Colombiaanse mammoet: afstammeling van de steppemammoet

De Colombiaanse mammoet komt niet uit Colombia. Hij heet zo omdat hij naar Christopher Columbus is vernoemd. In bijna heel Noord-Amerika kwam de Colombiaanse mammoet voor. De Colombiaanse mammoet is vanuit Azië naar Noord-Amerika gekomen en voortgekomen uit de steppemammoet. Ook de wolharige mammoet stamt af van de steppemammoet. De Colombiaanse mammoet was een bekende van de paleo-indianen en hield ervan om op open vlaktes te leven. De overkill-theorie is een theorie dat de mammoet zou zijn uitgestorven vanwege de overbejaging van de mens. De vondsten bevestigen die theorie niet speciaal maar sluiten hem ook niet uit.

Taxonomische indeling
Herkomst Colombiaanse mammoet
Herkennen soort aan tanden
Verschillende categorieën mammoeten
Grote mammoettand
Proboscidea
Uiterlijk van de Colombiaanse mammoet
Huid
Slagtanden
Kiezen
Leefgebied en verspreiding van de Colombiaanse mammoet
Verspreiding
Paleo-indiaan
Gedrag van de Colombiaanse mammoet
Wrijfplekken op rotsen
Voedsel
Levensduur mammoeten
Groei mammoeten
Begraafplaatsen mammoeten
Uitsterven Colombiaanse mammoet
Redenen uitsterven

Taxonomische indeling

Rijk: Animalia
Stam: Chordata
Klasse: Mammalia
Orde: Proboscidea
Familie: Elephantidae
Geslacht: †Mammuthus
Soort: †M. columbi

Bron: FunkMonk, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Herkomst Colombiaanse mammoet

De Mammuthus subplanifrons is de oudste mammoetsoort die ooit geleefd heeft. Deze soort, ook wel Zuid-Afrikaanse mammoet geheten, leefde 5 miljoen jaren geleden in Zuid-Afrika, Oost-Afrika en Ethiopië. Uit de Mammuthus Subplanifrons is de steppemammoet voortgekomen. De Colombiaanse mammoet op zijn beurt is weer voortgekomen uit de steppemammoet en kwam via Azië 1,5 miljoen jaren geleden naar Noord-Amerika. De dwergmammoet die op de Channel Islands voor de kust van Californië voorkwam is weer voortgekomen uit de Colombiaanse mammoet. Van alle nog levende olifanten lijkt de Aziatische olifant het meest op de Colombiaanse mammoet. Ook de wolharige mammoet is uit de steppemammoet voortgekomen.

Een studie uit 2015 van mammoettanden bevestigde dat de Colombiaanse mammoet evolueerde uit de steppemammoet. Er werd geconcludeerd dat ze als soort zelfs zo sterk op elkaar leken dat het kwalificeren als aparte soort twijfelachtig is. Een genetische studie bevestigde dat de Colombiaanse mammoet en de wolharige mammoet uitgebreid met elkaar gekruist zijn en dat beiden afstamden van de steppemammoet. Er zijn twijfels bij het benoemen van de beide mammoeten als aparte soorten aangezien ze na een scheiding van een miljoen jaren nog steeds met elkaar konden kruisen.

Herkennen soort aan tanden

Mammoetsoorten kunnen worden geïdentificeerd aan de hand van het aantal glazuurranden op hun kiezen; de tanden van primitieve soorten hadden weinig richels. Het aantal richels nam geleidelijk toe naarmate nieuwe soorten zich ontwikkelden. De kronen van de tanden werden hoger en de schedels werden groter om dit op te vangen. Tegelijkertijd werden de schedels korter om het gewicht van het hoofd te verminderen. De korte, hoge schedels van wollige en Colombiaanse mammoeten vormen het hoogtepunt van dit proces.

Verschillende categorieën mammoeten

De categorieën en benamingen van de verschillende olifantensoorten en mammoeten werd op een gegeven moment te chaotisch en ingewikkeld. Vanaf de jaren zeventig werd een vereenvoudiging voorgesteld. Alle soorten mammoet werden voortaan ingedeeld in de categorie het geslacht Mammuthus. Als gevolg van deze nieuwe inzichten werd de Colombiaanse mammoet en zijn kleinere verwant de dwergmammoet van de Channel Islands als enige soorten aangenomen die inheems zijn voor Amerika. De mammoet imperator en mammoet Jefferson moeten worden gezien als andere benamingen voor de Colombiaanse mammoet in plaats van andere mammoetsoorten of een eerdere of latere versie van de Colombiaanse mammoet.

