Diepzeehengelvis – monster met een lampje

De diepzeehengelvis is een monster met een lampje, die prooien kan verschalken die groter zijn dan zijzelf. Het mannetje is veel kleiner dan het vrouwtje. Zij is het monster van de twee en alleen zij heeft het lampje dat via bioluminescentie naar voedsel zoekt en met haar hengeltje prooidieren lokt. Het minuscule mannetje hecht zich aan zijn vrouw en vergroeit met haar, zodat zij altijd over zijn zaad kan beschikken. De vrouwtjes diepzeehengelvis heeft het voor het zeggen.

Diepzeehengelvis

De diepzeehengelvis leeft op een diepte tussen 300 meter en vier kilometer en dat betekent dat hij niet vaak gezien is en al helemaal niet vaak op de foto of film is gezet. In november 2014 worden er bijzondere bewegende beelden openbaar gemaakt, door biologen die de dieren in hun natuurlijke omgeving op de film hebben gezet. Het is heel bijzonder, vanwege de onherbergzame wereld waarin de dieren leven. De biologen filmden voor de kust van Californië met op afstand bestuurbare onderwatercamera’s. Het leverde unieke beelden op van een diepzeemonstertje met een lampje op zijn hoofd. Of eigenlijk, op haar hoofd, want het zijn de vrouwtjes die het hengeltje met lampje hebben. De beelden zijn geschoten op zo’n 600 meter diepte in de Monterey Canyon, een onder waterravijn dat even diep is als de Grand Canyon.

Monstertje

De diepzeehengelvis is in volwassen toestand niet groter dan 9 centimeter. Het mannetje is nog kleiner. De onderzoekers filmden het visje in zijn natuurlijke omgeving. Daarna vingen ze het vrouwelijke visje en stopten het in een bak met water dat net zo koud was als het water op drie kilometer diepte. De onderzoekers verwachten dat het diertje gevangenschap niet zal overleven.

Hengel op zijn kop met een lichtje

Hengelvissen zijn genoemd naar de hengel die ze op hun kop hebben zitten. Bij de diepzeehengelvissen licht het topje van die hengel op als een zoeklampje. Ze kunnen er in de donkere diepten prooidieren mee lokken. Het lampje staat altijd aan en als een prooi in de buurt komt gaat het lampje richting de bek. De hengel geleidt de prooien zo de grote bek in. Diepzeehengelvissen hebben enorme flexibele kaken die zover open kunnen dat ze dieren kunnen verschalken die groter zijn dan zijzelf. Ze verorberen zonder al te veel moeite dieren van twee keer hun eigen maat.

De diepzeehengelvis heeft een bizar lichaam. Hij heeft rijen vlijmscherpe tanden in de bek die bijdragen aan het monsterachtige uiterlijk. Zijn lichaam is als een ballon die opzet als de prooi groter is dan de vis zelf. Op 300 meter diepte is de zee al aardedonker en daarom is het lampje meer dan welkom. Voor de hengelvis dan.

Voortplanting

De voortplanting van de hengelvis is al even creatief als de wijze van jagen. Het mannetje is veel kleiner dan het wijfje en de oceaan is groot. Waar zij een centimeter of 9 meet is hij minder dan een centimeter groot. Het mannetje, zonder hengel en zonder lampje, gaat in de duisternis op zoek naar de geur van een wijfje. De twee komen elkaar dus niet zo vaak tegen en als het dan tot een ontmoeting komt, denken ze: hebben is houden. Het mannetje hecht zich dan aan haar, hij bijt zich vast in haar buik en vergroeit als het ware met zijn vrouw. Hij scheidt een enzym af waardoor de huid van hem en haar één worden. De vissen vergroeien totdat zelfs de bloedsomloop en organen gedeeld worden. Hij bevrucht het wijfje maar komt zijn hele leven niet meer los. Het vrouwtje kan op deze manier eitjes leggen wanneer ze wil: ze heeft altijd zaad voorhanden.

Bioluminescentie

Het lampje aan de hengel bevat lichtgevende bacteriën. Het verschijnsel heet bioluminescentie en meer diepzeedieren maken er gebruik van. Het komt ook in de plantenwereld voor. Doorgaans is het licht van zwakke kwaliteit en alleen in het donker waar te nemen. Het wordt aangetroffen bij bacteriën, eencelligen, koralen, schimmels en hogere organismen. Sommige zwammen kunnen spookachtige schijnsels produceren. Hoger ontwikkelde dieren hebben fotoforen, speciale lichtgevende organen. Zij kunnen de lichtproductie via het zenuwstelsel reguleren. Voorbeelden daarvan zijn de glimwormen. Dat systeem komt ook bij diepzeevissen en diepzee-inktvissen voor. De fotoforen kunnen zelf het licht produceren maar dat kan ook via lichtgevende bacteriën geschieden, zoals bij de diepzeehengelvis.

Luciferine en luciferase

Bij bioluminescentie spelen twee stoffen een belangrijke rol, luciferine en luciferase. Er vindt een biochemische reactie plaats waarbij luciferine oxideert. Daar komt energie bij vrij. De reactie vindt plaats onder invloed van luciferase. Deze oxidatiereactie vindt alleen plaats in het donker. In daglicht is de reactie anders, omgekeerd. Lichten van de zee is ook een voorbeeld van bioluminescentie. Hier is de eencellige zeevonk bij betrokken.

Mooi van lelijkheid

De diepzeehengelvis is mooi van lelijkheid. Een enorme bek met vlijmscherpe tanden en dan dat hengeltje met dat lichtje. Het is een van de verrassingen van de diepzee en de onderzoekers hebben met hun beelden van deze dieren in hun natuurlijke omgeving ons deelgenoot kunnen maken van die verborgen schoonheid.

Augustus 2015

In de Golf van Mexico hebben wetenschappers een nieuwe soort diepzeehengelvis ontdekt. In die Golf worden bij diepzeemissies vaker dieren waargenomen die nog nooit eerder werden gezien. De nieuwe diepzeehengelvis werd ontdekt op een diepte tussen de 1 en 1,5 kilometer. De drie vissen die de onderzoekers hebben gevangen om ze te bestuderen, het zijn drie vrouwtjes, zijn beschikbaar gesteld aan de vissenverzameling van de universiteit van Washington. Daar is de grootste collectie diepzeehengelvissen te vinden.

Lees verder

• Zeeboek - Determinatietabellen voor kustflora en -fauna
• Pule – Duurste kaas ter wereld van ezelinnenmelk
• Dodemansduim – Koraal in Zeeland en op de Waddeneilanden
• Gestreepte dolfijn - acrobaten van de zee
• Bruinvis in de Waddenzee en Noordzee