Het leven van amfibieën

Iets wat alle amfibieën gemeen hebben, is het bezit van twee paar ledematen met klauwen. Wanneer het nog larven zijn ademen ze allemaal met behulp van kieuwen. Als een amfibie volwassen is, heeft zijn lichaam zich aangepast van een leven in het water naar een leven op het land. Inmiddels zijn er dan longen ontstaan om te kunnen ademen. De huid van een amfibie is kaal en bevat veel klieren die door de uitscheiding van slijm uitdroging voorkomen.

De ontwikkeling en het leefgebied van een amfibie

Ruim 350 miljoen jaar geleden gingen enkele dieren, die van oorsprong in het water leefden, op het land leven. Dit was ofwel gedeeltelijk, ofwel geheel. Dit waren de eerste amfibieën, maar er volgden nog velen. Amfibie betekent dan ook letterlijk vertaald ‘met een dubbel leven’. Alle vertebraten met vier ledematen (tetrapoden) hebben zich dan ook uit deze dieren ontwikkeld.

Het gedrag van amfibieën

Amfibieën zijn erg intelligent. Elk dier leeft op een eigen afgebakend territorium dat hij altijd kan terugvinden. Ook wanneer ze een lange reis gemaakt hebben. Veel amfibieën kunnen zich verdedigen tegen vijanden door het produceren van gif of door zich ‘onzichtbaar’ te maken. Ze veranderen dan van kleur, door deze aan te passen aan hun omgeving. Een goede camouflage dus. Het gif wordt meestal geproduceerd met speciale gifklieren in de huid, zoals bij sommige padden.

De voeding

Naast de evolutie van de longen, ontwikkelden amfibieën ook een tong met spieren en klieren. De tong wordt vaak gebruikt om zijn prooi te vangen, te bevochtigen en te verslinden. De tong is vaak erg flexibel en kan meestal ver uitreiken. Wanneer amfibieën nog in het larvenstadium zitten, eet het enkel plantaardig materiaal. Wanneer ze volwassen zijn eten ze naast plantaardig materiaal ook geleedpotigen, wormen, kleine gewervelden en schelpdieren.

Het dubbelleven van amfibieën

In totaal zijn er ongeveer 25.000 soorten amfibieën, met een grote variëteit aan vormen en maten. Meestal zijn ze vrij klein en hebben ze een viertal poten met klauwen. Een amfibie is koudbloedig, wat betekent dat hun lichaamstemperatuur afhankelijk is van hun leefomgeving. Ze kunnen, in tegenstelling tot wat de meeste mensen denken, slecht tegen lage temperaturen en houden daarom dan ook een winterslaap. Wanneer het zomer is en de temperatuur hoog is, blijven ze inactief en onbeweeglijk.

De huid van een amfibie is vrij dik, warm, vochtig en kaal. Het biedt voor de amfibie maar weinig bescherming tegen uitdroging. Er zijn veel amfibieën die wel door de huid ademen. Omdat een amfibie snel kan uitdrogen, leven ze allemaal in de buurt van rivieren, meren, zoet water of in erg vochtige klimaten. Een amfibie werpt de huid regelmatig af, zodat deze vernieuwd kan worden. Vlak onder de huid zitten talloze klieren, welke irriterende en giftige stoffen afscheiden. Tevens scheiden ze chromatoforen af, dat zijn kleine cellen met pigment. Deze cellen zijn bepalend voor de kleur van het lichaam, omdat de huid samentrekt en uitzet.

De bevruchting van een amfibie

Bij het grootste gedeelte van de amfibieën, worden de eieren buiten het lichaam bevrucht. Het vrouwtje legt dan haar eieren in het water, waar ze door het mannetje worden bevrucht. De eieren zijn rond en ondoorzichtig en meestal omgeven door geleiachtige lagen. Deze lagen zorgen ervoor dat het water wordt geabsorbeerd, wat voor een opzwelling zorgt van vijf keer de grootte van elk ei dan op het moment dat het werd gelegd.

