Aandoeningen van het paardengebit

Het paardengebit is een complex geheel dat van levensbelang is voor een paard. Ziektes of aandoeningen van het gebit of de omliggende delen kunnen een groot effect hebben op de kwaliteit van leven van het paard. Een ontsteking of tumor kan een levensbedreigende aandoening zijn en het is belangrijk om een dergelijke aandoening op tijd te herkennen en specialistische hulp erbij te halen.

Ontstekingen van het gebit en omliggend weefsel

Er kunnen verschillende soorten ontstekingen voorkomen in en rond het gebit. Bij lichte en onschuldige ontstekingen is weinig tot geen behandeling nodig maar ontstekingen van dieper gelegen tanddelen kunnen medische behandeling nodig hebben.

De onschuldigste ontsteking is een ontsteking van het tandvlees rond de tanden. Ook het tandpulpa en het tandvlees rond de wortel kunnen ontstoken raken. Deze ontstekingen genezen meestal vanzelf en hebben weinig medische verzorging nodig. Wanneer de ontsteking zich echter uitbreidt naar dieper in de kaak gelegen delen wordt de situatie ernstiger. Een relatief onschuldige ontsteking van het tandvlees kan zo leiden tot de vorming van een fistel waardoor de pus uit de ontstekingshaard afgevoerd wordt. Een dergelijke ontsteking is erg pijnlijk en intensieve medische behandeling is hiervoor nodig.

Alveolitis

Alveolitis is een ernstige ontsteking van de wortelholte in de kaak. Er zijn een aantal factoren die kunnen leiden tot een ontsteking van de wortelholte:

• Een ontsteking van het tandvlees
• Een ontsteking vanuit de tand als gevolg van een gaatje in de tand (cariës)
• Een open verbinding naar de wortel als gevolg van een breuk van een tand

Symptomen

Een paard met ontstoken wortelholtes heeft duidelijk veel pijn, moeite met de kauwbeweging en bijna altijd heeft het problemen tijdens het rijden. Wanneer een paard deze klachten vertoont, is het belangrijk om de dierenarts erbij te halen voor onderzoek. Tijdens het lichamelijk onderzoek zal meteen een vieze geur uit de mond te ruiken zijn en tijdens het kijken in de mond zal het aangetaste gebied rood en gezwollen zijn. Vaak is wortelholte gevuld met pus en dit is zichtbaar als een zwelling aan de buitenkant van het hoofd bij de betreffende tand. Wanneer één van de laatste drie kiezen uit de bovenkaak aangedaan is, is een zwelling van de huid onder het oog zichtbaar. Dit wordt veroorzaakt door pus dat zich ophoopt in de sinusholte. De wortels van deze drie kiezen eindigen namelijk in de sinusholte onder het oog en deze kan bij een ernstige ontsteking helemaal vol lopen met ontstekingsweefsel. Wanneer de dierenarts dit vermoedt, zal hij lichtjes met de vingers op de neusbrug kloppen om te horen of de holtes hol klinken of met vocht gevuld zijn. Een gevulde sinusholte is erg pijnlijk voor het paard en vaak komt de stinkende pus via een van de neusgaten naar buiten wanneer het paard het hoofd naar beneden doet.

Fistel
Wanneer de ontsteking zo heftig is dat er veel pus aangemaakt wordt, bestaat de kans dat dit pus zich een weg door de huid baant en zo een open verbinding met de huid maakt, een zogenaamde fistel. Vanuit deze fistel loopt het stinkende pus uit de wortelholte maar hiermee is de ontsteking niet onder controle. Wel kan het doorbreken een verlichting voor het paard zijn omdat de druk en pijn op de kieswortel onmiddellijk vermindert wordt wanneer het pus weg kan.

Ostitis en periostitis
Wanneer de ontsteking van de wortelholte niet behandeld wordt, kan de ontsteking zich verspreiden naar het omliggende kaakbot (ostitis) en zelfs tot het botvlies aan de buitenkant van de kaak (periostitis). Dit zijn ernstige ziektebeelden die een intensieve en langdurige behandeling vragen.

Behandeling

Bij de eerste verschijnselen van een alveolitis wordt standaard begonnen met een tien- tot veertien-daagse antibioticakuur. Wanneer deze kuur niet voldoende aanslaat of de ontsteking te laat opgemerkt wordt, kan het nodig zijn de tand te trekken om zo de oorzaak van de ontsteking te verwijderen. Het verwijderen van een tand heeft grote gevolgen voor het gebit en wordt daarom pas als laatste redmiddel toegepast.

Soms is het mogelijk om een tand vanuit de mondholte te trekken met behulp van een tang, vooral als de tand al los staat door de ontsteking rondom de wortel. Vaak is trekken echter niet mogelijk omdat de tand een te lange wortel heeft en dan moet de tand met hamer en stempel uit de kaak gedreven worden. Dit gebeurt tijdens een operatie onder narcose waarbij de wortelholte van buiten af geopend wordt en de tand richting de mond uit de kaak gedreven wordt. Dit noemt men stempelen. Na het verwijderen van de tand wordt de wortelholte uitgespoeld en volgt vaak een antibioticakuur van enkele dagen om de ontsteking aan te pakken.

Omdat het verwijderen van een kies een grote impact heeft op het gebit, bijvoorbeeld door het doorgroeien van de tegenoverliggende tand, wordt er tegenwoordig vaak voor gekozen om de kies zoveel mogelijk te behouden. Tijdens een operatie wordt de wortelholte opengemaakt en wordt de aangetaste wortel en het omliggende aangetaste weefsel zoveel mogelijk verwijderd waarna de lege wortelholte met een vulmateriaal opgevuld wordt.

