Tuigpaardfokkerij en keuringen

Het Nederlandse tuigpaard is een van de fokrichtingen van het KWPN. Het fokken met dit type paard vereist andere kennis dan het fokken met rijpaarden. Als je net begint met het fokken met tuigpaarden, is er veel dat je moet weten. Allereerst is het belangrijk te weten welke goedgekeurde tuigpaardhengsten beschikbaar zijn voor dekking. Maar er is nog meer waar je rekening mee moet houden bij de hengstenkeuze. Verder vind je hier informatie over keuringen, omdat het verstandig is om met je paard naar de keuring te gaan, zodat je weet hoe de kwaliteit van het paard is in vergelijking met andere tuigpaarden.

Hengstenkeuze

De eerste vraag die je voor jezelf moet beantwoorden bij de hengstenkeuze is wat voor soort veulen je wilt krijgen. Wat ga je ermee doen? Verkopen of mee verder fokken? In de tuigpaardensport, de mensport of erop rijden? Wil je er bijvoorbeeld recreatief mee gaan rijden, dan kan je alle kanten op: een tuigpaardhengst, dressuurhengst of Gelderse hengst is allemaal mogelijk. Als je met het paard naar de (tuigpaarden)keuring wil of het wilt uitbrengen in de tuigpaardensport, is het verstandig om een tuigpaardhengst te kiezen. De fokrichting van de vader bepaalt over het algemeen waar het veulen wordt ingeschreven bij het KWPN. Bij de tuigpaarden zijn er een aantal voorwaarden die betrekking hebben op de bloedvoering waar een paard aan moet voldoen voordat het mag worden ingeschreven. Zo mag een tuigpaard niet meer dan 75% Hackney- en/of American Saddlebred-bloed hebben om ingeschreven te worden in Register A of het veulenboek. Alleen paarden die geregistreerd zijn in het veulenboek of Register A kunnen deelnemen aan keuringen. Hier worden paarden ingeschreven die een vader hebben die goedgekeurd is bij het KWPN of een ander erkend stamboek (zoals Hackney). Nakomelingen van overige hengsten (ook die wel geregistreerd staan bij het KWPN, maar niet goedgekeurd zijn of die op wacht staan) worden ingeschreven in Register B en kunnen niet deelnemen aan de stamboekkeuring. Houd hier dus rekening mee bij de keuze van de hengst.

Vervolgens moet er een specifieke hengst gekozen worden. Natuurlijk is het belangrijk dat je de hengst zelf goed en mooi vindt. Ook belangrijk is dat de hengst goed bij de merrie past. Kies bij voorkeur voor een hengst die de merrie aanvult of de wat mindere punten van de merrie zou kunnen verbeteren. Zo is het bijvoorbeeld verstandig om bij een kleine merrie een wat grotere hengst te kiezen. Verder is het goed om op de afstamming van de hengst te letten. Veulens zouden ook eigenschappen van de grootouders mee kunnen krijgen. Ook is inteelt al langer een probleem bij tuigpaarden. Bepaalde stempelhengsten zijn erg belangrijk geweest voor de tuigpaardfokkerij en komen daarom in de afstamming van veel tuigpaarden voor. Om fokkers hiervan bewust te maken stuurt het KWPN inteeltbrieven met het inteeltpercentage van de merrie in combinatie met alle actieve dekhengsten. Ook is het mogelijk om fokadvies aan te vragen.

Dekhengsten

De volgende goedgekeurde hengsten zijn in 2015 beschikbaar voor dekking:

Hengstenkeuring en verrichtingsonderzoek

De dekhengsten worden geselecteerd via de bekende KWPN Hengstenkeuring in Den Bosch en het daarop volgende verrichtingsonderzoek. De Hengstenkeuring in Den Bosch is de tweede bezichtiging, daarvoor zijn de hengsten al geselecteerd bij de eerste bezichtiging. Tijdens de keuring worden de hengsten beoordeeld op afstamming, exterieur, gezondheid en karakter en vooral op de aanleg als tuigpaard, het showtalent. De paarden worden aan de hand voorgesteld, waarbij vooral de draf belangrijk is. Alleen de allerbeste hengsten maken kans om goedgekeurd te worden.

Het verrichtingsonderzoek is de laatste stap op weg naar goedkeuring. Dit is een aanlegtest, waarbij de natuurlijke aanleg van de hengsten uitgebreid getest wordt. Het onderzoek voor drie- en vierjarige tuigpaarden duurt 50 dagen. In die tijd worden de hengsten verzorgd door medewerkers van het KWPN en worden ze elke dag getraind. Ze worden regelmatig beoordeeld door de hengstenkeuringscommissie in de tussenbeoordelingen. De hengstenkeuringscommissie kan op elk moment een hengst uitsluiten van verdere deelname. Ook het stal- en trainingsgedrag wordt meegenomen in de beoordeling. Als de hengst ook de eindbeoordeling met positief resultaat heeft afgerond, wordt hij goedgekeurd.

