Intelligentie bij dieren

Intelligentie, gevoelens en bewustzijn was lange tijd iets wat alleen mensen betrof. Toch laten veel onderzoeken zien, dat ook veel dieren intelligente en gevoelige wezens zijn en volgens een bepaald plan kunnen handelen. Ze lossen dingen op door te denken, ruilen, bedriegen en gebruiken werktuigen, er zijn meer slimme wezens dan tot dan toe was aangenomen.

Werktuigen van chimpansees

Chimpansees hebben al sinds 4300 jaar werktuigen van steen gebruikt. Bij uitgravingen aan de Westafrikaanse kust hebben wetenschappers stenen gevonden, die chimpansees al in de steentijd gebruikten om noten te kraken. Alle zwerfblokken laten duidelijke sporen zien, die alleen door het inslaan op noten konden zijn ontstaan. De werktuigen zijn ongeveer zo groot als een meloen en passen precies in de krachtige vuisten van een aap. Voor mensenhanden zijn de hamers van steen daarentegen te zwaar. Op de stenen konden de onderzoekers nog geen sporen vinden, die van inheemse noten stammen, maar interessant is vooral dat de apen van nu ook hun noten nog met stenen kraken. Een bewijs voor de wetenschappers dat de notenkrakerstruc al duizenden jaren van generatie op generatie doorgegeven werd.

Trucs van vogels

Honger maakt niet alleen apen, maar ook vogels vindingrijk. Japanse onderzoekers hebben kraaien geobserveerd, die noten op de straat lieten vallen, zodat auto's ze kapot reden. Omdat ze de lekkernij ook zonder gevaar van de straat af moesten kunnen krijgen, zochten ze doelbewust zebrapaden op, omdat daar de auto's steeds weer stopten, om mensen te laten oversteken.
Andere wetenschappers observeerden tamme raven, die opgaves steeds weer meteen konden oplossen. Mogelijk lukt het deze dieren alleen, wanneer ze zich het echt voorstellen, de oplossing door de kop laten gaan. Hun hersenen zijn met 10 gram zo'n 40 keer kleiner als van primaten. Toch zijn ze in staat op grote schaal oplossingen te vinden. Om naar voedsel te hengelen, verbogen kraaien eens een metaaldraad en reigers werpen twijgen als lokaas in het water en wachten dan op vissen, die ernaar happen.

Wat betekent hier nu eigenlijk intelligentie?

Deze en nog vele andere voorbeelden tonen aan, dat intelligentie bij dieren veel uitgebreider is, dan altijd aangenomen werd. Als intelligentie wordt door wetenschappers de mogelijkheid problemen op te lossen en verbanden te herkennen, bedoeld. Met slimme dieren wordt vooral bedoeld dat dieren hun problemen niet schematisch oplossen, maar vroegere ervaringen op een nieuwe situatie overdragen kunnen en daarbij volkomen nieuwe, creatieve oplossingen ontdekken.
Een belangrijke voorwaarde voor het denken is de capaciteit tegenstellingen en reacties goed in te schatten. De wetenschappers gaan er intussen vanuit, dat veel dieren niet alleen de eigenschappen van dingen begrijpen en gebruiken, maar ook de gebeurtenissen vooruit kunnen zien. Schildpadden en vliegen kunnen precies inschatten hoe vaak ze een bepaalde voederplaats op moeten zoeken, zodat ze optimaal gevoerd worden. Ze houden daarbij rekening met de lichamelijke inspanning voor de heenweg en hun energieverbruik voor het zoeken naar voedsel.
Ook honden kunnen vooruit denken. Let er maar eens op, als op het strand hondenbezitters een stok voor hun lieveling in het water gooien. De hond springt niet meteen in het water, maar loopt een stuk langs de kant om de gunstigste plek in het water te zoeken. De hond schijnt te kunnen berekenen hoe hij de stok het snelst bereikt. Honden bedenken zelfs, dat ze zwemmend langzamer vooruit komen.

Vele vormen van intelligentie

In de dierenwereld is weliswaar niet iedere oplossing van problemen automatisch met een denkproces verbonden. Veel gedragswijzen, die op ons als intelligent overkomen, zijn genetisch voorbestemd. Bovendien zijn er vele vormen van intelligentie: naast de met de hand vervaardigde , economische intelligentie onderzochten wetenschappers ook de ecologische intelligentie en hebben gekeken, hoe dieren de problemen in hun specifieke omgeving oplossen. Een vleermuis heeft andere vaardigheden nodig als een zeeëgel. Ook de emotionele en sociale intelligentie worden steeds meer onderzocht. Hoe vinden dieren uit, wat andere dieren van plan zijn? Menig dier kan situaties van tevoren voorstellen en daarop reageren. Chimpansees beschikken over een grote sociale intelligentie en deels ook vogels en honden.

De grootte van hersenen is niet doorslaggevend

Er zijn echter ook dieren, die geen grote hersenen nodig hebben. Hun lukt het met een eenvoudig neurologisch netwerk buitengewone dingen te doen. Ook zeesterren, kreeften en bloedzuigers kent men inmiddels een omgevings- en sociale intelligentie toe. Ze gebruiken namelijk, precies als de apen in West-Afrika, werktuigen, kunnen verwanten herkennen en gebruiken uitgekookte manieren van broeden. Een bloedzuigersoort bijvoorbeeld voert zijn jongen met kleine wormen op precies dezelfde manier als vogels dat doen.