De larven worden geboren in het water en zullen eerst ademen via kieuwen. Wanneer ze volwassen worden zullen ze dezelfde metamorfose ondergaan als hun ouders. Er zit veel verschil in de snelheid van de groeiende larven. Er zijn larven die na een week al het water verlaten, maar er zijn er ook die wel vijf jaar in het water verblijven. Wanneer ze eenmaal volwassen worden, ontwikkelen ze longen, wordt de huid dikker, krijgen ze ledematen, de staart valt af of wordt kleiner, spieren en het skelet veranderen en tot slot wordt het spijsverteringskanaal korter tot het even lang is als het lichaam. Er zijn ook amfibieën die hun eieren op het land leggen. Anderen krijgen al complete jongen die kunnen ademen door hun longen.

Amfibieën, onderverdeeld in drie orden

Apoda

Dit zijn amfibieën die lijken op aardwormen. Ze leven in de humuslaag en de vruchtbare bovenste grond van het tropisch regenwoud. De bevruchting van deze dieren gebeurt inwendig en de eieren worden in de grond gelegd. De larven voltooien hun metamorfose in het water.

Caudata

Hieronder vallen bijvoorbeeld de salamander en de watersalamander. De belangrijkste overeenkomst tussen deze dieren is een staart die hun hele leven aanwezig blijft.

Anura

Onder de anuragroep vallen bijvoorbeeld kikkers, padden en boomkikkers. Ze hebben allen een vrij rond lichaam, achterpoten die sterker zijn ontwikkeld dan hun voorpoten en wanneer ze volwassen zijn vervalt hun staart. Het embryo ontwikkelt zich uit een ei en wordt een kikkervisje. Het ondergaat een langzame metamorfose naar het volwassen stadium. Tegen die tijd is het skelet al erg sterk, heeft hij een benige schedel, zijn er kaken inclusief tanden en is er een wervelkolom die bestaat uit een variërend aantal wervels. Bij kikvorsachtigen zijn dit tussen de 6 en 9 wervels, maar bij sommige salamanders kan dit oplopen tot 300 wervels.

Een aantal interessante amfibieën op een rij

De wormsalamander

Bij een wormsalamander zijn staart en kop niet van elkaar te onderscheiden omdat ze zo’n lang gerekt lichaam hebben. De huid is bedekt met benige schubben en het dier heeft een kop met kaken (zoals de prehistorische amfibieën). De wormsalamander stamt af van de orde Caecilia. Men denkt zelfs dat deze gehele orde direct afstamt van de allereerste amfibieën.

De wormsalamander komt zelden naar het oppervlakte en leeft dan ook verborgen in de warme, vochtige aarde vlakbij water. Wanneer hij uit het ei is gekomen, is de weg naar volwassenheid voor deze larve gelijk aan andere amfibieën. Nadat hij volwassen is kruipt hij uit het water en graaft hij een hol om beschutting te zoeken. De lengte van een wormsalamander kan enorm verschillen, van enkele centimeters tot langer dan een meter. Het is een carnivoor en hij voedt zich met aardwormen en geleedpotigen. De grootste soorten eten daarnaast ook kleine slangen die in de bodem leven. De wormsalamander komt enkel voor in Amerika.

De vuursalamander

Het leefgebied van deze salamander, zijn donkere en vochtige plaatsen. Het is de bekendste salamander van Europa, wat hij ook te danken heeft aan zijn prachtige kleuring van gele vlekken op een glanzende zwarte achtergrond. De huid van de vuursalamander bevat een zeer giftige stof die geproduceerd wordt door klieren die achter zijn ogen liggen. Hij scheidt dit af wanneer hij gevaar ziet. Het is een vrij langzame en luie salamander en zoekt rustige en donkere plekken op om te leven. Een goede schuilplaats waar je deze dieren kunt aantreffen is tussen rottend hout, mos, in grotten of onder stenen. De warmte kan hij slecht verdragen en hij gaat dood bij temperaturen boven de 20 graden.

De vuursalamander houdt ook een winterslaap, dit doet hij echter niet alleen. In het najaar verzamelen honderden salamanders zich op speciale plaatsen om samen onder de grond een rustplaats te zoeken en te overwinteren. Wanneer een vuursalamander paart, gebeurt dit op het land en gaat het vrouwtje nadien alleen het water in om jonge larven te baren die zich al in haar lichaam hebben ontwikkeld.

