Duiven als burgerlijke en militaire boodschapper

De duif zal zonder twijfel in eerste instantie gedomesticeerd zijn voor menselijke consumptie. Maar ook al snel werd ontdekt dat hij de eigenschap had om steeds terug te keren naar de plek waar hij woont. Dit terugkeren naar zijn plek maakte hem natuurlijk geschikt als koerier die in staat was heel snel boodschappen over te brengen. Van deze eigenschap is vele eeuwen gebruik gemaakt, zowel voor burgerlijke als militaire doeleinden.

Snelle koerier

Boodschappen werden in vroegere dagen door zowel ruiters als hardlopers overgebracht. Na de ontdekking dat ook de duif in staat was om boodschappen over te brengen, nam de duif al snel een plaats in naast de ruiters en hardlopers. Vooral op langere afstanden was de duif het beste alternatief. De eerste aanwijzing voor het gebruik van duiven als koerier stamt al uit de tijd van het oude Egypte zo’n 4500 jaar geleden. In de tijd van koning Djoser werden langs de grenzen van zijn uitgestrekte rijk een netwerk van duivenverblijven gebouwd en waarvan de duiven konden worden ingezet om berichten over te brengen naar het binnenland. Daar verbleef de koning. Zodra er vijanden naderden kon hij snel op de hoogte worden gebracht en passende maatregelen nemen. Maar ook bij goede boodschappen werd de duif ingezet. Bij de kroning van Farao Ramses II in 1204 v. Chr. werden vier duiven losgelaten om het nieuws van de kroning in alle vier de windstreken van het rijk te kunnen melden. Ook Perzen, Feniciërs en Assyriërs gebruikten voor soortgelijke doeleinden duiven. Maar ook in het verre China speelde de duif al vroeg een belangrijke rol. Sinds de Han-dynastie in de derde eeuw v. Chr. kende men daar een organisatie die werkte met koerierduiven. Vanuit Peking vlogen duiven naar verschillende delen van het land en weer terug. Tot zeker in de achttiende eeuw is duivenpost het belangrijkste communicatiemiddel gebleven in het Midden-Oosten.

Vroege militaire inzet

Naast burgerdoelen werd de duif zoals we al eerder zagen vooral ingezet voor berichtgeving in oorlogstijd. De Romeinen hielden voor dit doel ruim 2000 jaar geleden duiven. Ook tijdens de kruistochten maakten de Saraceense legers gebruik van duiven voor koeriersdiensten. Ook werden er duiven door kruisvaarders mee terug naar Europa genomen.

Maar ook dichterbij huis, in Nederland, speelde duif als vroeg een belangrijke rol bij militaire conflicten. Tijdens het beleg van Haarlem en Leiden in 1573 en 1574 werden duiven ingezet om contact te houden met de Prins van Oranje. De eigenaren van de duiven in de laatstgenoemde stad waren de drie broers Speelman. De middelste broer kreeg na de bevrijding als dank het recht een wapen te voeren zichzelf alsmede zijn nakomelingen “Van Duivenbooden” te noemen, een naam die nog steeds bestaat. Het lijkt simpel om duiven ter beschikking te stellen en dan een hoge eer te beurt te laten vallen. Maar zo eenvoudig lag het niet. In de steden werd grote honger geleden en er kon niemand in of uit. De honger was vaak niet meer te verdragen en had al honderden slachtoffer geëist. De moeder van de drie broers leefde nog en was een zwakke tachtigjarige vrouw. Ook zij had behoefte aan voedsel, maar de prinselijke zaak werd belangrijker gevonden. Het stadsbestuur gaf zich niet over omdat men via de berichten van de duiven had vernomen dat de ontzetting nabij was.

