De poolvos: een echte overlever en practicus

De poolvos moet wel een van de best aangepaste vossen zijn die er is. Er zijn acht verschillende soorten poolvossen en 5% van de poolvossen zijn zogenaamde blauwvossen die in de winter een blauwachtige vacht krijgen. De poolvossen zijn gek op lemmingen. Het aantal lemmingen verschilt nogal eens per jaar, maar een poolvos is een echte overlever. Als er geen voedsel is gaat hij op een lange tocht totdat hij genoeg voedsel gevonden heeft. Als er geen burcht voor hem is dan verblijft hij buiten. Hij maakt overal het beste van en is dus een echte practicus. De poolvos heeft last van de jacht, de rode vos en is vatbaar voor ziektes.

• Taxonomische indeling
• Herkomst Poolvos
• Soorten Poolvos
• Kenmerken Poolvos
• Blauwvossen
• Rui
• Gehoor en geur
• Voedsel van de poolvossen
• Voedseltrek poolvos
• Leefwijze van de poolvos
• Burcht van de poolvos
• Voortplanting van de poolvos
• Jongen
• Leeftijd poolvos
• Leefgebied en verspreiding poolvos
• Bedreiging van de poolvossen
• Scandinavië
• Ziektes

Herkomst Poolvos

Fossielen van de voorouderlijke poolvos zijn gevonden in Tibet. De poolvos heeft zich gedurende het pleistoceen, de periode die duurde van 2,6 miljoen jaren tot 11.700 jaren geleden, verplaatst naar Noord-Amerika en Eurazië. De poolvos is het enige zoogdier dat inheems is voor IJsland. Gedurende de laatste ijstijd is hij over de bevroren zee naar het eiland gelopen.

Soorten Poolvos

De poolvos is een zoogdier van de familie hondachtigen. Er zijn acht verschillende soorten poolvos te onderscheiden.

• Vulpes lagopus lagopus (Zweden)
• Vulpes lagopus beringensis (Beringseiland van de Komandorski-eilanden)
• Vulpes lagopus fuliginosus (IJsland)
• Vulpes lagopus groenlandicus (Groenland)
• Vulpes lagopus hallensis (Hall-eiland in de Beringzee)
• Vulpes lagopus pribilofensis (op Saint George-eiland van de Pribilof-eilanden)
• Vulpes lagopus spitzbergenensis (Spitsbergen)
• Vulpes lagopus ungava (Ungava in Quebec)

Kenmerken Poolvos

De vos heeft een hoogte van 30 centimeter en een staart van ongeveer 30 centimeter lang. Het gewicht is twee tot zes kilo's. De mannetjes poolvos is groter dan het vrouwtje. Mannetjes worden gemiddeld 65 centimeters en vrouwtjes gemiddeld 55 centimeters. Hoewel in sommige gebieden er geen verschil in grootte is tussen het mannetje en het vrouwtje. In de winter heeft de vos een prachtige egale witte vacht en in de zomer is de vacht grijsbruin. Een poolvos verschilt van de rode vos op het gebied van de oren en snuit. De oortjes en de snuit zijn korter. Alles is kleiner en ronder bij de poolvos dan bij de rode vos omdat hij daardoor de hitte beter vast kan houden. Hij heeft ook een rondere kop en een dikkere vacht. De naam lagopus heeft de vos gekregen vanwege zijn harige voetzolen. Lagopus betekent konijnenpoot. Aan de kleur van de vacht kun je ook zien waar de vos leeft. De vossen zijn wit als ze op de toendra met sneeuw wonen en blauw als ze aan de kust wonen waar het donkerblauwe niet opvalt tussen de kliffen en rotsen.

Blauwvossen

Een blauwvos is een variatie op de poolvos. De blauwvos heeft een grijskleurige vacht maar in de winter wordt de vacht blauwachtig. Blauwvossen worden geboren in een nest met witte poolvosjes. 5% van alle vossen is een blauwvos en ze komen meer voor aan de kust en andere gebieden waar minder sneeuw ligt.

Rui

De poolvos is twee keer per jaar in de rui. De eerste keer in mei en juni en de tweede keer in september. In mei en juni verliest hij zijn wintervacht en in september zijn zomervacht. De eerste haren vallen op de rug uit en soms blijven er delen van de wintervacht achter zoals bij de staart en in de zij.

