De berkensmalsnuit, oftewel berkenwants

In 2014 werd Nederland geteisterd door een plaag van de berkenwants, sindsdien heeft dit insect meer bekendheid gekregen. Omdat er meerdere soorten wantsen op een berk kunnen leven heet de specifieke soort die in 2014 voor een plaag zorgde vanaf 2014 officieel berkensmalsnuit (Kleidocerys resedae). Deze wants behoort tot de familie van bodem- of grondwantsen en tot de onderfamilie van smalsnuiten (Ischnorhynchinae). Tot dezelfde onderfamilie behoren de heidesmalsnuit en de elssmalsnuit. Voor 2016 werd door Wageningen Universiteit opnieuw een plaag voorspeld op basis van het aantal wantsen dat op de katjes van de berk werd aangetroffen.

Verspreiding en levenswijze van de berkensmalsnuit

De berkensmalsnuit, die 4 tot 5 mm in lengte meet, komt voor in heel Europa, alleen niet in de arctische gebieden, daarnaast komt zij voor tot aan Siberië, Centraal-Azië en in China. De berkensmalsnuit leeft voornamelijk, zoals de naam al zegt, op berken, maar ook andere loofbomen als elzen en lijsterbessen vormen een geschikte leefomgeving. De wantsen leven van onrijpe en rijpe zaden door deze met hun steeksnuit uit te zuigen. Op een enkele berk kunnen wel een miljoen berkensmalsnuiten leven, ze bevinden zich dan vooral op de katjes van de berk, door hun bruine schutkleur vallen ze niet snel op. Een katje is de bloeiwijze van een boom, als het een vrouwelijk katje betreft worden er na bevruchting (eetbare) zaden op gevormd.

Paring en voortplanting

De berkensmalsnuit paart vooral in de warme meimaand, uit de honderden gelegde eitjes komen geen larven, maar nimfen. Deze nimfen lijken al veel op de volwassen wants (ook imago genoemd), maar onder andere de vleugels moeten na een aantal vervellingen nog volgroeien. Een nimf kan zichzelf al beschermen door net als volwassen exemplaren een zurige geur te verspreiden. Aardig om te vermelden is dat een andere eveneens op de berk levende wants, de gewone kielwants (Elasmucha grisea), aan broedzorg doet, dit wil zeggen dat de eitjes en later de jonge nimfen door de moeder tegen vijanden worden beschermd, een bijzonder verschijnsel bij insecten.

Naamgeving

De berkensmalsnuit (Kleidocerys resedae) behoort tot de orde van de halfvleugeligen (Hemiptera), tot de onderorde van wantsen (Heteroptera), tot de familie van de bodemwantsen (Lygaeidae), en tot de onderfamilie van smalsnuiten (Ischnorhynchinae). In veel artikelen wordt de berkensmalsnuit nog aangeduid met berkenwants, er zijn echter meerdere soorten wantsen die op berken kunnen voorkomen en met de naam berkenwants aangeduid werden zoals de gewone kielwants. Om daar duidelijkheid in te verschaffen is na de plaag in 2014 besloten om alle "berkenwantsen" een eenduidige naam te geven. De berkenwants met de latijnse naam Kleidocerys resedae wordt voortaan berkensmalsnuit genoemd. Toch wordt in de media nog steeds veelal de naam berkenwants gebruikt, niet geheel onbegrijpelijk, want uit de naam berkensmalsnuit is voor een leek niet meteen duidelijk dat het om een wants gaat (misschien is daarom berkensmalsnuitwants dan ook een betere naam). Twee andere smalsnuiten zijn de heidesmalsnuit (Kleidocerys ericae) en de elssmalsnuit (Kleidocerys privignus), welke respectievelijk op heide en op de els voorkomen. Deze twee soorten lijken sterk op de berkensmalsnuit.

Plaag van de berkensmalsnuit in 2014 en 2016

In 2014 was er als gevolg van een warm voorjaar en zachte winter een ware plaag, op veel campings was de grond bezaaid met deze insecten met zeer vervelende gevolgen voor kampeerders. De wantsen kruipen makkelijk en snel een tent in en zitten dan werkelijk overal snel tussen, slaapzakken, kleding en tussen de tentonderdelen. De wantsen verspreiden ook nog eens een stinkende zurige geur, bedoeld om vijanden af te schrikken, maar dat is niet echt prettig voor de kampeerder. Veel kampeerders besloten dan ook om elders een plek te zoeken en de camping te verlaten. Een plaag van de berkensmalsnuit wordt veroorzaakt doordat volwassen en volgroeide wantsen vanuit de boom, waarin ze zijn opgegroeid, uitvliegen om zo een overwinteringsplek te zoeken. Uitgezwermde wantsen komen overal terecht: op de grond, in andere bomen en in het struikgewas.

Totstandkoming van een voorspelling van een plaag

Een voorspelling van een plaag kan worden gedaan door het aantal wantsen dat op een katje van een berk zit in een vroeg stadium te tellen (voordat ze uitvliegen) en daarnaast te bekijken of er een zachte winter en een warme paringsmaand is geweest. Wat ook meespeelt is het aantal katjes per berk, een berk met veel katjes (bijvoorbeeld 50.000) kan lokaal een flinke plaag veroorzaken, maar een berk met maar 100 katjes doet het tegenovergestelde. Op een enkel katje kunnen op basis van gemiddelde tellingen zo’n 3 tot 14 wantsen voorkomen. Het instituut dat onderzoek doet naar de verspreiding van insecten en voorspellingen doet naar een eventuele plaag is Wageningen Universiteit. Ook voor 2016 heeft Wageningen Universiteit een plaag van de berkensmalsnuit voorspeld, de overlast wordt vanaf de tweede helft van augustus verwacht, waarbij opgemerkt moet worden dat de overlast lokaal sterk kan verschillen. Heeft men een berk in de tuin staan, dan is het toch aardig om even op de katjes te gaan kijken of er berkensmalsnuiten worden aangetroffen en waarnemingen door te geven op Nature Today (voorheen www.waarneming.nl).