Koersduiven

Voor het overbrengen van beursnoteringen tussen een aantal Europese landen werden eveneens duiven ingezet, de zogenaamde koersduiven. In 1820 was er een geregelde en goed georganiseerde dienst die deze taken uitvoerde. De duiven hadden toen al eerder in een spraakmakende zaak rond de beurs naam gemaakt. Het was de bankier Nathan Rothschild. Hij maakte gebruik van duiven om de oorlogsverrichtingen tussen Napoleon Bonaparte en de geallieerde legers te volgen. Door deze duiven was hij veel eerder dan wie dan ook in Engeland op de hoogte van het feit dat Napoleon op 18 juni 1815 de Slag bij Waterloo verloren had. In Londen zorgde hij vervolgens dat een gerucht de ronde ging doen dat de Fransen een overwinning hadden behaald. Ook zelf doet hij alsof de Fransen gewonnen hadden. Hij dumpt met veel misbaar op de beurs in Londen zijn aandelen en aan zijn deskundigheid twijfelen maar weinigen. Velen volgen dan ook zijn voorbeeld en zo wordt de hele financiële markt op het verkeerde been gezet. Via een achterdeur koopt hij de waardeloze aandelen weer op. Als wat later duidelijk wordt dat Napoleon en niet de geallieerden de slag verloren hebben stijgen de aandelen weer en kon hij de eerst waardeloze papieren weer met een zeer grote winst verkopen!

Persduiven

Al in begin 1800 maakte de Kölnische Zeitung en de Nieuwe Rotterdamse Courant al gebruik van duiven voor het overbrengen van mededelingen. In 1848 werden alle berichten voor Belgische en Nederlandse bladen door een goed georganiseerde postduivendienst overgebracht. Het Handelsblad introduceerde een dagelijkse postduivenpost vanuit Parijs. De regering kon zo in het Handelsblad het nieuws eerder lezen dan het vernemen van het nieuws door de door hun uitgezonden koeriers.
Ook Paul Julius Reuter, in 1851 stichter van het bekende Reuter-persbureau, beschikte over een prima georganiseerde vliegduivendienst.

De aanzet voor militaire duiven

Tijdens het beleg van Parijs door de Pruisen in 1870-1871, werden op opzienbarende wijze duiven ingezet. De Franse regering was gevlucht naar Tours en toen de Duitsers voor Parijs verschenen was er geen verbinding meer met het gebied buiten de stad meer mogelijk. De Fransen gebruikten met hete lucht gevulde ballonnen om mensen vanuit de stad over de vijandelijke linies te brengen. Toen de eerste ballon vertrokken was verkeerde men echter in onzekerheid of de ballon wel veilig over de vijandelijke linies gekomen was. Een postduivenvereniging stelde voor om voortaan duiven mee te nemen. Bij de volgende vlucht gingen duiven mee en al na vijf uur keerde de eerste duif terug dat men veilig was geland in de omgeving van Triel. In deze ballonnen werden nu steeds duiven meegenomen om van ver verwijderde plaatsen weer met berichten terug te keren voor de belegerde Fransen. Deze duiven vlogen terug van plaatsen als Tours en zelfs Londen. in die tijd werd reeds gebruik gemaakt van microfilm. Via deze techniek was men in staat om gedurende vier maanden van het beleg maar liefst 1.150.000 verschillende berichten over te brengen. De Pruisen die wisten dat de Fransen duiven voor deze doeleinden gebruikten zetten afgerichte haviken in om de duiven te vangen. Door dit succesverhaal kregen de duiven nu een standaardplaats in diverse legers.

Duiven in de Eerste Wereld Oorlog

Toen in 1914 de Duitsers Frankrijk en België binnen vielen realiseerde men zich terdege dat de aanwezige postduiven een geducht wapen waren en dat men moest voorkomen dat die een rol zouden spelen. Men vernietigde de postduiven waar men kon en stelde zware straffen op hen die in het bezit van postduiven werden aangetroffen. Meer dan 1.000.000 postduiven werden toen gedood. Zelf hadden de Duitsers hun eigen duivendienst in 1909 opgeheven. Men vertrouwde op de draadloze telegrafie en op een 'Blitzkrieg'. Daar was echter geen sprake van, de opmars liep vast en de legers lagen op schootsafstand van elkaar ingegraven. De Fransen en Belgen beschikten wel over hun duivendiensten en waren hun tegenstanders nu ver de baas in het overbrengen van berichten en het verkennen van de omgeving. De Engelsen kenden bij het uitbreken van de oorlog geen duivendienst, maar in korte tijd werd deze dienst succesvol opgericht door een Engelse officier die postduivenhouder was. Ook de Amerikanen maakte gebruik van postduiven waarvoor 60 uitgezochte manschappen een speciale opleiding hadden genoten.
Er waren geen vliegtuigen of oorlogsschepen onderweg of er gingen duiven mee. Aan het front waren eveneens talloze postduiven aanwezig in verplaatsbare hokken. Deze oorlog heeft verschillende “duivenhelden” opgeleverd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog spande de duif die luisterde naar de naam “Cher Ami” misschien wel de kroon. Deze in Engeland gefokte duif presteerde het om bij vertrek vanaf het front bij Verdun onder zeer moeilijke omstandigheden van voortdurend granaatvuur zijn boodschap over te brengen terwijl hij onmiddellijk na de lossing ernstig gewond raakte aan zijn hoofd en zijn poot waaraan de boodschap zich bevond werd verbrijzeld. Hij presteerde het om binnen 25 minuten zijn thuishok op 40 kilometer afstand weer te bereiken terwijl het berichtenkokertje nog aan zijn poot hing die nog slechts aan enkele pezen bungelde. Met zijn boodschap was deze duif er verantwoordelijk voor dat 197 ten dode opgeschreven Amerikaanse manschappen, die omringd waren door een vijandelijke macht, ontzet konden worden. Talloze verhalen van heldendaden van de postduiven tijdens deze oorlog zijn opgetekend. De duiven hebben in deze oorlog een onmiskenbare belangrijke rol gespeeld. Naast de berichten werden er met camera's aan de duiven boven de linies ook foto's gemaakt waarmee belangrijke tactische informaties werd vergaard.

