Evolutie van oer-toepaja naar mensaap

In te tekenen is de aftakking van de plek waar toepaja's evolueerden naar halfapen (lemuren, lori's, spookdiertjes en de galago's) en vervolgens is dat ook mogelijk bij de aftakking tussen halfapen en apen. Hierdoor is vergelijking tussen fossiele apen en mensapen weer eenvoudiger en beter in te tekenen.

Reukzin overvleugeld

Naarmate springen, vastgrijpen en vangen een levensstijl werden, werd de reukzin minder belangrijk dan het zien. Dit is vooral van belang voor een dier dat in een driedimensionale wereld van bomen leefde en niet in de tweedimensionale wereld van de vlakke grond. Bovendien moest het in bomen levende dier voortdurend nauwkeurig kunnen beoordelen hoe ver een tak of een hagedis van hem verwijderd was. In een reactie op het steeds belangrijker worden van het zien boven het ruiken, begon de kop van de oer-toepaja eveneens te veranderen.

Veranderingen aan de kop van de oertoepaja

De snuit van de oertoepaja werd korter, de schedel ronder. De ogen werden groter en verplaatsten zich geleidelijk naar de voorzijde van de kop, waar het gezichtsveld van het ene oog dat van het andere kon overlappen. Hierdoor ging het dier binoculair (stereoscopisch) zien.

Evolutie van de hersenen

Een dier met een binoculair gezichtsvermogen kan veel beter afstanden beoordelen dan een dier met ogen aan de zijkant van de kop (zoals een konijn). Konijnen moeten op hun hoede zijn voor aanvallen van opzij of van achteren. Het eten van gras eist ook geen hoge graad van intelligentie, in ieder geval minder dan het jagen op een moeilijk grijpbare prooi in de boomtoppen. Het gevolg was dat na verloop van tijd de rondere schedel van de boombewoners grotere hersenen begon te bevatten.

Nieuwe diergroep: de primaten

Binnen 10 of 20 miljoen jaar waren die veranderingen voldoende gevorderd om van een duidelijk nieuwe diergroep te kunnen spreken: de primaten. De vroegste voorbeelden zijn de halfapen. Evenals bij de toepaja's hebben ook halfapen afstammelingen die nog steeds in leven zijn (lemuren, lori's, spookdiertjes en de galago's). Enkele van hen (vooral de grote lemuren) lijken sterk op apen en zij gedragen zich ook als apen. Wanneer er nooit apen ontstaan waren, zouden er waarschijnlijk nog steeds lemuren leven op plaatsen waar nu apen worden aangetroffen.

Ontstaan van de apen

Helaas voor de lemuren evolueerden de apen wel. Zij zorgden voor nog een vertakking in de stamboom van de primaten. Aanvankelijk kon je eigenlijk alleen spreken van het nieuwste model super-lemuur. De verschillen tussen die super-lemuren en de gewone oudestijl-leden van de lemurenbevolking waren te klein om van veel belang te zijn. Maar naarmate deze verschillen markanter werden (omdat ze grotere overlevingskansen boden) vulden de bomen zich meer met intelligentere, snellere, handiger en over het algemeen bekwamere afstammelingen (die uiteindelijk apen konden worden genoemd). Op de meeste plaatsen verdwenen de lemuren geleidelijk, omdat zij niet tegen de concurrentie op konden. Waar zij nog bestaan (zoals op Madagaskar) is dat omdat daar geen apen zijn of daar ooit geweest zijn. Zo kon weer een vertakking worden ingetekend (een die nogal ver teruggaat) om de splitsing aan te geven tussen halfapen en apen.

Splitsing tussen apen en mensapen

Ga je omhoog langs de apen-tak, dan kom je bij de volgende vertakking namelijk de splitsing tussen apen en mensapen. Het bewijs voor deze afsplitsing vind je in de kauwvlak-knobbels van de kiezen. Een vertakking die meer dan 15 miljoen jaar geleden plaatsvond. De kies van een aap heeft kauwvlakken die vier kroonknobbels tellen, twee aan twee gerangschikt. Een mensaap heeft gewoonlijk vijf knobbels. Deze kroonknobbels liggen niet twee aan twee, maar in een kenmerkend Y-vormig patroon. Dit Y-vormige patroon is een primitieve toestand en wordt aangetroffen bij de gemeenschappelijke voorvader van mensaap en aap.