De hengst wordt nauwlettend gevolgd en later beoordeeld op basis van zijn nakomelingen. Die moeten bewijzen dat hun vader een aanwinst is voor de fokkerij. In het jaar dat de eerste nakomelingen worden geboren, wordt een afstammelingenkeuring gehouden. Ook later zijn er nog keuringen, de laatste bij de zevenjarige nakomelingen. Dan wordt besloten of de hengst voor het leven wordt goedgekeurd of afgekeurd. Ook zijn de hengsten verplicht om mee te doen aan de KNHS/KWPN Hengstencompetitie, waardoor het potentieel van de paarden in wedstrijdverband getest kan worden.

Fokwaarde

Het KWPN berekent fokwaarden voor merries en goedgekeurde hengsten. Dit is een schatting van de genetische aanleg van het paard. Alleen dat deel van de prestatie van een paard is belangrijk voor de fokkerij, want omgevingsinvloeden worden niet doorgegeven aan de nakomelingen. De fokwaarde wordt berekend door de genetische aanleg van een individueel paard te vergelijken met de genetische aanleg van alle KWPN paarden. Het gemiddelde wordt op 100 gesteld. De belangrijkste fokwaarde is die voor de sport. Twee derde van de paarden zit hier tussen de 80 en 120 punten. Een fokwaarde boven de 120 is dus bovengemiddeld. Bij de fokwaarden voor exterieur, beweging en gezondheid is er een spreiding van 4 punten naar boven en naar beneden. Een paard dat boven de 104 punten heeft, scoort dan dus bovengemiddeld.

De berekening wordt gedaan op basis van drie informatiegroepen: informatie gemeten aan de ouders en familieleden van het paard, informatie gemeten aan het paard zelf en informatie gemeten aan de nakomelingen. De laatste categorie is de belangrijkste en geeft pas goed aan wat een paard meegeeft aan de nakomelingen wat betreft genetische aanleg. Als er van een paard alleen ouderinformatie bekend is, wordt een verwachtingswaarde berekend. Bij iedere fokwaarde wordt de betrouwbaarheid getoond in procenten. Hoe meer informatie beschikbaar is, hoe hoger dit percentage is. Veel fokkers gebruiken de fokwaarden als informatiebron bij de hengstenkeuze.

Keuringen

Ook de keuringen voor merries zijn een belangrijke bron van informatie voor fokkers. Het is belangrijk om te weten hoe goed of mooi een merrie is in vergelijking met andere merries van dezelfde leeftijd, onder andere om te bepalen of het de moeite waard is om verder te fokken met die merrie.

De belangrijkste keuring voor een merrie is de stamboekkeuring. Een merrie kan hiervoor worden aangeboden vanaf het jaar dat ze drie wordt. Als ze aan alle criteria voldoet, wordt de merrie hier opgenomen in het stamboek. Als een merrie genoeg punten haalt en aan strengere criteria voldoet, kan ze ook het sterpredicaat krijgen.

Dit zijn de criteria voor stamboekopname en het sterpredicaat:

• Minimale leeftijd: 3 jaar.
• Minimale stokmaat: 1,58 meter (1,60 meter voor sterpredicaat).
• De merrie voldoet aan de eisen voor registratie in de fokrichting tuigpaard.
• De merrie is tijdens de stamboekkeuring vrij gebleken van uiterlijke waarneembare (erfelijke) gebreken en/of afwijkingen.
• De merrie heeft tijdens de stamboekkeuring minimaal de onderstaande punten voor de verschillende onderdelen behaald:

Voor tuigpaarden is de stamboekkeuring een lokale keuring. De beste merries hiervan worden doorgestuurd naar de centrale keuring. Hier kunnen ze pas het sterpredicaat behalen. De allerbeste merries van de centrale keuring mogen naar de Nationale Tuigpaardendag, waar dus alleen de beste merries van heel Nederland heen mogen.

Bij de stamboekopname wordt een merrie gemeten zodat de officiële stokmaat bepaald kan worden. Vervolgens begint het lineair scoren. Hierbij wordt het exterieur van het paard op stand beoordeeld en de stap en draf op harde ondergrond. Daarna komt de keuring aan de hand. De paarden worden om de beurt voorgebracht in de ring. Eerst wordt het paard opgesteld voor de jury, vervolgens wordt er een klein stukje gestapt en als laatste wordt er gedraafd met het paard aan de hand. Als alle paarden geweest zijn, komen ze gezamenlijk terug in de ring. De jury plaatst ze dan op volgorde en geeft eventueel commentaar.

Bij het beoordelen van het exterieur bekijkt de keuringscommissie of het paard correct gebouwd is. Naar alle onderdelen van het paard wordt gekeken. Zo wordt bijvoorbeeld beoordeeld of het paard goed in het rechthoeksmodel staat, hoe lang de hals is en hoe zwaar die bespierd is, hoe de stand van de benen is enzovoort. Bij het draven wordt er onder andere gekeken of het paard correct beweegt op een tuigtypische manier: een lang zweefmoment, een ruim wegzettend voorbeen met hoge knieactie en een krachtig ondertredend achterbeen.

