Zingen van walvissen - het lied van baleinwalvissen

Walvissen maken geluid en niet zomaar een geluid. Het is een indrukwekkend scala aan klanken dat 'zingen van de walvis' genoemd wordt. Een koor van gezang vult de oceanen en de verschillende soorten geluiden vormen een symfonie onder water. Vooral walvissen zijn er meesters in en dan speciaal de baleinwalvissen, zoals de blauwe vinvis, de Groenlandse walvis en de bultrug. De walvisliederen zijn de meest geavanceerde vorm van communicatie in de dierenwereld.

Het indrukwekkende lied van de walvis

• Geluiden van de walvissen
• Baleinwalvissen zingen
• Geluid onderwater
• Waar komt het geluid vandaan?
• Waarom zingen de walvissen?
• Walvislied van Groenlandse walvis
• Stuctuur van het bultruglied
• Elke populatie zijn eigen lied
• Bedreigingen voor het walvislied
• YouTube

Geluiden van de walvissen

Het zijn vooral baleinwalvissen die zingen. Tandwalvissen, zoals de potvis en dolfijn, maken ook geluid, dat bedoeld is voor de onderlinge communicatie en echolocatie. Ze maken diverse fluit-, klik- en krijsgeluiden, maar die ontberen de melodieusheid van het gezang van de baleinwalvissen.

Dolfijn en potvis

De geluiden van dolfijnen en potvissen zijn geluidsgolven die als een sonar naar voren zijn gericht en die op een prooi of ander dier terugkaatsen. Het zeezoogdier ontvangt dan informatie over zijn omgeving en kan bepalen of het om een prooi gaat. Op die manier kunnen de dieren zelfs in de duisternis van de diepte voedsel vangen.

Baleinwalvissen zingen

De baleinwalvissen waarvan complex gezang bekend is zijn:

• Blauwe vinvis;
• Gewone vinvis;
• Groenlandse walvis;
• Dwergvinvis;
• Bultrug.

Geluid onderwater

Geluid beweegt sneller in water dan in lucht. Op land is een schreeuw tot op ongeveer 800 meter afstand te horen, maar een schreeuw onder water kan 80 kilometer verder nog wel gehoord worden. Het gezang van walvissen draagt nog verder en is honderden en in open zee zelfs duizenden kilometers van de bron te vernemen. Baleinwalvissen gebruiken, net als de tandwalvissen, geluiden om prooien mee te vangen en om te communiceren, maar hun scala aan geluiden is groter.

De variëteit aan geluiden

Baleinwalvissen klikken, maken pulserende geluiden en fluiten, knorren, grommen, kwetteren, snurken, maken boing- en tremologeluiden en klagende kreten.

Waar komt het geluid vandaan?

Hoe een bultrug of vinvis precies zingt is niet duidelijk maar er zijn wel sterke vermoedens. Het is namelijk onmogelijk om dat in een levende walvis te onderzoeken. Mensen kunnen zingen via hun stembanden en wetenschappers vermoeden dat de zingende walvissen een lichaamsdeel gebruiken dat veel wegheeft van onze stembanden. Voor zover bekend persen de walvissen lucht vanuit de longen naar een luchtzak. Bij de weg van longen naar luchtzak passeert de lucht de stembanden en als de luchtzak leegloopt gaat de lucht wederom via de stembanden, die gaan trillen. De trillende stembanden produceren geluid, dat resoneert in de luchtzak, zoals een zangkoor resoneert in een kathedraal. Dat geluid is luid genoeg om vele kilometers door het water te weerklinken. Walvissen hoeven niet uit te ademen om te kunnen zingen. De lucht uit de longen wordt in feite twee keer gebruikt, op de heenweg naar de luchtzak en op de terugweg nog een keer. Die lucht van de terugweg gaat weer naar de longen, waarna de walvis het opnieuw kan gebruiken voor de rest van zijn lied.

Eigen repertoire

Elke walvis zingt op zijn eigen wijze en binnen een groep is er een herkenbaar repertoire. Walvissen kunnen ook delen van de zang van andere groepen overnemen, waarmee hun eigen repertoire uitbreidt of verandert. Een lied bestaat uit verschillende delen en thema’s en één lied kan wel een uur of langer duren, waarna het weer kan worden herhaald. Het gezang is luid genoeg om boven water te horen en als een groep tot gezang overgaat, dan is het op grote afstand waarneembaar.

Waarom zingen de walvissen?

Walvissen hebben verschillende redenen om te zingen. Het zingen helpt bij het navigeren en voedsel vinden. Met het gezang worden partners verleid en het is een communicatiemiddel tussen individuen en groepen soortgenoten. Met het zingen kunnen de zeezoogdieren elkaar herkennen. Ook oriënteren ze zich op hun omgeving door de geluiden die ze maken.

