Waarom zijn gorilla's en chimpansees mensapen gebleven?

Mensapen lopen in principe rechtop. Ze gebruiken hun handen meer en zijn intelligenter dan apen. Waarom zijn dan niet alle mensapen mens geworden? In een vorig artikeltje hebben we gezien dat de andere twee mensapen, namelijk de gibbon en de orang-oetan, zich te veel gespecialiseerd hebben in het leven in bomen om nog iets anders te kunnen worden dan een nog gespecialiseerder vorm van wat ze nu zijn. Onderstaand artikeltje bekijkt in dat verband de gorilla en de chimpansee.

De gorilla

Algemeen

In tegenstelling tot de andere twee mensapen, namelijk de gibbon en de oerang-oetan hebben de gorilla's en chimpansees zich niet uitsluitend op het leven in bomen toegelegd.

Specialisatie

De gorilla heeft zich op twee gebieden gespecialiseerd, te weten:

• a. toename in grootte;
• b. voedingswijze. Naast boomvruchten en boombladeren, kennen gorilla's een meer algemene voedingswijze van verse boombast, grotere bladeren, wortels, bamboescheuten en andere planten.

Voornamelijk gronddieren

De twee specialisaties van de gorilla gaan samen. Wanneer de gorilla naar de begane grond komt om te eten, kan hij goed voor zichzelf zorgen. Hij is zo groot en sterk, dat andere dieren hem niet kunnen aanvallen. Doordat hij zo groot is, heeft hij heel wat grof groen nodig. Dit grove groen treft hij in grote hoeveelheden aan op de plaatsen waar hij woont.

Ex-brachiator.
Een brachiator is een aap die kan hangen en slingeren. Je zou de gorilla een ex-brachiator kunnen noemen. Immers hij heeft nog altijd de vaardige handen, de goede hersenen en de lange armen van een slingerende mensaap. Maar hij is te groot, te omvangrijk geworden om echt te hangen en te slingeren. Jonge gorilla's zijn dartel en ondernemend in de bomen, hun ouders echter niet. Zij zijn voornamelijk gronddieren.

De aard

Gorilla's zijn langzame, introverte dieren, die de voorkeur schijnen te geven aan eenvoudige en kalme zaken. Zij vechten zelden. Het lijkt wel of hun enorme fysieke kracht opzettelijk getemperd wordt door een persoonlijkheid die de nadruk legt op introvertie, verdraagzaamheid en een soort broedend zelfonderzoek. Dit alles om te voorkomenm dat zij elkaar verschikkelijk kwaad doen. Afgezien van bladeren en takken die zij gooien wanneer zij van streek gebracht worden, is het niet bekend of zij ook werktuigen gebruiken. Spelen jonge dieren nog met voorwerpen (zoals de jongen van zoveel zoogdieren doen), de volwassen dieren doen dat nooit. Zij zijn te flegmatisch en humorloos voor zoiets.

Conclusie

Het antwoord op de vraag waarom gorilla's geen mens zijn geworden en mensaap gebleven zijn, luidt dan ook als volgt: Doordat gorilla's zo goed voor zichzelf kunnen zorgen en een zeer succesvolle bestaansmogelijkheid hebben verworven, leven zij niet onder een evolutionaire druk om zich verder te ontwikkelen. Gorilla's zijn in zekere zin de olifanten van de primaten. En - net zoals de olifanten - zijn zij als het ware 'burchten op zichzelf': veilig voor alles, op de mens na.

De chimpansee

Algemeen

Van alle mensapen is de chimpansee het minst gespecialiseerd. Wat grootte betreft, is hij een keurig compromis: klein genoeg om zich in de bomen te kunnen bewegen, groot genoeg om voor zichzelf te kunnen zorgen en zich te beschermen tegen de roofdieren op de grond. Die bescherming tegen roofdieren is zeker zo omdat zij in troepen rondtrekken met een formidabele samenwerking. Als gevolg daarvan voelt de chimpansee zich thuis in beide werelden. Hoewel hij een vruchteneter is (met een voorkeur voor rijpe vijgen), eet hij ook een grote verscheidenheid aan andere zaken, die hij op de grond vindt (met inbegrip van vlees: vogeleieren of nestjongen, insecten, hagedissen of kleine slangen, zo nu en dan een jonge baviaan, penseelzwijn of kleine bosbok).

De aanleg

Of de aanleg voor intelligentie bij chimpansees groter is dan bij gorilla's is moeilijk te zeggen, omdat de gorilla's nog niet zo uitgebreid bestudeerd zijn. Echter uit wat tot nu toe bekend is, schijnt de balans ten gunste van de chimpansee door te slaan. Zijn aard laat hem in ieder geval pienterder lijken.

Sociaal gedragspatroon

Chimpansees zijn gezellig, nieuwsgierig en extravert. Zij vinden het prettig om een goede indruk te maken. Dat zou kunnen duiden op een diep ingeworteld sociaal gedragspatroon, dat zij uitgewerkt hebben. Omdat ze in groepen leven, moeten ze manieren vinden tot het sussen van herhaaldelijke en mogelijk gevaarlijke confrontaties met elkaar. Ze doen dat door elkaar op hun gemak te stellen, door elkaar aan te raken en te kalmeren.

Gebruik van werktuigen

Chimpansees zijn naäpers, zelfs zeer oplettende naäpers. Dit wordt in de hand gewerkt door hun open, gezellige, laat-ons-alles-maar-eens-proberen samenleving. Zij gebruiken dikwijls allerlei werktuigen, zoals:

• takjes (bijvoorbeeld als instrument om mieren mee te vangen);
• stenen (om dingen kapot te slaan);
• takken en stenen, waar ze mee kunnen gooien en zware takken waarmee ze kunnen schermen in antwoord op bedreigingen;
• tot een bal samengeknepen gras of bladeren als spons om water vast te houden;
• vlakke wortellijsten van oerwoudbomen als trommel, waar zij met de palmen van hun handen op slaan.

Ontwikkeling van het gedrag

De ontwikkeling van het gedrag van chimpansees en gorilla's is waarschijnlijk niet sneller gegaan dan hun fysieke evolutie. We mogen aannemen dat het type samenleving van zowel de gorilla als van de chimpansee al enkele miljoenen jaren bestaat. Dat de trage gorilla op een zijspoor is geraakt als een weinig ondernemende vegetariër is niet zo moeilijk te begrijpen. Wel is het de vraag waarom de chimpansee (wiens eigenschappen juist gelijksoortig lijken te zijn aan de eigenschappen van die andere boomklauterende mensaap, die wel rijp was voor menswording) niet ook een mens werd.

Een nauwkeuriger beschouwing van de vraag waarom de chimpansee mensaap gebleven is en geen mens werd, vergt een afzonderlijk artikeltje. In een volgend artikel zal bekeken worden waarom de chimpansee gefaald heeft om boven zijn huidige status uit te komen.