De Nordmann spar: kerstboom en hoogste boom van Europa

De Nordmann spar is een snelgroeiende conifeer die zeer populair is als kerstboom. De boom heeft groene naalden met een iets blauwgroene onderkant. De Nordmann spar heeft in Nederland een geringe ecologische functie, maar zal met name in de winter in menig tuin voor veel sfeer kunnen zorgen. De Nordmann spar is eenhuizig, zowel mannelijke als vrouwelijke kegels zijn op een boom aanwezig. Denemarken is met vijf miljoen geëxporteerde bomen per jaar een grote producent.

Verspreiding

De Nordmann spar (Abies nordmanniana), ook wel Kaukasische zilverspar genoemd, behoort tot de zilversparren en heeft zijn naam te danken aan de Finse bioloog Von Nordmann die deze boom in de negentiende eeuw in West-Europa invoerde. De Nordmann behoort tot de orde van de coniferen (Coniferales), tot de familie van de dennen (Pinaceae) en tot het geslacht van zilversparren (abies). De boom komt oorspronkelijk uit de omgeving ten zuiden en oosten van de Zwarte Zee, dit betreft landen als Turkije, Armenië, Rusland, Georgië, Azerbeidzjan, en het gebied in de Kaukasus-gebergte. De boom groeit doorgaans in de bergen op een hoogte tussen de 900 en 2200 meter, vaak samen met de Kaukasische spar en de oosterse beuk. Omdat ze van veel regenval houdt groeit de Nordmann vooral op plekken met meer dan 1000 mm regenval per jaar. De Nordmann spar wordt zeer vaak als kerstboom gebruikt en is samen met de Servische spar en de blauwspar de meest gebruikte soort. Omdat de Nordmann spar tot twee keer langzamer groeit dan andere sparren is deze boom een stuk duurder. Denemarken is een zeer grote producent van deze kerstboom; er worden jaarlijks 5 miljoen exemplaren verkocht. Naast kerstboom wordt de Nordmann veel aangeplant voor productiehout.

Groeiwijze en uiterlijke kenmerken

De Nordmann spar kan maar liefst zestig meter hoog worden met een stamomtrek van twee meter. In de Westelijke Kaukasus, een 280.335 hectare groot ongerept natuurgebied liggend ten noordoosten van de Zwarte Zee, zijn exemplaren van maar liefst 85 meter gemeten. Hiermee is de Nordmann spar de hoogste boom van Europa. De gesloten schors is lichtgrijs van kleur, bij oudere exemplaren breekt de schors open in plaatjes. De boom heeft een opvallend dichte kroon, en ook de naalden staan dicht opeen. De boom heeft een duidelijke piramidevorm en beantwoordt daarmee aan het standaardbeeld dat mensen van een naaldboom hebben. De naalden zijn 2 tot 3,5 cm lang, ongeveer 2 mm breed en donkergroen aan de bovenkant, en als gevolg van de huidmondjes wat lichter, meest lichtblauw van kleur aan de onderkant. Deze huidmondjes lopen in twee lichte strepen over de naald, met in het midden een duidelijke groene lijn.

Bloeiwijze

De Nordmann spar is eenhuizig en eenslachtig, dat wil zeggen dat op één boom zowel mannelijke als vrouwelijke bloeiwijzen voorkomen, en dat een bloem óf mannelijk, óf vrouwelijk is. De uiteindelijke volgroeide vrouwelijke kegel is 10 tot 20 cm lang en bevat 150 tot 200 schubben met elk een tweevleugelig zaadje. Elke schub heeft een duidelijk omgebogen schubblad van ongeveer 2 cm. De hele kegel valt uit elkaar nadat de zaden zijn verspreid (ter vergelijking: een dennenboom laat sterk verhouten kegels achter die nog jaren op de grond blijven liggen).

De Nordmann spar als kerstboom

Omdat de Nordmann naalden heeft die niet snel uitvallen en bovendien ook nog eens een stuk zachter zijn dan die van de fijnspar, is de boom populair als kerstboom. Tegelijk is het niet snel uitvallen van naalden de reden waarom mensen een kerstboom steeds vroeger in huis zijn gaan zetten; een Nordmann kan het in sommige gevallen wel een maand uithouden. Hiermee is de ouderwetse traditie om pas op kerstavond een boom op te tuigen verdwenen, er worden nu al vanaf de dag ná Sinterklaas kerstbomen in huis gehaald. De prijzen van de Nordmann liggen hoger dan andere soorten, zo rond de 40-50 euro voor een boom van 150 cm, maar er komen steeds meer prijsstunters als supermarkten of bouwmarkten die de boom voor 15 tot 20 euro aanbieden. De Nordmann spar is ook populair als kerstboom omdat de boom een karakteristieke piramidevorm vertoont en daarmee beantwoordt aan het vertrouwde beeld dat de meesten van een kerstboom hebben. Een gemiddelde Nordmann heeft 8 tot 15 jaar staan groeien om vervolgens twee, drie weken te mogen dienen als kerstboom en daarna te worden verwerkt als groenafval.

Waarom een Nordmann kerstboom vaak geen kluit heeft

Nog een weetje over de Nordmann: deze zilverspar heeft meer een penwortel dan opzij groeiende wortels, vaak gaat deze tot wel 100-150 cm diep. Hierdoor is het moeilijk de boom met kluit en al uit te graven, en dat is de reden waarom de Nordmann spar zo vaak zonder kluit wordt aangeboden. Een Nordmann kerstboom met kluit is dan ook een echte exclusiviteit waarvoor meer moet worden betaald. Goedkope kerstbomen met kluit zijn dan ook vaak een Servische spar of een blauwspar. Een nadeel van de Nordmann spar als kerstboom is dat deze niet die karakteristieke kerstbomengeur heeft die een fijnspar wel heeft. Voor de echte ouderwetse kerstsfeer koopt men dus het best pas twee dagen voor kerst een echte originele fijnspar mét kluit en vindt men het niet erg als er iedere dag wat naalden op de vloer te vinden zijn.

In de tuin

Aanplanten van een Nordmann spar in de tuin kan in regel het beste in het voorjaar of in het najaar, al zal dit wanneer men een kerstboom in de tuin wil planten niet mogelijk zijn, een zachte regenachtige januaridag is dan de enige optie. Bedenk wel dat de Nordmann met een lengte van 60 meter te groot is voor een kleine tuin, meestal wordt een uit de kluiten gegroeide ex-kerstboom na een tiental jaren dan ook alsnog omgezaagd en verwijderd. Aangezien Nordmann sparren ieder jaar na de jaarwisseling gratis te vinden zijn is het vrij eenvoudig om een nieuw en kleiner exemplaar in te tuin aan te planten.