Grote mammoettand

Bij de opgraving van het Brunswick-Altamahakanaal in Georgia in het zuidoosten van de Verenigde Staten in 1838 werden stukken van mammoettanden gevonden. Deze werden opgestuurd naar een onderzoeker, Hugh Falconer, die de soort Elephas columbi noemde, naar de ontdekkingsreiziger Christopher Columbus. Vóór deze ontdekking werden alle fossielen uit Noord-Amerika toegedicht aan de wolharige mammoet die toen Elephas primigenius werd genoemd.

Mammoet versus mastodont / Bron: Dantheman9758, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Proboscidea

Proboscidea staat voor een groep grote zoogdieren met slagtanden en slurven, eerder werden er ook kleinere dieren zonder slagtanden of slurven bij deze groep ingedeeld. Het is een groep dieren waarvan de meesten uitgestorven zijn met uitzondering van de olifant. Veel van deze dieren waren al uitgestorven na de laatste ijstijd. Recentere uitgestorven soorten zijn de Amerikaanse mastodont, mammoeten en dwergmammoeten. De Colombiaanse Mammoet behoort ook tot de groep van proboscidea net als de Aziatische olifant.

Uiterlijk van de Colombiaanse mammoet

De Colombiaanse mammoet was ongeveer 4 meter hoog tot schouderhoogte en woog circa 10.000 kilo. Hij was ongeveer even groot als de steppemammoet, maar groter dan de moderne Afrikaanse olifant en de wolharige mammoet die allebei zo'n 3 meter hoog konden worden. Mannen waren over het algemeen groter. Om het onderscheid tussen de geslachten te kunnen maken kun je het beste kijken naar de bekkengordel die bij vrouwen breder is dan bij mannen. De Colombiaanse mammoet had een hoog hoofd met één enkele heuvel, een hellende rug en een hoge schouderbult. Jonge mammoeten hadden bolle ruggen zoals je ook ziet bij Aziatische olifanten. De Colombiaanse mammoet had primitievere kiezen dan de wolharige mammoet. De lengte van de staart van de Colombiaanse mammoet ligt tussen die van de moderne olifant en de wolharige mammoet in.

Huid

Er is niet veel bekend over de huid van de Colombiaanse mammoet. Deze mammoet leefde in warmere gebieden dus had waarschijnlijk andere kenmerken dan de wolharige mammoet. Er is haar gevonden van een mammoet in een grot bij Utah. Een deel van het haar is grof en identiek aan dat de van wollige mammoeten maar de wolharige kwam zo ver zuidelijk niet voor dus zou het haar van de Colombiaanse mammoet moeten zijn. De verdeling van het haar over de vacht was waarschijnlijk minder dik dan bij de wolharige mammoeten.

Slagtanden

De slagtanden van een Colombiaanse mammoet waren zeer lang en heel erg gebogen. Veel langer en krommer dan bij moderne olifanten. De grootste slagtand die is gevonden behoorde tot de Colombiaanse mammoet en was 4,9 meter lang. De slagtanden van de Colombiaanse mammoet waren in de regel niet veel groter dan die van de wolharige mammoet die ongeveer 4,2 meter lang konden worden. De slagtanden van vrouwen waren veel kleiner en dunner. Ze groeiden spiraalvormig met de punten naar elkaar toe en soms kruisten ze elkaar. De slagtanden waren meestal asymmetrisch, met aanzienlijke variatie; sommige slagtanden bogen naar beneden in plaats van naar buiten of waren afgebroken. De slagtanden waren over het algemeen minder verwrongen dan die van wollige mammoeten. Kalveren kregen melkslagtanden van enkele centimeters lang die na een jaar werden vervangen door permanente slagtanden. Elk jaar groeide de slagtand tussen de 2,5 en 15 centimeter zo lang als de mammoet leefde.

Kiezen

Colombiaanse mammoeten hadden vier kiezen, twee boven en twee beneden in de kaak. Gedurende het leven van het dier werden de kiezen vijf keer vervangen. Elke keer dat de kiezen vervangen werden, werden ze groter. De eerste kies was ongeveer 1,3 centimeter groot, de derde 15 centimeter en de zesde dertig centimeter en woog 1,8 kilo.

Bron: Robert Bruce Horsfall, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Leefgebied en verspreiding van de Colombiaanse mammoet

De Colombiaanse mammoet leefde bij voorkeur in open landschappen. Ze voedden zich met gras en andere planten. De Colombiaanse mammoet kwam niet voor in gebieden waar het heel koud was zoals Canada en het poolgebied. In de koude gebieden kwam de wolharige mammoet voor. Natuurlijk kwam het voor dat beide mammoeten in een bepaald gebied woonden en er is ook bewijs gevonden dat de beide type mammoeten zich met elkaar voortgeplant hebben. Op sommige plekken zijn meerdere overblijfselen van Colombiaanse mammoeten tegelijkertijd aangetroffen. Zoiets dergelijks kon gebeuren als een groep mammoeten werden overvallen door bijvoorbeeld een natuurramp zoals droogte zodat ze allemaal tegelijkertijd doodgingen. Ook kan het zijn dat die plek een soort van natuurlijke val was, waar de mammoeten niet meer weg konden en uiteindelijk stierven, denk bijvoorbeeld aan een teerput.