Gehoor en geur

Over het geheel is het gehoor van de poolvos minder gevoelig dan die van de hond en de grootoorkitvos maar hij kan met gemak lemmingen horen die onder de sneeuw aan het schuifelen zijn. Als hij er eentje hoort dan prikt en slaat hij net zolang door de sneeuw totdat hij zijn slachtoffer te pakken heeft. De poolvos heeft een goede neus; ze kunnen karkassen op een afstand van tien tot veertig kilometers ruiken. Ze kunnen ook op basis van hun reukvermogen ijsberen lokaliseren. Bovendien kunnen ze bevroren lemmingen ruiken die 50 centimeter onder de sneeuw bedolven liggen.

Voedsel van de poolvossen

Omdat de poolvos vooral van lemmingen leeft is het aantal poolvossen afhankelijk van het aantal lemmingen die in een gebied voorkomen. Als er jaren zijn waarin er weinig lemmingen voorkomen kunnen jonge dieren zich nog wel eens vergrijpen aan hun broertjes of zusjes om te kunnen eten. De poolvos eet ook andere kleine knaagdieren zoals woelmuizen. Andere snacks zijn: sneeuwhazen, vogels, insecten, bessen, vruchten en eieren. Als er genoeg lemmingen zijn dan kan de poolvos er wel twaalf van op één dag eten. Als er genoeg eten is dan bewaren ze wat ze teveel hebben op een goed verstopte plek. De poolvos jaagt 's nachts en overdag, In het poolgebied kan het in de zomer 24 uur licht zijn en in de winter is het vaak maar een paar uur licht op een dag. Een vos eet ook aas dat wil zeggen resten van dode dieren en aangespoelde vissen en daarnaast ook schelpdieren. Als er voedselschaarste is eten ze zelfs stront. Soms eten ze ook jongeren van ringelrobben die vrij hulpeloos zijn als ze in hun sneeuwhol liggen.

Voedseltrek poolvos

Een vos reist zijn voedsel achterna. Onderzoekers hebben ontdekt bij een poolvos die voorzien was van een gps dat, dat dier in zeer korte tijd wel meer dan 3.000 kilometers had afgelegd op zoek naar voedsel. Als er schaarste uitbreekt zoeken ze naar voedselrijkere gebieden ook als dat honderden kilometers verderop is. Ze trekken dan alleen of in groepjes.

Leefwijze van de poolvos

In principe zijn de poolvossen net als andere vossensoorten monogaam. In IJsland zijn de vossen overwegend monogaam maar aan de kust bij Svalbard op Spitsbergen is de situatie meer complex en zijn de sociale verhoudingen ook complexer. Als er eten in overvloed is dan zijn ze meer geneigd om er meerdere mannetjes, vrouwtjes op na te houden. Poolvossen leven met zijn tweeën of in groepjes met meerdere mannetjes en vrouwtjes die dan waarschijnlijk familie van elkaar zijn. Een mannetje krijgt in principe maar jongen bij één vrouwtje, de andere vossen helpen bij het opvoeden van de jongen. Een poolvos houdt geen winterslaap maar om zich voor te bereiden op de winter neemt het lichaamsgewicht van de vos in de herfst zo'n 50% toe. Daardoor nemen de vetreserves toe en kan de vos daar op teren als er voedselschaarste is. De poolvos heeft speciale genen waardoor hij extreem weer en voedselschaarste kan overleven.

Burcht van de poolvos

Een burcht is voor de poolvos heel belangrijk. Belangrijker dan een burcht is voor andere vossen zoals de rode vos of de eilandvos. Op zich is dat natuurlijk ook niet zo gek in het poolgebied waar het soms behoorlijk koud kan zijn. Poolvossen overleven zelfs temperaturen zoals -50 graden Celsius. Een vos begint pas te bibberen bij -70 graden Celsius. Burchten van een poolvos bestaan uit een uitgebreid gangenstelsel en hebben meerdere in- en uitgangen, soms wel twaalf. Burchten kunnen wel eeuwen gebruikt worden en kunnen ook behoorlijk groot zijn. Sommigen kunnen wel een kilometer groot zijn. Omdat de vos meestal uitwerpselen en etensresten in de buurt van de burcht laat liggen is de grond daar vruchtbaarder dan elders en kan het zijn dat er daar meer groeit dan in de omgeving. Burchten liggen meestal een paar kilometers van elkaar af. Het komt wel voor dat de vossen in de buitenlucht verblijven en ook daar hun jongen krijgen. Dat kan gebeuren als de meest geschikte gebieden voor burchten al in gebruik zijn. De poolvos kiest een burcht die op het Zuiden gericht is zodat het hol warmer is. De poolvos houdt van burchten met lange gangen die een soort van labyrint vormen zodat ze makkelijk kunnen ontsnappen vooral als er rode vossen in de buurt zijn. De burchten zijn vooral in ruig terrein te vinden zodat de welpen beter beschermd zijn. De kwaliteit van de burcht is heel belangrijk voor de poolvos, belangrijker dan of er prooi in de buurt te vinden is.

