe meer koeien, hoe meer begrazing, hoe groter de kans op overbegrazing en verwoestijning. Op den duur kan de kudde niet meer onderhouden worden en spat de zeepbel uitelkaar. De kudde zal sterven en het gebied blijft verdord achter.

De oplossing

De oplossing voor dit probleem is het afschaffen van de commons. Als iedereen zijn eigen stukje grond heeft dan heeft het geen nut om vals te spelen. Je vergroot hier immers niet je aandeel mee! Het enige wat je dan doet, is de totale opbrengst verlagen. Daar heeft de boer zichzelf mee. Helaas is het vaak lastig, vanuit een politiek en historisch oogpunt, om iedereen zijn eigen stuk land te geven.

Lees verder

• De effecten en oorzaken van Savannebranden