Zingende mannetjes en wijfjes

Zowel mannetjes als wijfjes maken geluiden, maar het zijn de walvisbullen die het mooiste gezang laten horen. Ze doen dat vooral in de paringstijd. Het zingen heeft te maken met hofmakerij en met het lokken van een wijfje. De wijfjes raken opgewonden van het walvisgezang. Een andere reden voor het zingen is de afbakening van een territorium. Alle zangredenen op een rijtje:

• navigeren;
• voedsel opsporen;
• partner verleiden;
• attractief uit de hoek te komen;
• communicatiemiddel;
• contact houden met de jonge dieren;
• identificatiemiddel;
• oriëntatie van de omgeving;
• territorium afbakenen;
• omdat het leuk is.

Walvislied van Groenlandse walvis

Een walvislied is een samengesteld geheel met een duidelijke structuur. De Groenlandse walvis blijkt een ongelooflijk repertoire aan liedjes te hebben en deze walvis zingt anders dan bijvoorbeeld de bultrug. Niet één soort zingt zo gevarieerd als de Groenlandse walvis. Dat zingen vindt voornamelijk tijdens het broedseizoen, van november tot april, plaats. Onderwateropnames van onderzoekers wisten in één broedseizoen 184 verschillende liedjes te onderscheiden.

Jazzmuzikanten van de oceaan

Het gezang is zó mooi en gevarieerd, met gebruikmaking van tempo- en toonwisselingen, dat de onderzoekers de Groenlandse walvissen tot ‘jazzmuzikanten van de oceaan’ bestempelden.

Stuctuur van het bultruglied

Het bultruglied wordt gevormd door diverse geluiden (fluiten, grommen, klikken, kreten enz.) die eenheden (frases) vormen. De frases vormen thema’s en een lied is een combinatie van verschillende thema’s. Een lied kan bijvoorbeeld uit vier thema’s bestaan. Na het zingen van het lied begint de walvis met de herhaling en dat kan uren zo doorgaan, met telkens een ademhaling aan het wateroppervlak op dezelfde plek in het lied. Een lied bestaat uit verschillende facetten en krijgt vorm door de combinatie van die onderdelen. Te onderscheiden zijn:

• Verschillende geluiden (knor, fluit, grom, boing, krijs enz.);
• thema's van gegroepeerde geluiden;
• patroon van combinatie van verschillende thema's.

Het patroon is een lied dat herhaald wordt en aan het patroon kunnen thema’s worden onttrokken en toegevoegd, waardoor er een nieuw lied ontstaat.

Hits

Groenlandse walvissen hebben binnen één seizoen hun favorieten en eigen hits en zingen het jaar daarop variaties of andere melodieën. Bultruggen houden meer vast aan hun repertoire en herhalen hun favoriete liederen.

Elke populatie zijn eigen lied

Elk populatie heeft zijn eigen lied en bij contacten tussen verschillende groepen, vindt er soms uitwisseling plaats. Er worden thema’s verwijderd en andere worden opgenomen in het lied, zodat door de jaren heen de liederen wijzigen. Nieuwe liedjes lijken de mannetjes populairder te maken bij de wijfjes. De walvissongs zijn voorbeelden van culturele overlevering.

Bedreigingen voor het walvislied

De zeeën en oceanen worden steeds drukker en daarmee wordt het communiceren onder water door walvissen moeilijker. De scheepvaart maakt lawaai, militaire sonar is hinderlijk aanwezig, boorplatforms en seismisch onderzoek onder water maken lawaai, waardoor de wateren steeds luidruchtiger worden. Walvissen moeten door al dat lawaai van menselijke activiteit hun gezang laten klinken en gezang van andere dieren opvangen en dat valt met het toenemen van het lawaai niet mee.

Geluidvervuiling

Als de dieren elkaar niet meer goed kunnen horen kan dat een bedreiging vormen voor de walvissen, vanwege nadelige effecten op het vinden van voedsel en een maatje om te paren. Bultruggen zingen beduidend minder als er lawaai in de buurt is. Terugdringen van geluidvervuiling is daarom belangrijk voor instandhouding van walvispopulaties.

Lees verder

• Potvis - de diepzeeduiker met walschot en ambergrijs
• Dwergvinvis of Minke Whale in de Noordzee
• Walvisvaarder en commandeur Marten Jansen van Ameland
• Walvisvaarder Hidde Dirks Kat van Ameland
• Ambergrijs, amber, ambergris - geurende stof uit de potvis