Voortplanting van de poolvos

De poolvossen zijn vruchtbaar van maart tot en met april. De draagtijd duurt ongeveer 50 dagen. De jongen worden geboren in mei of juni. De poolvossen hebben vrij grote worpen voor een vos. Soms bestaan ze wel uit twaalf tot achttien welpen. Alleen in IJsland zijn de worpen beduidend kleiner.

Jongen

De jongen zijn bij de geboorte blind. Pas na circa veertien dagen gaan de oogjes open. De jongen hebben een donkerbruine vacht. Na twee weken kun je ook het verschil zien tussen een blauwvos en een witte vos. Het verschil kun je zien aan de grijze haren binnenin de oren en rond de snuit bij de witte vos. Na drie weken kunnen ze vast voedsel eten. Het eten wordt gebracht door de ouders of de helpers. Als ze groot genoeg zijn in de herfst verlaten ze het nest. Sommige vossen blijven achter om het volgende jaar mee te helpen met de opvoeding van de jongen.

Leeftijd poolvos

De sterfte onder de jongen is hoog, dat is waarschijnlijk ook de reden dat de worpen zo groot zijn. Behalve in jaren dat er veel lemmingen zijn dan sterven er niet zoveel jongen. Na een maand of tien is de poolvos geslachtsrijp. In het wild leeft een poolvos maximaal elf jaren maar meestal wordt hij toch niet ouder dan een jaar of vier. In gevangenschap wordt het dier vijftien jaren oud.

Leefgebied en verspreiding poolvos

Uit de fossielen die gevonden zijn blijkt dat de poolvos in de ijstijd in grote delen van Europa en Siberië voorkwamen. De poolvos komt voor in Noord-Amerika, Noord-Europa en Noord-Azië. Het meest noordelijke gebied waar hij voorkomt is in Groenland en het meest zuidelijke gebied waar hij voorkomt is de Hudsonbaai. Op de Aleoeten is de poolvos in de negentiende eeuw geïntroduceerd maar dat had negatieve gevolgen voor de vogelpopulatie (Canadese ganzen) op het eiland. Derhalve proberen ze nu de de poolvos daar uit te roeien. De poolvos houdt van toendra en hij waagt zich heel soms op het ijs.

Bedreiging van de poolvossen

Vanwege zijn mooie vacht wordt er door de Inuit en Saami gejaagd op de poolvos. Door het grote aantal jongen per worp heeft de poolvos zijn overlevingskansen vergroot. Tegenwoordig zijn er ook speciale pelsfokkerijen dus hoeft er niet meer in het wild op de poolvos gejaagd te worden. De natuurlijke vijanden van de poolvos zijn de steenarend, wolven, de rode vos en grijze beren. Op zich wordt de poolvos niet bedreigd behalve twee populaties namelijk de populatie die woonachtig is op het Medny eiland en die woonachtig is in Scandinavië (Noorwegen, Zweden, Finland). De poolvos is een niet bedreigde diersoort volgens de rode lijst van IUCN uit 2014.

Scandinavië

In Scandinavië is de poolvos bijna uitgestorven er leven nog maar 120 dieren. De poolvos heeft in dit gebied waarschijnlijk last van de rode vos die zijn leefgebied steeds vaker binnenkomt en overneemt. De rode vos werd vroeger bedreigd door de wolf maar nu de wolf minder voorkomt heeft de rode vos zijn plek ingenomen als belangrijkste roofdier in bepaalde gebieden. De rode vos dood de poolvos en zijn welpen.

Ziektes

In sommige gebieden zoals op het Medny eiland in Rusland zijn de poolvossen slachtoffer geworden van teken die door honden zijn meegekomen in de jaren zeventig. In die gebieden waar de ziekte voorkwam is zeker negentig procent van de vossen gestorven. Tegenwoordig worden de overgebleven vossen behandeld met een medicijn maar toch blijft de populatie kwakkelen. Mogelijk is er ook een verband met het voorkomen van kwik in zeevoedsel.