De Grutto, Nederlands Nationale Vogel

In 1903, al weer ruim meer dan 100 jaar geleden, schreef dr. Jac. P. Thijsse, de man die voor Nederland een grote betekenis heeft gehad voor natuurstudie en natuureducatie, in zijn boek Het Vogeljaar: ‘De koning van de weidevogels is de grutto’. In 2015 krijgt hij meer dan gelijk. De grutto, Limosa limosa, wordt dan gekozen als Nederlands Nationale Vogel. Het VARA-programma Vroege Vogels organiseerde met Vogelbescherming Nederland een verkiezing voor welke vogel zich mocht tooien met de titel ‘Nationale Vogel’. Van de in totaal 41.669 uitgebrachte stemmen kozen bijna een kwart voor de grutto.

Nationaal symbool

Het hebben van een nationale vogel als symbool is helemaal niet uniek. De Britten kozen eveneens in 2015 de roodborst als nationale soort. De postzegelverzamelaars zal dat niet erg verbazen. Op talloze postzegels van het Verenigd Koninkrijk prijkt dit ‘dappere’ vogeltje minstens zo prominent op dit waardezegeltje als de vele Koninklijke hoogheden. In Amerika kent men de zeearend als nationale vogel en in India is het de pauw die met de eer mag pronken. Of deze vogels ook ‘democratisch’ verkozen zijn valt te betwijfelen, maar toch zullen ze ook in die landen door de bevolking ervaren worden als belangrijke nationale symbolen. In Nederland is op de site van Vroege Vogels een prachtig logo te downloaden van een grutto die voor deze gelegenheid ontworpen is door kunstenaar Erik van Ommen.

Een Nederlandse vogel

De grutto mag met recht een Nederlandse vogel worden genoemd. Van de totale populatie van de grutto’s broedt maar liefst 85% in Nederland! Dat is niet alleen iets heel bijzonders maar ook iets om trots op te zijn. Maar toch moeten we de vreugde wat bedwingen want het gaat namelijk helemaal niet goed met de meest kenmerkende weidevogel van Nederland. De grutto was van oorsprong geen bewoner van grasland maar met het ontstaan van agrarisch grasland ontwikkelde de grutto zich tot weidevogel.
Na de Tweede Wereldoorlog steeg het aantal grutto’s sterk, maar er zijn toch vermoedens dat ook toen al in ouderwetse hooilandgebieden sprake moet zijn geweest van achteruitgang vanwege het vervroegen van de maaidata. In deze periode was er sprake van een vervroeging van de broedtijd. In een periode over vijftig jaar ving de grutto aan twee weken eerder te broeden. Dit leidde tot een selectie van vroeg broedende vogels waarbij de grutto’s in een korte vegetatie beginnen te broeden. Maar ondanks de aanpassing blijken de grutto’s op de steeds verdergaande intensivering van de weidebouw en de daarbij behorende ontwatering geen adequaat antwoord meer te hebben.

Het gaat niet goed met de grutto

In de eerste jaren van de jaren zeventig werd het aantal broedparen nog geschat op 120.000 paar. In 2015 waren dat er minder dan 30.000 en er werden maar nauwelijks 4000 jongen grootgebracht. Dit aantal jongen is alarmerend omdat bij een dergelijke geringe aanwas de populatie niet in stand kan blijven. Het Nederlands weidegebied is steeds verder geïntensiveerd voor landbouwkundige doeleinden. Ontwatering, het vroege maaien en een monocultuur van productiegras waaruit alle kruidachtige gewassen verdwenen zijn is daarvan de oorzaak. Jonge vogels jagen op insecten die volop aanwezig zijn in kruidachtige gewassen maar deze worden in het productiegras niet gevonden. In combinatie met het vroege maaien zijn er bijna geen overlevingskansen voor de jonge grutto’s en het sterftecijfer ligt daarom veel te hoog. .
Voor een stabiele populatie dient 0,6 jong per jaar te overleven, de laatste decennia is dat echter maar 0,2 tot 0,3 per jaar. Als deze daling zich voortzet dan zal de grutto onvermijdelijk uitsterven.

Red de rijke weide

Onder het motto ‘Red de rijke weide’ is Vogelbescherming Nederland een actie gestart waarbij als doel is gesteld om in 2020 binnen Nederland 200.000 hectare bloemrijke weide te realiseren. Daarvoor wil men samenwerken met een netwerk van weidevogelboeren die hun bedrijf combineren met zorg voor de weidevogels. De beoogde 200.000 hectare weidevogelgebied is ruim een vijfde van alle grasland in Nederland. Zou dit plan lukken dan kunnen we Nederlands Nationale Vogel voor de toekomst behouden.