Ontmoeting met een beer: wat moet je doen?

Wanneer je in de VS een wandeling of trektocht in de bergen maakt ben je in ‘berengebied’. Ook in Canada en sommige delen van Oost-Europa komen beren in het wild voor. Wanneer je plots oog in oog staat met een beer kan je maar beter weten wat je best wel of niet doet. Er bestaan heel wat fabeltjes over beren en het gevaar is vaak overroepen. De kans om plots een exemplaar te ontmoeten is immers vrij klein, zeker wanneer je de nodige voorzorgsmaatregelen neemt. Maar wanneer het toch gebeurt kan je maar beter goed geïnformeerd zijn.

• De beer, een fascinerend dier
• Fabeltjes over beren
• Hoe herken je beren en grizzlies?
• Hoe contact met beren vermijden?
• Oog in oog met een beer: wat nu?
• Help, de beer valt aan!

De beer, een fascinerend dier

Beren spreken bij velen tot de verbeelding. Ze behoren tot de sterkste dieren ter wereld. Ze zijn groot, stevig gebouwd en hebben een mooie vacht. De voorpoten hebben vijf scherpe klauwen. Een beer kan 1,70 tot 2,80 meter lang worden en het gewicht varieert van honderd tot duizend kilogram.

Een beer heeft een slecht zicht maar compenseert dit met een uitzonderlijke waarneming van geuren. Zo kan het dier op grote afstand voeding ruiken. Ook andere voorwerpen met een sterke geur zoals parfums, deodorants en lotions neemt een beer goed waar.

Beren houden een winterslaap. Ze trekken zich dan terug in een hol. Hun winterslaap is echter niet zo diep als bij andere diersoorten. Bij gevaar kan de beer snel terug wakker en actief worden. Het zijn geen sociale dieren. Beren leven solitair en komen alleen samen op plaatsen waar veel voedsel is of om te paren.

Fabeltjes over beren

Er doet heel wat foute informatie over beren de ronde. Zo zouden beren agressieve dieren zijn die het op mensen gemunt hebben. In werkelijkheid is een beer van nature niet agressief. Een beer probeert zelfs om zoveel mogelijk contact met mensen te vermijden. Ook zouden beren niet in bomen kunnen klimmen. Dat geldt voor grizzlies maar niet voor beren. Beren kunnen wel in een boom klimmen en je kan er vanop aan: de beer zal sneller boven zijn dan jij.

Hoe herken je beren en grizzlies?

Er is een verschil tussen een beer (in Amerika ‘black bear’ genoemd) en een grizzly. Het is belangrijk om het onderscheid te kunnen maken. Of je een beer of grizzly tegen het lijf loopt zal immers bepalen welke tactiek je het best hanteert.

De kleur zegt niets. Een beer kan bruin, grijs of zwart zijn en ook grizzlies heb je in verschillende kleuren. Een grizzly is iets groter dan een beer. Bovendien herken je een grizzly aan de vrij grote bult op de rug vlak achter de schouders. Ook de manier van lopen verschilt. Wanneer een grizzly op vier poten loopt is het achterwerk lager dan de schouders. Bij een beer is dit omgekeerd en komt het achterwerk hoger dan de schouders.

Hoe contact met beren vermijden?

Voorkomen is beter dan genezen en dat geldt zeker voor contact met beren. Je wil ontmoetingen met beren of grizzlies zoveel mogelijk vermijden.

Tijdens het wandelen

Wandel alleen op veelgebruikte paden en ‘trails’. De paden in de brochures van de National Park Service worden dagelijks door meerdere wandelaars gebruikt. De kans dat je langs zo'n pad een beer tegen het lijf loopt is veel kleiner dan wanneer je afwijkt van de gewone hiking trails. Het risico is nog kleiner wanneer je in groep wandelt. Beren vallen zelden groepen van vier of meer mensen aan.

Laat de beer weten dat je op komst bent door tijdens het wandelen zoveel mogelijk te praten en lawaai te maken. In afgelegen berggebieden hangen wandelaars vaak belletjes aan hun rugzak. Die zijn echter in de buurt van stromen en rivieren niet altijd voldoende. Een blik met stenen waar je mee schudt, af en toe luid in de handen klappen of regelmatig op een fluitje blazen is veel doeltreffender. Als een beer geluid hoort zal het dier zich van het lawaai verwijderen. De meeste confrontaties met beren gebeuren wanneer men het dier verrast. Je wil bovendien in elk geval vermijden om onverwachts tussen een moeder en haar jongen in te belanden.

Houd je ogen open voor sporen van de aanwezigheid van beren zoals verse voetafdrukken of uitwerpselen. Let vooral op in de buurt van rivieren en stromen. Struiken met bessen zijn een belangrijke voedingsbron voor beren. Blijf dus niet te lang in de buurt.

Tijdens het kamperen

Zeker wanneer je gaat kamperen is het belangrijk om je voorzorgsmaatregelen te nemen. Beren worden aangetrokken door tal van zaken maar natuurlijk vooral door eten. Zorg dat je etensresten op enige afstand van je tent houdt en eet vijftig of honderd meter zodat er geen geur van voeding in je tent hangt. Bewaar voeding in de auto of hang het aan een boom minstens vier meter van de grond. Ook de geur van seks trekt beren aan. Kijk dus uit wat je doet in je tent als je een drastische coïtus interruptus wil vermijden. Het gebruik van producten zoals parfums, deodorants of lotions moet je vermijden wanneer je in een tent overnacht omdat sterke geuren beren aantrekken.

Oog in oog met een beer: wat nu?

