Bijen bedreigd: waardoor sterven bijenvolken?

Wereldwijd gaat het slecht met bijen. Er zijn minder wilde bijen en hele bijenvolkeren sterven af. Dit heeft grotere gevolgen dan alleen geen honing meer in de thee. Bijen zijn de belangrijkste bestuivers. Ze bestuiven landbouwgewassen, waardoor voedsel verbouwd kan worden. Minder bijen betekent minder bestuiving en dus lagere opbrengsten in de landbouw. De achteruitgang van bijen heeft meerdere oorzaken. Een mijt genaamd varroa krijgt vaak de schuld, net als het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw. Echter, er zijn meerdere oorzaken te identificeren. De zogenaamde Nosema-parasieten verzwakken de bijen, vuilbroed zorgt voor minder jongen en de eenzijdigheid van voedsel verzwakt de volken nog verder. Hoe meer factoren meespelen, hoe kleiner de kans dat een volk overleeft. Alle oorzaken moeten worden aangepakt om te zorgen dat een volk blijft overleven, en ook wilde bijen kunnen een duwtje in de rug gebruiken.

Wat is het probleem?

Regelmatig komt het in het nieuws. Het gaat slecht met de bij. Dit is een wereldwijd probleem. Het aantal bijenvolken in Europa en Noord-Amerika daalt sinds de jaren zeventig, en ook wilde bijen die niet in korven wonen hebben het zwaar. Beelden van korven met dode bijen komen af en toe langs in het nieuws, maar sterfte in korven is normaal. Dit gebeurt bijna altijd in de winter, als de bijen in rust zijn. Er zijn dan minder bijen, en als de bijen niet gezond zijn kunnen ze allemaal sterven. Wat niet normaal is, is het aantal korven dat volledig sterft. Het aantal korven dat volledig sterft verschilt per gebied en ligt tussen de 7 en 50 procent.

Hoe beïnvloedt bijensterfte mensen?

Mensen maken gebruik van veel producten van bijen. Denk bijvoorbeeld aan honing en was. Natuurlijk zou het jammer zijn als er geen honing meer is, maar mensen kunnen goed overleven zonder. Het grootste probleem van bijensterfte is het ontstaan van een bestuivingscrisis. Bijen en hommels bestuiven samen 75 procent van alle land- en tuinbouwgewassen. De bestuiving is nodig om planten vrucht te laten dragen en zich voort te laten planten. Als bijen wegvallen, kan dit een ineenstorting betekenen van productie. De voedselzekerheid komt in gevaar.

Oorzaak 1: Varroamijt

Varroa destructor is een mijt die zich voedt met bijen- en larvenbloed. De mijt legt haar eitjes naast de eitjes van bijen. De eitjes komen uit en de jonge mijten bevestigen zich aan de bijenlarven. Ze blijven zitten. De bij wordt volwassen en komt uit het broedsel, met één of meerdere mijten aan zich bevestigd. De mijten kunnen blijven zitten, of loslaten om zich aan een andere bij te bevestigen. Het effect van de varroamijt is meerzijdig. Hij verzwakt jonge bijen, waardoor er minder uitkomen. Hij verzwakt volwassen bijen, waardoor die minder voedsel verzamelen. Daarbij brengt de mijt ziekten over. Door ziekten, overgebracht door de mijt, krijgen bijen bijvoorbeeld misvormde vleugels of raken ze verlamd.

Oplossing

Met de juiste middelen kan varroa worden bestreden. Dit kost veel moeite en wordt alleen gedaan bij gehouden honingbijen. De bestrijding werkt niet volledig en de mijt ontwikkeld snel resistentie tegen bestrijdingsmiddelen.

Oorzaak 2: Nosema

Nosema is een geslacht van parasieten. Parasieten uit dit geslacht kunnen alleen leven in de cellen van andere cellen. Deze specifieke parasieten leven in het spijsverteringsstelsel van bijen. Hierbij beschadigen ze de maagwand van de bij. De parasieten worden overgedragen in onhygiënische omstandigheden. Denk hierbij aan poep binnen de korf, maar ook aan niet goed schoongemaakte imkermaterialen.

Oplossing

Door imkermaterialen regelmatig te ontsmetten en de was te vervangen, kunnen de effecten van nosema parasieten in elk geval bij gehouden bijen worden beperkt of zelfs voorkomen.