Duiven in de Tweede Wereldoorlog

Alle technische vooruitgang ten spijt werden ook tijdens de Tweede Wereldoorlog weer volop duiven ingezet. De duivendiensten waren in alle landen, behalve Nederland, door de lessen in de Eerste Wereldoorlog uitgebreid en geperfectioneerd. Het Amerikaanse leger had een speciaal corps met 3000 manschappen met 150 officieren die volkomen vertrouwd en bekend waren met de postduif. Overal waar troepen in actie waren, bij de infanterie, luchtmacht, onderzeeboten en noem maar op, waren ook postduiven aanwezig om soms onder de meest ongunstigste omstandigheden het noodzakelijke werk te verrichten. Er waren maar liefst 54.000 getrainde duiven die ongeacht de omstandigheden zoals regen, mist, sneeuw of tijdens de hevigste gevechten werden gelost om de weg terug te vinden voor het overbrengen van boodschappen. De duiven moesten zich aanpassen aan de voortschrijden techniek van de nieuwe oorlogswapens. Bommenwerpers die toen al een snelheid bereikten van 250 tot 600 kilometer per uur en hoogten bereikten van 8000 meter voerden ook duiven mee die ze moesten kunnen lossen. De duiven werden in een papieren zak verpakt met enkele gaten in die zak en de wind en de poging van de duif om zich uit de zak te bevrijden waren voldoende om de zak te laten scheuren en de duif de vrijheid te geven. Zou de duif alleen worden gelost dan zou hij worden meegezogen door het toestel en de propellers zouden de dieren verpletterden. De papieren zak was een doeltreffende oplossing. Dat de duiven nauwelijks enig nadeel van deze lossingen ondervonden mag wel blijken uit het feit dat in een periode van zes maanden op deze wijze 320 duiven werden uitgeworpen waarvan slechts dertien duiven het hok niet bereikten en maar liefst 307 duiven een geslaagde vlucht hadden! Indien we daarbij bedenken dat de omstandigheden in deze vliegtuigen beslist niet optimaal waren omdat de temperaturen soms tot 40 graden onder nul waren en de manschappen zuurstofapparaten moesten dragen vanwege het zuurstofgebrek op deze grote hoogten, dan krijgen de prestaties van de duiven nog meer glans.

Einde van de inzet van postduiven bij legers?

De communicatiemiddelen zijn op dit moment op geen enkele wijze meer vergelijkbaar met die ten tijde van Wereld Oorlog II. Gedurende de jaren na deze oorlog verdwenen de duiven steeds meer uit de legers. In West-Europa waren het de Zwitsers die in 1996 de duivendienst slachtofferde bij een bezuinigingsronde. Wie mocht denken dat daarmee een einde kwam aan de rol van postduiven voor militaire doeleinden heeft het echter mis. In november 2012 overweegt de Franse defensieminister duiven weer een plaats te geven in het leger waarbij hij denkt een beroep te kunnen doen op de 20.000 Franse postduivenhouders. Het kunnen onderscheppen en verstoren van elektronische berichten speelt waarschijnlijk een belangrijke rol bij dit voornemen. Nog niet duidelijk is hoe men dit vorm wil gaan geven.