Ontsteking van de kaakholtes

In de schedel van het paard bevinden zich meerdere holtes of sinussen. De grootste liggen onder de ogen en de wortels van de vierde tot zesde kies van de bovenkaak eindigen in deze holtes. Wanneer er een alveolitis ontstaat aan een van deze kieswortels kan deze ontsteking zich uitbreiden en de hele kaakholte infecteren. Ook verwondingen vanuit de mond of fracturen van de schedelbotten kunnen een kaakholteontsteking veroorzaken. De symptomen zijn een vieze geur uit mond en neusgaten, zwelling van de huid ter hoogte van de holtes als gevolg van pusvorming en koorts.

Behandeling

De behandeling is ingrijpend maar biedt het paard meteen verlichting. Onder plaatselijke verdoving wordt ter hoogte van de kaakholte een gat in het kaakbot geboord waarmee de ontsteking bloot gelegd wordt. Het opgehoopte pus kan dan de holte verlaten en de pijnklachten bij het paard worden meteen minder. De holte wordt uitgebreid gespoeld en gedraineerd met behulp van tampons of drains. Wanneer een ontstoken tandwortel de oorzaak is van de kaakontsteking zal de betreffende tand waarschijnlijk ook verwijderd moeten worden om te voorkomen dat de kaakontsteking terugkomt.

Ontsteking van het kaakgewricht

Het kaakgewricht bevindt zich bij een paard schuin boven het oog waar een uitsteeksel van de onderkaak een scharnier vormt met een holte van de bovenkaak. Dit is boven het oog zichtbaar als een licht bult.

Symptomen

Een ontsteking van het kaakgewricht ontstaat door geweld van buitenaf, slechts sporadisch is een verwonding de oorzaak. Door beschadiging van het gewricht ontstaat een ontsteking die erg pijnlijk is voor het paard. De symptomen zijn moeilijker kauwen, kauwen aan één kant en drukgevoelig reageren op het gewricht. Na langere tijd zonder behandeling kan het gebit door het eenzijdig gebruik veranderen in een schaargebit waarbij de tanden aan één kant volledige afgesleten zijn en aan de andere kant te lang doorgegroeid zijn. De tandenrijen glijden als de helften van een schaar langs elkaar heen. Een schaargebit is een ernstige afwijking die op termijn kan leiden tot extreme vermagering en zelfs tot de dood. Een acute kaakontsteking kan bij gebrek aan behandeling al snel chronisch worden. Een chronische ontsteking heeft altijd veranderingen in het gewricht tot gevolg waardoor de pijnklachten niet meer overgaan en de kaakontsteking niet meer behandeld kan worden.

Behandeling

De behandeling van een acute kaakontsteking bestaat uit het gericht en langdurig geven van antibiotica om de infectie tot staan te brengen en verdere schade te voorkomen. Wanneer een ontsteking al chronisch is geworden, zijn de beschadigingen niet meer om te keren en kan alleen een regelmatige gebitscontrole helpen met het in balans houden van het gebit. Eventueel met ondersteuning van pijnstillers om de ergste pijn tijdens het eten weg te nemen.

Fracturen

In en rond de mond kunnen verschillende fracturen of breuken voorkomen. Zo kunnen tanden breken door een trauma of door verzwakking van de tandstructuur. Tandfracturen zorgen voor problemen bij het kauwen en soms bij het rijden.Behandeling van een gebroken tand bestaat vrijwel altijd uit het verwijderen van de tand. Dit kan door het trekken van de tanddelen of door het stempelen vanuit de wortel.

Door de bouw van de kaken komen breuken van de boven- of onderkaak relatief vaak voor. Het krijgen van een trap of het achter de tralies van de box blijven hangen zijn bekende oorzaken van breuken van het voorste deel van de onderkaak. Vaak gaat een dergelijke breuk gepaard met een open wonden en soms zijn de snijtanden beschadigd. Ter hoogte van de kaakholtes in de bovenkaak kan het bot ook naar binnen gedrukt worden als gevolg van een klap of trauma, dit worden infractiebreuken genoemd.

Bij het vermoeden van een breuk in de kaken, is het maken van röntgenfoto’s noodzakelijk. Breuken in het voorste deel van de onderkaak kunnen vaak met metalen draad gefixeerd worden. Breuken in andere delen van de kaken vragen meestal om een operatieve behandeling. Dit kan gaan tot het blootleggen van de breuk, het schoonmaken van de holtes en het fixeren van de botdelen met behulp van metalen plaatjes en schroeven. Breuken in de schedelbotten genezen meestal zonder complicaties en zelfs tanden die door het trauma los kwamen te zitten, kunnen tijdens de genezing weer vastgroeien. Belangrijk is dan wel om de stand van de tanden te controleren en, indien nodig, deze te fixeren zodat ze in de gewenste stand vastgroeien.

Tumoren

Tumoren kunnen overal in de mond voorkomen, zelfs op of bij de tanden. Er is een onderscheid te maken tussen de goedaardige tumoren zoals de papillomen, fibromen, sarcoïden en sarcomen en de kwaadaardige tumor, het carcinoom. Tumoren die vanuit de tanden ontstaan, worden vernoemd naar het materiaal waaruit de tumor ontstaat en komen voornamelijk voor bij veulens. Zo zijn er adamantinomen (vanuit email), cementomen (vanuit cement) en odontomen (vanuit dentine).

Behandeling van tumoren begint bij het vaststellen om welke vorm van tumorweefsel het gaat. Bij goedaardige tumoren kan de tumor verwijderd worden. Bij kwaadaardige tumoren is verwijdering van een tumor soms wel mogelijk maar is de toekomst van het paard onzeker. Specialistische hulp is in het geval van een kwaadaardige tumor noodzakelijk.

Lees verder

• Afwijkingen van het paardengebit
• Anatomie van het paardengebit