Oorzaak 3: Vuilbroed

Vuilbroed wordt in feite veroorzaakt door verschillende dingen. Het is een verzamelnaam voor verschillende bacteriële infecties die bijen kunnen aantasten. De bacteriën worden overgedragen wanneer larven worden gevoed door een besmette voedster. Vuilbroed kan leiden tot de dood van larven, dwerggroei bij overlevende larven en verkleuring van de larven. Als er niet genoeg larven gezond opgroeien, kan dit het einde van het hele bijenvolk betekenen.

Oplossing

De twee belangrijkste vormen van vuilbroed zijn Europees Vuilbroed (EVB) en Amerikaans Vuilbroed (AVB). Europees vuilbroed is te bestrijden met antibiotica en het verwijderen van besmette raten, Amerikaans Vuilbroed is op het moment niet te bestrijden.

Oorzaak 4: Bestrijdingsmiddelen

Om zoveel mogelijk te kunnen produceren, wordt in de landbouw gebruik gemaakt van bestrijdingsmiddelen. Ironisch genoeg zou dit wel eens de productie drastisch kunnen verlagen. De bestrijdingsmiddelen tasten namelijk ook bestuivers aan. Pesticiden worden grondig getest voor ze mogen worden gebruikt. Ze mogen niet schadelijk zijn voor bijen. Echter, de regelgeving kijkt alleen naar korte-termijneffecten. Bijen kunnen dagen of weken na blootstelling aan bestrijdingsmiddelen komen te overlijden. Daarbij hopen bestrijdingsmiddelen zich op in de korf. Larven die opgroeien in vervuilde raten groeien gemiddeld 10 centimeter korter.

Oplossing

Bepaalde bestrijdingsmiddelen zijn al verboden vanwege het effect op bijen. Helaas is er niet genoeg bekend over alle bestrijdingsmiddelen. Vooral de effecten op lange termijn, de effecten van ophoping in de kolonie en de effecten van bestrijdingsmiddelen gecombineerd met andere factoren is nog niet genoeg onderzocht.

Oorzaak 5: Eenzijdig voedsel

Waar vroeger veel verschillende bloemen te vinden waren, zowel op akkers als in braakliggende terreinen, zijn tegenwoordig minder en minder verschillende bloemen te vinden. Vooral eiwitten vormen een probleem, dat kunnen bijen alleen uit stuifmeel halen. Hoe meer verschillende bloemen, hoe meer verschillende voedingsstoffen bijen binnenkrijgen.

Oplossing

Dit is een groot probleem, maar iedereen kan meehelpen aan een oplossing. Zaai eens wat wilde bloemenzaad in de tuin, of in een bak. Ook langs wegbermen kunnen verschillende bloemen gezet worden. Akkerranden worden steeds vaker ingericht om bij-vriendelijk te zijn.

Oorzaken: alles bij elkaar

Het grote probleem is dat niet één van deze oorzaken speelt, maar dat alles gezamenlijk speelt. Bijenvolken worden van alle kanten aangevallen door bacteriën, parasieten en bestrijdingsmiddelen. Daarbij zijn ze al verzwakt door gebrek aan voedsel. Een gezond bijenvolk kan prima een infectie afslaan, maar als het al is verzwakt gaat dit niet meer. Aan het einde van een winter blijkt dan dat te weinig bijen hebben overleefd om het volk in stand te houden.

Zelf wat doen

Iedereen kan zelf wat doen om bijen te helpen. Je kunt bijvoorbeeld bloemenzaden zaaien. Zorg in dit geval voor zoveel mogelijk soorten. Heb je de ruimte en tijd? Dan kun je er ook voor kiezen om een eigen bijenvolk te houden. Wilde bijen hebben graag een bijenhotel om hun eieren in te leggen. Het is kant-en-klaar te koop bij veel tuincentra, maar ook goed zelf te maken met verschillende dikte bamboestokken of andere holle stokken. Kortom, iedereen kan helpen!

Oplossingen: Gaat de bij het redden?

Omdat er zoveel verschillende factoren meespelen, lijkt het misschien een verloren strijd voor de bij. Gelukkig is er nog hoop. Als bijenvolkeren goed worden behandeld tegen varroa en vuilbroed, overleeft in elk geval een groot deel van de bijenvolkeren. Regels voor bestrijdingsmiddelen worden steeds strikter om deze diertjes te helpen en verschillende soorten bloemen worden weer geplant. Als deze trends doorzetten, kunnen we blijven genieten van honing en hoeven we niet met kwastjes bomen te bestuiven!

Lees verder

• Bijen: Bijen en lookalikes van het dagelijks leven tot training (special)