Great Rift Valley

In de breukzone van Afrika of De Great Rift Valley zijn niet alleen de oudste resten van de voorouders van de moderne mens gevonden. In dit Afrika en wel van het Midden-Oosten tot Zuid-Afrika is de aardkorst gespleten tot de langste spleet in de aardkorst.

Langste spleet in de aardkorst

Great Rift Valley is de langste spleet in de aardkorst. In deze spleet (die geflankeerd wordt door een aantal van de hoogste vulkanen ter wereld), ligt het laagste punt op aarde. In deze aardspleet liggen ook een paar van de grootste meren en er is een zeeverbinding tussen Europa en het Oosten. Great Rift Valley heeft ontzagwekkende afmetingen. Op het breedste punt meet zij 100 km en de wanden van de omliggende plateaus zijn 450 tot 800 meter hoog. Van Syrie in het noorden tot aan Mozambique in het zuiden loopt deze 4.200 km lange slenk (bijna 1/5 deel van de omtrek van de aardbol!) door 20 staten heen.

Oost-Afrika mettertijd afgesneden

Great Rift Valley is een spectaculair voorbeeld van wat er gebeurt wanneer twee aardschollen (de een met het Arabisch schiereiland en Oost-Afrika, de ander met het restant van het Afrikaanse continent) van elkaar los scheuren. Door de voortdurende beweging langs de breuklijn worden meren en rivieren steeds breder en geulen steeds dieper. Mettertijd kan de slenk vollopen met zeewater, waardoor Oost-Afrika van de rest van het continent zal worden afgesneden.

Verkeerde benaming

Het woord Valley (dal) in de naam is eigenlijk verkeerd, want de slenk bevat veel bergen en plateaus en vertakt zich zelfs in Zuid-Etiopie voordat zij overgaat in het gebied van het Victoriameer bij de Tanzaniaans-Ugandese grens. De meren, zeeen en bekkens langs de route geven echter een duidelijk beeld van de ontwikkeling van de Oostafrikaanse slenk.

De Dode Zee

Great Rift Valley begint in Syrie en vormt het dal van de Jordaan en de Dode Zee. De Dode Zee ligt 400 meter onder de zeespiegel en is het laagste punt van alle continenten. Op zo'n grote diepte werkt een dal als een enorm bassin waar wel water instroomt, maar er zelden weer uitkomt. Door de hoge temperaturen verdampt de grote watermassa hier snel en wordt het water steeds zouter. Door dat hoge zoutgehalte van de Dode Zee (ongeveer 30% zout. Dit is tien maal hoger dan het zoutgehalte van de oceaan) kun je op het water drijven.

Danakil-depressie in Etiopie

[Na ongeveer 800 km vult het breukdal zich met zeewater (de Golf van Akaba en de Rode Zee) en buigt vervolgens af naar het Afrikaanse continent ter hoogte van de brede, waaiervormige Danakildepressie in Etiopie. Ooit was deze 5.000 vierkante kilometer grote, 155 meter onder de zeespiegel gelegen vlakte bedekte met net zulk zout water als dat van de Dode Zee. Het water verdampte echter en er bleven zoutlagen van soms wel 5 km dik achter. Daarom glinstert de Danakildepressie van het steenzout. Steenzout is een belangrijk handelsartikel in een gebied waar het lichaam veel zout verliest en waar het onvruchtbare land landbouw onmogelijk maakt. Bij temperaturen die vaak boven de 52 graden Celsius liggen, worden de brokken zout uit de bodem los gewrikt door mannen met stokken.

Gang van de evolutie

Van alle meren die langs de breukzone zijn ontstaan, geven de grote zoetwatermeren van Oost-Afrika (het Tanganjika-, het Malawi- en het Victoriameer) de beste indruk van de gang van de evolutie. Net zoals het geisoleerde Australie diverse unieke diersoorten heeft, zo bevatten deze zoetwatermeren (die door enorme stukken droog, kaal land van elkaar zijn gescheiden) een paar honderd vissoorten die nergens anders ter wereld voorkomen.

Het Victoriameer

Dit meer is - met zijn diepte van 100 meter - het minst diep van het drietal meren. Het is ook het jongste meer (het bestaat pas 750.000 jaar). Het Victoriameer ontstond toen het land in het westen steeg en de loop van een aantal rivieren zodoende blokkeerde. Naarmate elk van die rivieren uitdijde tot een klein meer, ontwikkelden zich naast de reeds bestaande vissoorten nieuwe. Deze soorten stelden zich in op de ontstane milieus. Ook het Victoriameer zelf veranderde. Soms kwamen er bij overstromingen dieren uit geisoleerde wateren in het Victoriameer terecht en soms droogde het meer op, waarbij soorten afgezonderd raakten. Dit terwijl in de smallere, diepere en veel oudere meren (zoals het 2 miljoen jaar oude Malawi- en Tanganjikameer) nieuwe soorten zich waarschijnlijk gewoon ontwikkeld hebben uit populaties die geisoleerd raakten door hun leefgewoonten.

Vulkanische activiteit

Omdat breukdalen voorkomen boven 'hete plekken' in de aardkorst, vertonen zij meestal over de hele lengte vulkanische activiteit. Immers door verschillen in temperatuur en dichtheid komt vloeibaar magma omhoog. Dit is ook zo in Oost-Afrika, waar een paar flinke vulkanen zijn. Zowel de Kilimanjaro aan de Kenyaans-Tanzaniaanse grens als de Kenya (in Kenya), beide de hoogste bergen van Afrika, liggen aan de breuklijn. In Noord-Tanzania is er nog de Ngorongoro (een ingestorte vulkaankrater) die een zeer belangrijk natuurreservaat vormt.

Waterrijk Ngorongoro

In de Serengetisteppe (meer naar het westen) leven honderd maal zoveel dieren als in Ngorongoro, maar omdat de Ngorongoro-krater in Tanzania (die ooit de top van een berg was) 20 km in doorsnee en 600 meter diep is, een natuurlijk irrigatiesysteem heeft en bijna nooit opdroogt, is er het hele jaar door water en grasland. Dus ook in tijden van droogte houden de bronnen en het zoute meer hun watervoorraad vast, waar allerlei vogels en andere dieren op afkomen.

De Olduvai-kloof

Tussen de twee wildreservaten (Serengetisteppen en de Ngorongoro-krater) ligt de Olduvai-kloof. Het is een afgrond in een afgrond van ruim 100 meter diep en bijna vijftien km lang. Miljoenen jaren geleden voerden de seizoenmeren en -rivieren op het toenmalige Serengetiplateau slib en zand mee, dat werd afgezet in het dal. Door vulkanische activiteit kwamen daar lava, as en sintels bovenop. Het landschap veranderde weer omdat het snelstromende water van een nieuwe stroom de kloof uitsleet. In de wanden van deze kloof kwamen niet alleen de verschillende aardlagen bloot te liggen, maar ook fossiele botten en gebruiksvoorwerpen. Voornamelijk dankzij het werk van de Britse archeoloog en antropoloog Louis Leaky, diens vrouw Mary en hun zoon Richard heeft Olduvai een aantal stukken van de menselijke evolutie prijsgegeven.

Conclusie

De Great Rift Valley omvat dus van alles: bakermat van de mens, wildreservaat, natuurwonder. Het meest spectaculaire van deze grootste slenk op aarde is echter dat zij voortdurend in beweging is en dat het water steeds verder het land binnendringt. Als de spleet zich verdiept tot een scheur, zal Oost-Afrika op zichzelf komen te staan: een nieuw eiland in een onmetelijke oceaan.