De boomkikker

Het is een populaire amfibie in Europa en je kunt hem herkennen aan zijn fraaie, glanzende groene huid en vriendelijke voorkomen. Aan zijn poten heeft hij een soort klauwtjes die werken als zuignappen, waarmee de boomkikker gemakkelijk in bomen en struiken kan klimmen. Vasthoudend aan de bladeren, zoekt hij naar insecten die hij kan eten. Het slijm dat zijn huid produceert beschermt hem tegen uitdroging.

De boomkikker vind je meestal bij vennen en moerassen tot hij ongeveer twee jaar oud is. In de paartijd (april tot juni) keert hij hierheen terug. In de paartijd is de hoge roep die het mannetje maakt om het vrouwtje te lokken prachtig hoorbaar tegen zonsondergang. De vrouwtjes die zich aangetrokken voelen door het gekwaak en dus gereed zijn voor de voortplanting komen tevoorschijn en leggen dan laat in de avond hun eieren. Dit doen ze door bundeltjes eitjes aan de planten bij het water te hechten, welke na de bevruchting in het water vallen waar de larven ontstaan.

De gewone pad

De gewone pad heeft een stevig lijf, is compact, heeft grote uitpuilende ogen en een droge huid vol wratten. Deze pad is een erg nuttig dier, het eet namelijk slakken, insecten en tal van andere plaagdieren. De huid is niet irriterend, maar wanneer de gewone pad gevaar ervaart kan hij wel gif afscheiden bij twee klieren die zich aan de weerszijden van zijn kop bevinden.

De pad is een nachtdier en leeft op het land. Na de winterslaap in maart, verlaat hij het bos en keert hij terug naar het water om zich voort te planten. Wanneer een mannetje een vrouwtje ontmoet, grijpt hij haar vast en sleurt hij haar mee naar het dichtstbijzijnde water. Enkele dagen later legt het vrouwtje een lange ketting van eieren die door het mannetje worden bevrucht gedurende vijf tot tien uur. Wanneer de voortplanting is afgerond scheiden de wegen van het mannetje en vrouwtje zich, ze keren terug naar bossen, tuinen en velden. Tegen de herfst zoekt de gewone pad een plek op om zijn winterslaap te houden.

De olm

De olm behoort tot de orde van de Caudata. Het is een van de vreemdste gewervelde dieren in Europa. Hij komt nooit in het daglicht en woont daarom voornamelijk in grotten. Zij lichaam bevat geen pigment en door het bloed dat door zijn lichaam stroomt heeft hij een bleke, rozige kleur. Enkel de kieuwen aan de zijkant van zijn kop zijn felrood. Wanneer de olm volwassen wordt, ondergaat hij geen complete metamorfose. Hij behoudt zijn uitwendige kieuwen, maar heeft ook longen. Dit verschijnsel noem je neotenie. De ogen van de olm zitten onder de huid gefixeerd.

Het dier blijft meestal verscholen onder de stenen of in het koude water van de grotten. Hij is weinig actief. Zo nu en dan zwemt hij naar het oppervlakte om een luchtje te scheppen. Omdat zijn huis snel kan uitdrogen, kan de olm deze snel laten herstellen zodra hij weer het water in gaat. Het wordt dan weer vochtig en slijmerig. De voeding van het dier bestaat voornamelijk uit kleine kreeftachtige, kleine beestjes die in de grotten leven en visjes. Hij vindt zijn prooi gemakkelijk door de trillingen in het water. Wanneer het vrouwtje eieren heeft gelegd, zal ze deze fel verdedigen tegen vijanden. Het dier krijgt een lengte van ongeveer 25 tot 30 cm.

Wist je dat?

• De krokodilsalamander, oftewel de modderduivel wel 70 cm lang kan worden.
• De rode salamander, die ook erg gevoelig is voor uitdroging, binnen enkele minuten kan sterven bij blootstelling aan de zon.
• De Texaanse blinde salamander met uitsterven bedreigd is.
• De mudpuppy een salamander is die leeft in Noord Amerika en zijn larvenuiterlijk behoudt wanneer hij volwassen is.
• In de noordpoolcirkel ook een salamander leeft, namelijk de Keyserling’s salamander. Hij houdt een winterslaap in de ijzige modder, waarbij het water uit zijn lichaam trekt. Zo voorkomt hij stijf te worden.
• De knoflookpad zich aangepast heeft aan een leven op droge zandgronden.