Naast de stamboekkeuring zijn er nog meer keuringen. Een paard kan al als veulen naar de keuring. De veulenkeuring vindt plaats tijdens de centrale keuring. De veulens worden samen met hun moeders voorgesteld aan de jury. Ook zijn hier keuringen voor tweejarige merries, vier jaar en oudere merries en keur- en elitemerries. Behalve bij de oudere merries gaan ook bij deze groepen de beste merries naar de Tuigpaardendag. Op de Tuigpaardendag is er verder nog een rubriek voor tweejarige hengsten.

Predicaten

Het KWPN heeft unieke predicaten voor haar paarden die de kwaliteiten van het paard aangeven. Het predicaat van een paard staat vermeld op het stamboekpapier. Het is een belangrijke graadmeter voor fokkers.

Ster

Zoals hierboven vermeld kan een driejarige merrie op de centrale keuring het predicaat ster krijgen. Dit betekent dat het paard minstens een bepaald aantal punten heeft behaald op de keuring en dus dichter bij de keuringsstandaard komt, waarin het ideale paard wordt beschreven, dan een paard dat geen sterpredicaat heeft. Het geeft aan dat een tuigpaard zich weet te onderscheiden qua exterieur en beweging.

Keur en IBOP

De volgende stap voor een merrie is het keurpredicaat. Dit vervangt het sterpredicaat. Een merrie kan keur worden door de IBOP-test met goed gevolg af te leggen of via de sport. IBOP staat voor Individueel Bruikbaarheid Onderzoek Paarden en test de aanleg voor de sport. Voor tuigpaarden vindt deze test plaats in het voorjaar en het najaar. Er moet in het tuig een dressuurproef en een showproef gereden worden. Er worden dan cijfers gegeven voor front, houding, zweefmoment, actie van het voorbeen, gebruik van het achterbeen, looplust en het algehele beeld als tuigpaard. De cijfers voor zweefmoment, actie van het voorbeen en gebruik van het achterbeen tellen dubbel. Bij een score van 75 punten of hoger is het paard geslaagd en wordt het keur. Ook kan er een alternatieve IBOP gereden worden tijdens verschillende keuringen. Dan moet de test twee keer succesvol afgelegd worden. Ook als een stermerrie voldoende winstpunten gehaald heeft in de sport, kan ze keur worden.

PROK

Het predicaat PROK (Project Röntgenologisch Onderzoek KWPN) wordt gegeven aan merries die voldoen aan de röntgenologische eisen van het stamboek. Eigenaren kunnen bij verschillende dierenklinieken foto’s laten maken, die vervolgens gecontroleerd worden door een beoordelingscommissie. Het predicaat laat zien dat het paard een goede botkwaliteit heeft.

Elite

Een keurmerrie die ook het PROK-predicaat haalt, is automatisch elite. Het is het hoogste predicaat op het gebied van exterieur en gezondheid.

Sport

Paarden die in de sport lopen kunnen het sportpredicaat halen. Tuigpaarden komen hiervoor in aanmerking als ze minimaal 100 winstpunten hebben of een winsom van minimaal €1350.

Preferent

Een merrie kan het predicaat preferent halen als haar nakomelingen goed gepresteerd hebben op de keuring. Tenminste drie van haar nakomelingen hebben dan het ster-, keur- of elitepredicaat behaald of zijn minimaal aangewezen voor de tweede bezichtiging van de hengstenselectie.

Prestatie

Het predicaat prestatie gaat ook over de vererving van de merrie, maar dan op het gebied van sport. Een merrie moet dan met maximaal drie nakomelingen minimaal vijf punten halen via dit systeem:

Ruinen en niet-goedgekeurde hengsten

Hoewel ze niet worden ingeschreven in het stamboek kunnen ook ruinen en niet-goedgekeurde hengsten predicaten behalen: ster, PROK en IBOP. Hiervoor gelden dezelfde voorwaarden als bij de merries.

Goedgekeurde hengsten

Goedgekeurde hengsten kunnen de predicaten keur en preferent behalen. Deze predicaten betekenen iets anders dan bij de merries. Het gaat niet om de eigen prestatie, maar over de kwaliteiten die hij vererft. De hengst wordt keur als hij een sportfokwaarde heeft die hoger is dan 140 met een betrouwbaarheid van minstens 85% én als hij zich positief onderscheidt qua exterieurvererving als zijn eerste jaargang nakomelingen minstens zeven jaar oud is. Een keurhengst kan preferent worden als zijn nakomelingen minstens elf jaar oud zijn. Verder gelden dezelfde eisen als voor het keurpredicaat, plus dat de hengst duidelijk positief vererft in de mannelijke lijn. De preferente tuigpaardhengsten zijn Cambridge Cole, Fabricius, Folio, Manno, Patijn, Proloog, Renovo en Waterman.