De raaf is weer terug in Nederland

Je zou het niet direct verwachten, maar het is een zangvogel. De grootste van Europa nog wel. Hij is gitzwart en lijkt nog het meest op de kraai, al zijn er duidelijke verschillen. De raaf behoort tot de familie van de kraaiachtigen maar heeft zijn eigen specifieke kenmerken. Hij is groter dan de kraai, heeft een grotere, zwaardere iets gekromde en een heel krachtige snavel. Hij heeft een zwart verenkleed met als opvallend detail zijn iets opgezette keelveren, waardoor het lijkt alsof zijn nek dikker is. Zijn staart is wigvormig en waaiert breder uit dan die van de kraai. De raaf vliegt ook hoger, met een tragere vleugelslag en zweeft geregeld even alvorens op zijn doel af te gaan. De raaf is een forse vogel, hij kan 54 tot 67 cm meten, weegt tot 1630 gram en heeft een spanwijdte van 1.20 meter. Deze kenmerken en zijn langere vleugels maken hem in de lucht herkenbaar en te onderscheiden van andere kraaiachtigen. Wie goed oplet en geluk heeft kan het tegenwoordig weer treffen om deze prachtige vogel in zijn vlucht te spotten.

Uitsterving van de raaf

Tot het einde van de achttiende eeuw broedde de raaf in alle provincies van Nederland. In de loop van de negentiende eeuw nam dat aanzienlijk af. Langzaam maar zeker verdween de raaf uit ons land. Dat kwam niet door het verlies van zijn biotoop maar door toedoen van de mens. Door felle bestrijding van de vogel, voornamelijk gebaseerd op bijgeloof, nam het aantal raven snel af. Zozeer zelfs de raaf als soort rond het begin van de twintigste eeuw zeldzaam was geworden. Er kwamen toen alleen in de oostelijke provincies nog enkele raven voor. Maar ook daar moesten de raven het afleggen tegen de mens, niet alleen omdat die volwassen vogels afschoot maar ook omdat de jongen uit de nesten werden geroofd. Het laatste broedpaar werd in 1994 gespot in Zuid-Limburg. Het geringe aantal broedparen, de zeer beperkte verspreiding en zijn gebondenheid aan een kwetsbaar leefgebied waren er de oorzaak van dat de raaf op de rode lijst terecht kwam. Dat betekende dat de raaf met uitsterven werd bedreigd. Het verdwijnen van de raaf uit ons land was dus voornamelijk het gevolg van menselijk handelen en niet zozeer door het verlies van het biotoop.

De herintroductie van de raaf

Dit beseffend, bracht het vogeldeskundigen op de gedachte dat het de moeite waard zou zijn om de raaf als soort te herintroduceren. In 1966 startten het Wereld Natuur Fonds (WNF) en het toenmalige Rijksinstituut voor Natuurbeheer daarom een project met als doel de raaf terug te brengen in Nederland. Het project kende een moeizame aanloopfase, maar bleek uiteindelijk succesvol getuige het aantal broedparen dat gestaag toenam. Tien jaar na de start van het project waren er weer wilde raven in Nederland. Behoudens een terugval aan het eind van de zeventiger jaren ten gevolge van de varkenspest, toen de wilde zwijnen niet meer gevoerd mochten worden met slachtafval waarvan de raven een graantje meepikten, nam de ravenpopulatie van jaar tot jaar toe, zozeer dat in 1992 al negentig ravenparen werden geteld. Vastgesteld kon toen ook worden dat zeker vijftig van die koppels daadwerkelijk hadden gebroed. Zes jaar later, in 1998 bleek het aantal al te zijn toegenomen tot 130 broedparen.

Hoewel er alles aan gedaan werd om de ravenpopulatie in aantal te laten toenemen en de vogel een volledig beschermde status kreeg, loopt de raaf ook heden ten dage nog het risico om door toedoen van menselijk handelen het loodje te leggen. Als aaseter loopt hij het gevaar slachtoffer te worden van vergiftigde karkassen. Het uitleggen van vergiftigde karkassen is verboden, helaas blijkt echter dat deze kwalijke praktijk toch voorkomt. Een gevaar schuilt ook in zijn gelijkenis op de zwarte kraai. Daarom vinden de vogelbeschermers het zinvol om jagers voort te lichten over de raaf en zijn beschermde status. Dat dit geen overbodige luxe is blijkt uit de beschieting van een ravennest in 1995 bij Nijkerk. Vooral ook omdat de raaf ook steeds vaker buiten het Veluwegebied, waar hij door de jagers getolereerd wordt, gesignaleerd wordt. Er is een toenemend aantal waarnemingen gedaan in onder meer Montferland en op de Utrechtse en Sallandse Heuvelrug die er op wijzen dat het broedgebied zich aan het uitbreiden is. Deze ontwikkelingen worden nauwkeurig gevolgd en bijgehouden door Sovon Vogelonderzoek Nederland.

