Sterft de honingbij uit in Nederland?

Help, de honingbij verdwijnt! Tenminste, als je de angstaanjagende berichten moet geloven. Op mysterieuze wijze verdwijnen elk jaar tal van bijenvolken. Moeten we ons zorgen maken?

Inleiding

Het ene jaar is Duitsland aan de beurt, het jaar daarop Amerika. Maar ook in Nederland vallen klappen. Als bijenhouders in het voorjaar kijken hoe hun volken ervoor staan, blijken grote hoeveelheden bijen op raadselachtige wijze te zijn verdwenen. Een handjevol bijen bevolkt de kast, in plaats van duizenden die een gezond volk na de winter nog zou moeten tellen. Het grote mysterie: van de dodelijke slachtoffers ontbreekt elk spoor. En dat is niet alleen erg sneu voor de bij en de imker. We zijn allemaal afhankelijk van de vlijtige leden van de soort Apis Mellifera. Niet per se voor lekkere honing, maar vooral om onze appels, aardbeien en courgettes te bestuiven. Naar verluidt had Nobelprijswinnaar Albert Einstein al oog voor het belang van het insect. 'Als de bij van het aardoppervlak verdwijnt, heeft de mensheid nog maar vier jaar te leven. Geen bijen, geen bestuiving, geen planten, geen dieren en dus geen mensen', zou de beroemde natuurkundige ooit hebben gezegd. Tel die wijsheid op de bij de geheimzinnige verdwijningen, en de alarmbellen mogen zo langzamerhand wel eens gaan rinkelen. Toch?

Sterfte is er altijd

Voor een imker is het normaal dat tien of vijftien procent van de bijenvolken de winter niet doorkomt. Voorheen heette dat gewoon wintersterfte. Nu verliezen imkers soms 80 procent van hun volken of zelfs alles. Dan heet het verdwijningsziekte. De wildste verklaringen gaan rond. Honingbijen zouden het spoor bijster raken door de elektromagnetische straling van mobiele telefoons. Echter dit is niet de oorzaak blijkt uit onderzoek. Bijen zijn wel gevoelig voor magnetische velden, maar het negatieve effect van gsm's is niet aangetoond.

Ook genetisch gemodifiseerde gewassen worden wel aangewezen als boosdoener. Maar in gebieden waar die helemaal niet te vinden zijn, sterven ook bijen. Dat kan het dus niet zijn. Een van de oorzaken die wel een mogelijke boosdoenen zou kunnen zijn, is een virus dat heerst. Echter is dit moeilijk om na te gaan want je ziet niet welke bijen wel en niet een virus bij zich dragen.

Bij is lekker hapje

Bijen leven sociaal, dat maakt ze een lekker hapje voor plagen en parasieten. Een parasiet die voet aan de grond heeft gekregen in een bijenkast met 20.000 bijen, heeft het goed voor elkaar. Vooral de Varroa-mijt is berucht. Deze mijten bijten vooral de larven, maar ook volwassenen bijen nemen ze graag te grazen. Het resultaat is dat de conditie van het hele volk achteruitgaat. Oorspronkelijk komt deze mijt uit Azië. Maar omdat 'onze' honingbij uit Azië werd gehaald vanwege zijn hoge honingproductie, wist het plaagdier over te stappen. Deze mijt komt nu overal ter wereld voor, behalve op het Australische continent.

Imker heeft schuld

Normaal gesproken vallen bijen niet massaal dood neer als ze geplaagd worden door mijten of door een schimmel. Het gaat om gewone ziekten, in de natuur zijn ze vaak niet zo heel erg. Het wordt pas een probleem als deze ziekten in de imkerij terechtkomen. Want in de bijenkast van de imker gaat het er anders aan toe. Het is toch een soort intensieve veehouderij, waarbij de imkers uit zijn op de honing. Het maken van nieuwe honingraten kost bijen veel energie. In de ogen van een imker kost het maken van een nieuw raat, één pot honing, waardoor raten te vaak hergebruikt worden door imkers. De ziekten en parasieten kunnen daar dan makkelijker in blijven zetelen. De schuld ligt dus voor een gedeelte bij de bijenhouders.

Sterft de bij uit?

Er is nog meer reden tot zorg. De imkerij is toch een bedrijfstak in de marge. Het zijn bijna allemaal amateurs. De imker is een soort boer zonder land, en er komen niet veel niewe bij. De jeugd wordt liever schaapsherder dan imker. Maar de honingbij heeft de imnker wel nodig, het is echt een landbouwhuisdier. Zo ongeveer elke bij die je tegenkomt in je tuin is van een bijenhouder.

Toch zal het uitsterven van imker en honingbij niet zo'n vaart lopen. Daar hebben telers van bloemen, fruit en groenten de insecten te hard voor nodig. Nu betrekken zijn hun bestuivers nog vaak van amateurimkers, die daar doorgaans weinig geld mee verdienen. Imkers verdienen hier een aardig zakcentje mee. Maar op het moment dat het echt problematisch wordt om genoeg bijen te betrekken van amateurs, dan zal imkeren volgens de onderzoeker waarschijnlijk weer een 'gewone economische activiteit' worden. Want professioneel bijenhouden kan wel. Daarvan is het Nederlandse bedrijf Inbuzz een goed voorbeeld.

Hoe verdwijnt de bij dan?

De honingbij sterft dus niet uit door een raadselachtige ziekte. Maar dan blijft het mysterie van verdwijnen bestaan. Hoe kan het dat er nauwelijks dode bijen worden gevonden? Omdat bijen eigenlijk nooit in de kast sterven. Pas aan het eind van hun leven gaan werksterbijen eropuit om voedsel te zoeken. In hun jeugd doen ze corvee binnenshuis. Dat is slim, want buiten is het risico om te sneuvelen veel groter.95% van de bijen sterft buiten. Zelfs als ze binnen in de kast sterven, dragen hun collega's ze netjes naar buiten, waardoor je bijna nooit dode bijen vind. Toch kun je overwinterende bijen beter met rust laten. Ze krijgen het veel te koud van een geopende kast. Dus komt het verlies pas in het voorjaar aan het licht.

Wist u dat?

Dat de mens de killer-bee maakte? Hij is vooral voor horror verhalen, de beruchte killer-bee uit Amerika. Van oorsprong komen helemaal geen honingbijen voor in Noord- en Zuid Amerika. Maar de katholieke missionarissen hadden was nodig voor kaarsen tijdens de mis. Zij namen onze honingbij dus mee naar Amerika. Dat leverde niet direct problemen op. Maar in 1957 werd een aantal koninginnen van de Afrikaanse bij geïmporteerd. Ze werden gekruist met Europese bijen. Men wilde zien of dat een bij zou opleveren die beter bestand was tegen het tropische klimaat. Per ongeluk ontsnapte een aantal van de koninginnen. Resultaat? Een honingbij die het inderdaad beter deed in dat klimaat en zich dan ook razendsnel verspreidde. Nadeel: de geafrikaniseerde bijen zijn een stuk agressiever dan de bedeesde honingbij die wij kennen.