Verspreiding

Colombiaanse mammoeten woonden in de zuidelijke helft van Noord-Amerika, variërend van de noordelijke Verenigde Staten, in heel Mexico tot in het zuiden van Costa Rica. De omgeving in deze gebieden heeft mogelijk meer gevarieerde leefgebieden gehad dan die bewoond werden door wolharige mammoeten in het noorden.

Bron: Virginia Dept. of Historic Resources, Wikimedia Commons (CC BY-1.0)

Paleo-indiaan

De laatste duizenden jaren van hun bestaan voordat ze uitstierven woonde de Colombiaanse mammoet samen met de paleo-indianen. De paleo-indianen worden gezien als de oudste bewoners van Amerika. Er zijn sporen gevonden van de paleo-indiaan die dateren tot 15.000 jaren geleden. De paleo-indiaan jaagde op de mammoet voor eten maar ook om gereedschappen van de botten te maken. De paleo-indianen maakten ook tekeningen van de mammoeten. Samen met overblijfselen van de Cloviscultuur zijn er resten van de Colombiaanse mammoeten aangetroffen. Deze vondsten waren zo'n 12.000 jaren oud. De sporen van de eerste bewoners van Amerika die werden aangetroffen bij de plaats Clovis in Mexico worden zo genoemd. Later zijn er nog weer oudere sporen gevonden van menselijke activiteit en die werden pre-Cloviscultuur genoemd. De voorwerpen die werden aangetroffen werden gebruikt voor jagen en voedsel vergaren. De Colombiaanse mammoet is zo ongeveer 11.500 jaren geleden uitgestorven. Waarschijnlijk door het verlies van leefgebied door klimaatverandering of door het jagen op de mammoet door de mens of beiden.

Gedrag van de Colombiaanse mammoet

Net als moderne olifanten waren Colombiaanse mammoeten waarschijnlijk sociaal en leefden in matriarchale (door vrouwen geleide) familiegroepen; het grootste deel van hun andere sociale gedrag was ook vergelijkbaar met dat van moderne olifanten.

Bron: St0rmz, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.0)

Wrijfplekken op rotsen

De slurven van mammoeten waren belangrijk voor de sociale interactie. Gezonde volwassen mammoeten konden zich verdedigen tegen roofdieren door middel van hun slagtanden, slurven en hun grootte. De kalveren en verzwakte volwassenen waren kwetsbaar voor roofdieren zoals wolven en grote katten. Slagtanden zijn mogelijk gebruikt bij gevechten over een territorium of om vrouwtjes aan te trekken en rivalen te intimideren. De mammoeten konden hun slagtanden gebruiken als wapens door met ze te duwen, te vegen of ze neer te slaan. Ze konden er niet mee steken. Wel konden mammoeten verstrikt raken in elkaars slagtanden waardoor ze konden afbreken. De rotsen bij Goat Rock beach, een zandstrand in Californië, laten zien dat de mammoeten er tegen de rotsen aanwreven om de tanden te ontdoen van modder en parasieten. Ook op andere plekken zijn dergelijke wrijfplekken op rotsen aangetroffen.

Voedsel

Een volwassen Colombiaanse mammoet zou meer dan 180 kilo's voedsel per dag nodig gehad hebben en zou misschien 20 uur per dag bezig zijn geweest met voedsel zoeken. Mammoeten kauwden hun voedsel met behulp van hun krachtige kaakspieren door de onderkaak naar voren te bewegen en de mond te sluiten, en vervolgens de kaak naar achteren te bewegen bij het openen van de mond. Door deze beweging sneden de scherpe kiezen over elkaar en werd het voedsel gemalen. De kiezen waren slijtvast, waardoor het dier grote hoeveelheden voedsel kon kauwen dat gruis bevatte. De slurf kon worden gebruikt voor het omhoog trekken van grote plukjes gras, het plukken van knoppen en bloemen, of het scheuren van bladeren en takken van bomen en struiken, en de slagtanden werden gebruikt om planten op te graven en schors van bomen te verwijderen. Uit de voedselsporen van de maaginhoud en mammoetpoep is gebleken dat hun voedsel vergelijkbaar was aan die van de wolharige mammoet.