Trouw aan partner en Honkvast

De raaf is van oorsprong een verspreide stand- en zwerfvogel die op heel noordelijk halfrond voorkomt. Hij leeft in allerlei soorten leefgebieden zoals bossen, klifkusten en extensieve landbouwgebieden. Hij bouwt zijn nest hoog in de boom, zowel als op afgelegen rustige plekken. De raaf broedt het liefst in open bossen met weinig ondergroei. Honkvast is hij ook. De raaf gebruikt jaren achtereen hetzelfde nest en breidt het ook ieder jaar ietsje uit. De raaf is monogaam en blijft zijn hele leven bij zijn partner. Hij kan tientallen jaren oud worden. Van tamme raven in de Tower van Londen is bekend dat ze een leeftijd van 44 jaar bereikten. Raven in de vrije natuur halen die leeftijd vrijwel niet.

Raven zijn alleseter maar prefereren eiwitrijk dierlijk voedsel. Behalve aas eet hij insecten, larven, wormen, vogels, mosselen, gewervelde dieren zoals kleine knaagdieren tot het formaat van een konijn, kadavers en aangespoelde vissen. Daarnaast weten raven ook diverse zaden, fruit en mest ook goed te waarderen. Voor het broedsucces van de raven is het van groot belang dat er dierkadavers beschikbaar zijn, afkomstig van menselijke jacht, of van natuurlijke herkomst door sterfte van dieren ten gevolge van voedselgebrek in de winter.

De raaf mag tegenwoordig dan tot de beschermde vogelsoorten behoren, maar uit het recente verleden blijkt dat de vogel te nauwer nood kan overleven. Om welke reden had de mens het op de raaf gemunt? Raven hadden een bijzonder slecht imago. Dat kwam door het bijgeloof dat dat raven ongeluk brachten. De raaf werd gezien als de brenger van onheil zoals bijvoorbeeld vreselijk besmette ziektes als de pest. Het gevolg hiervan was dat de raven massaal werden toegedicht aan dit soort ziektes wat uiteindelijk resulteerde in het verdwijnen van de vogel uit Nederland.

De raaf in Mythen en Sagen

Behalve dat de raaf als symbool voor ongeluk en onheil werd bestempeld is de raaf door de eeuwen heen ook onderwerp van vele mythen en sagen geweest. In het algemeen symboliseert de raaf magie, creativiteit en verbondenheid met de mens. In de mythologie speelt de raaf ook een prominente rol. Zo is er bijvoorbeeld de mythe dat de Germaanse oppergod Wodan door raven op de hoogte werd gehouden van wat er gebeurde in de wereld. Volgens de Scandinavische overlevering had de Noorse god Odin twee raven die als boodschappers dienden. De raven heetten Hugin en Mugin, wat respectievelijk kennis en geheugen betekent. Zo was daar de raaf, de grote boodschapper van het grote geestelijke rijk. De Kelten daarentegen meenden dat de raaf profetische gaven bezat. Bij hen verschijnt de raaf Badhbh , de raaf van de strijd, en als de oorlogsgodin Morigan. Voor de Grieken was de raaf profeet en waakzame boodschap tegelijk. Hij voorspelde de dood van Cicero en Plato. In de Indiaanse mythologie speelt de raaf wel een heel prominente rol. Voor de indianen van de Noordwestkust van Noord-Amerika was en is de raaf het belangrijkste schepsel. Hem werden magische en bovennatuurlijke krachten toegedicht. Hij kon zichzelf op elk moment in alles veranderen. Het was de raaf, de gedaantewisselaar, de culturele held en de misleider die de wereld creëerde. Hij bracht de mensen op de aarde en gaf hen vuur en water. Hij was de raaf die de rivieren verdeelde, er zalm in bracht en die zorgde voor vis in de zee. Hij verspreidde meren en cederbossen over het land, maakte dit vruchtbaar zodat er voedsel vanaf kwam en plaatste de zon, maan en sterren aan de hemel. Raaf wordt nog steeds geëerd in de vorm van kunstuitingen zoals bijvoorbeeld op de totempalen van de Haida-stammen.

Een intelligente imitator

Raven zijn intelligente dieren. Hun intelligentie is vergelijkbaar met die van een 4-jarig kind. Beweerd wordt dat raven in de natuur wel eens een pact met wolven vormen. Als de raaf een gewond dier ziet gaat hij op zoek naar een wolf en trekt diens aandacht. Nadat de wolf klaar is met de prooi kan de raaf aan zijn maal beginnen. Er is zelfs bekend dat raven gereedschap gebruiken door met stokjes voedsel uit holtes te peuteren. Ook kan hij geluiden uit zijn omgeving imiteren, zoals de menselijke stem. Wetenschappelijk onderzoek heeft zelfs aangetoond dat raven weten wanneer een soortgenoot vanuit diens positie iets niet kan zien. Zo is gebleken dat hij bij het plunderen van een voedselverstopplaats van een soortgenoot extra voorzichtig is als die eigenaar in de buurt is, maar niet als het om een willekeurige andere raaf gaat.
Heel incidenteel komt er een witte raaf voor. Witte raven redden het in het wild meestal niet. Ze hebben een slecht gezichtsvermogen wat hen het zoeken naar voedsel moeilijk maakt. Daarbij vormen zij door hun opvallendheid een makkelijke prooi voor andere dieren. Het begrip 'witte raaf' betekent in het algemeen spraakgebruik een zeer zeldzame verschijning, wat refereert aan de zeldzaamheid van het dier.