Wanneer je contact met beren bewust probeert te mijden is de kans dat je toch een beer op je pad kruist bijzonder klein. Gebeurt het toch, sla dan niet in paniek maar hoop op het beste. Er is veel discussie over de juiste aanpak en tactiek omdat beren heel onvoorspelbare dieren zijn. Wat bij de ene beer werkt helpt bij een ander dier dan weer niet. Een aantal algemene richtlijnen moet je wel kennen:

Blijf vooral kalm en sta ter plaatse stil

Wanneer er plots een beer voor je staat moet je vooral kalm blijven. Het is mogelijk dat de beer je gewoon met rust laat. Beren willen eigenlijk niet aanvallen maar willen zien of je een bedreiging vormt. Blijf ter plaatse staan en verroer je niet. In geen geval mag je omdraaien en het op een lopen zetten. Dit maakt bij de beer instinctief de reactie los om je als prooi te zien. Je hebt geen schijn van kans: een beer kan snelheden boven de vijftig kilometer per uur halen en dat haalt zelfs de snelste Olympische atleet niet. Probeer langzaam en geleidelijk met kleine stapjes je zijwaarts en achterwaarts van de beer te verwijderen.

Zet iets op de grond om de beer af te leiden

Plaats rustig je rugzak of draagtas voor je op de grond. Op die manier verhoog je de kans dat de beer hierdoor is afgeleid en zich eerder op je rugzak dan op jou zal richten.

Vermijd direct oogcontact met de beer

In geen geval mag je de beer recht in de ogen kijken. Dit beschouwt het dier als een teken van agressie en het kan een reactie uitlokken waarbij het overgaat tot de aanval.

Maak jezelf zo groot mogelijk

Je wil de beer ervan overtuigen dat hij je maar beter niet kan aanvallen. Maak jezelf daarom zo groot mogelijk. Sta op de tippen van je tenen en spreid rustig je armen. Een andere tip is om je armen heel langzaam boven je hoofd te brengen en zacht met je handen te wuiven. Apen en mensen zijn de enige soorten die dit kunnen. Op die manier laat je de beer weten dat je geen ander dier bent. Maak geen plotse bewegingen.

Roep of schreeuw niet

Begin niet te schreeuwen of gillen. De beer zal dit als agressief ervaren en kan besluiten om tot de aanval over te gaan.

Spreek zacht en met een lage stem tot de beer

Dit lijkt belachelijk maar vaak werkt het. Je moet de beer duidelijk maken dat je geen bedreiging vormt en hem geen kwaad wil doen. Dit doe je door zacht tot de beer te spreken. Het maakt niet uit wat je zegt maar een zin als ‘rustig, ik doe je niets en wil je geen kwaad doen’ die je voortdurend herhaalt is goed. In tegenstelling tot wat veel mensen denken is een dier wel degelijk in staat om veel te begrijpen en aan te voelen. Dieren kunnen niet spreken maar communiceren instinctief en soms bijna telepathisch met soortgenoten of andere wezens. Vaak kalmeer je de beer door er zacht tegen te spreken.

Help, de beer valt aan!

Een beer die op de achterpoten gaat staan is een angstaanjagend zicht maar nog geen reden tot paniek. Vaak probeert de beer alleen maar de situatie te peilen en te achterhalen of je een bedreiging voor hem vormt.

Je merkt dat de beer van plan is om aan te vallen wanneer hij blazende geluiden maakt, met de tanden klikt of de kop laat hangen, hem heen en weer schudt tussen de schouders en zich naar je toe beweegt. Als het zover komt kan je nog maar weinig doen behalve er het beste van hopen. Met wat geluk is het gewoon een schijnaanval of bluf. De beer stormt dan op je af maar stopt halverwege, draait zich om en gaat weer weg. Dergelijk gedrag werd al vaak bij beren waargenomen.

De meningen lopen sterk uiteen over wat je moet doen als het tot een aanval komt. Terugvechten of voor dood gaan liggen? In de meeste gevallen is de tweede strategie de beste.

Eerste strategie: terugvechten

Een beer ziet de mens meestal niet als ‘voedsel’. Maar wanneer een beer ’s nachts aanvalt is het dier wellicht op voedsel uit. Ook als je overdag wandelt en het erop lijkt dat de beer je ‘stalkt’ door herhaaldelijk te verschijnen en weer te verdwijnen zal zijn aanval een ‘roofaanval’ zijn. Terugvechten of de beer afschrikken door er stenen naar te gooien is dan wellicht je enige kans. Een beer die dit doet is meestal jong en onervaren en kan je dus ook nog vrij gemakkelijk wegjagen.

In de meeste gevallen moet je echter niet proberen terugvechten. Tegen een sterk en krachtig dier als een beer zal je altijd het onderspit delven en hoe meer je terugslaat hoe agressiever de beer wordt. Er zijn weliswaar mensen die terugvochten en waar de beer na één rake slag op het gezicht afdroop. Het gevaar van deze strategie is echter dat je niet vooraf weet hoe de beer zal reageren. Elk dier is nu eenmaal anders.

Tweede strategie: ga op de grond liggen en doe alsof je dood bent

De andere strategie is om in foetushouding op de grond te gaan liggen en jezelf zo klein mogelijk te maken. Zeker als je met een grizzly te maken hebt kan je best voor deze strategie kiezen. Bescherm je hoofd en nek met armen en handen en trek je ellebogen onder je lichaam om te vermijden dat de beer je omdraait. De kans bestaat dat de beer je één klauw geeft en je daarna met rust laat. Blijf liggen zolang de beer in de buurt is. Wanneer je je niet verzet wordt de beer het meestal na een tijdje beu. Het dier vindt je dan niet langer interessant en gaat weg.