Levensduur mammoeten

De levensduur van de Colombiaanse mammoet was vermoedelijk ongeveer 80 jaar. De levensduur van een zoogdier is gerelateerd aan zijn grootte; Colombiaanse mammoeten zijn groter dan moderne olifanten, die een levensduur hebben van ongeveer 60 jaar. De leeftijd van een mammoet kan globaal worden bepaald door de groeiringen van zijn slagtanden te tellen als deze in doorsnede worden bekeken. De groei tijdens de jeugd kun je zien aan de slagtandpunten, die meestal worden weggesleten. In de rest van de slagtand vertegenwoordigt elke hoofdlijn een jaar, met wekelijkse en dagelijkse lijnen ertussen. Donkere banden komen overeen met de zomer, waardoor het mogelijk is om vast te stellen in welk seizoen de mammoet is gestorven. De groei van de slagtanden vertraagde op het moment dat het foerageren moeilijker werd, zoals tijdens ziekte of wanneer een mannelijke mammoet werd verbannen uit de kudde. Mannelijke olifanten verlieten de kuddes als ze tien jaar oud waren.

Groei mammoeten

Mammoeten bleven groeien tijdens de volwassenheid, net als andere olifanten. Mannetjes groeiden tot 40-jarige leeftijd en vrouwtjes tot de leeftijd van 25 jaar. Mammoeten kunnen een draagtijd van 21-22 maanden hebben, zoals bij moderne olifanten. Colombiaanse mammoeten hadden zes sets kiezen in de loop van hun leven. Als de mammoet zijn laatste kiezen kwijtraakte stierf hij van de honger.

Begraafplaatsen mammoeten

Van olifanten is bekend dat er soms een hoop botten op één locatie aangetroffen worden en dat dat een olifanten begraafplaats genoemd wordt. Dit werd zo genoemd omdat er ten onrechte gedacht werd dat het locaties waren waar oude olifanten naartoe gingen om te sterven. Soortgelijke hopen mammoetbotten zijn gevonden. Er wordt verondersteld dat de botten daar gekomen zijn doordat de botten van de gestorven dieren daar zijn gebracht door de rivier. Of dat ze afkomstig zijn van dieren die in de modder zijn blijven steken. In sommige gevallen zou het gaan om kuddes die tegelijkertijd zijn gestorven omdat ze bijvoorbeeld werden getroffen door een overstroming. Hoeveel mammoeten er op één locatie tegelijk leefden is onbekend, maar het aantal varieert waarschijnlijk per seizoen. Moderne olifanten kunnen grote kuddes vormen, soms bestaande uit meerdere familiegroepen, en deze kuddes kunnen duizenden dieren omvatten die samen migreren. Mammoeten moeten vaker grote kuddes gevormd hebben dan moderne olifanten, aangezien dieren in open gebieden dit vaker doen dan die in beboste gebieden.

Uitsterven Colombiaanse mammoet

De Colombiaanse en wolharige mammoeten verdwenen beiden tijdens het late Pleistoceen en het vroege Holoceen. Dat is de uitsterving die zo'n 40.000 jaren geleden begon en piekte tussen 14.000 en 11.500 jaren geleden, ook wel Kwartaire uitsterving genoemd. Wetenschappers weten niet of deze uitstervingen abrupt hebben plaatsgevonden of geleidelijk. Tijdens deze periode verdwenen 40 zoogdiersoorten uit Noord-Amerika, die bijna allemaal meer dan 40 kilo wogen.

Redenen uitsterven

Wetenschappers zijn verdeeld over de vraag of klimaatverandering, jagen, of een combinatie van beide, het uitsterven van de Colombiaanse mammoeten heeft veroorzaakt. Volgens de klimaatveranderingshypothese leidde warm weer tot het verkleinen van een geschikt leefgebied voor de Colombiaanse mammoet. De overkill-hypothese schrijft het uitsterven van mammoeten toe aan de jacht. Een onderzoek uit 2002 concludeerde dat de archeologische vondsten de overkill-hypothese niet ondersteunden. Een studie uit 2007 toonde daarentegen dat bepaalde vondsten de overkill-hypothese wel degelijk ondersteunden. Eigenlijk waren beide studies een andere interpretatie van de archeologische vondsten van de Cloviscultuur. In het eerste geval vonden de onderzoekers dat de veertien archeologische plaatsen waar sporen van jacht door de mensen waren gevonden te weinig houvast boden voor de theorie van overbejaging. De beide conclusies inzake de overkill-hypothese zijn verschenen in de Quarternary International, een wetenschappelijk blad. Wat de werkelijke oorzaak van het uitsterven ook is, grote zoogdieren zijn over het algemeen kwetsbaarder dan kleinere zoogdieren vanwege hun kleinere populatiegrootte en lage reproductiesnelheden.