Waarom doden dieren soortgenoten?

Schoppen, slaan en bijten... Een stevig potje knokken is ook dieren niet vreemd. Dieren doden hun soortgenoten echter alleen als de nood hoog is. Maar wat is het nut van deze agressie tegenover eigen soortgenoten? Waarom doden dieren hun soortgenoten überhaupt?

Ten strijde!

Dieren kunnen er flink op los meppen. De op het oog zo onschuldige fruitvliegjes slaan een ander bij een ruzie hard met hun voorpootje. Of de vliegen nemen elkaar in de houdgreep. Chimpansees vallen soms zo maar binnen bij een andere apengroep om daar huis te houden onder hun soortgenoten. Wanneer worden dieren agressief? En hoe uiten beesten die agressie?

Hier dat voer!

Denk je aan een agressief dier, dan zie je misschien een woeste leeuw voor je die op brute wijze een antilope verscheurt. Natuurlijk ziet zo'n 'moordpartij' er wreed uit. Maar volgens gedragswetenschappers kun je dit geen agressief gedrag noemen. Het is jachtgedrag. Wat is dan wel agressief gedrag? Eenvoudig gezegd: al het gedrag dat geen jacht is, maar waarbij wel schade wordt toegebracht aan een ander dier.

Dieren vechten meestal om voedsel of een partner. Ook komt het vaak voor dat een dier agressief wordt als het zijn territorium verdedigen wil. Diersoorten die geen agressie kennen, bestaan niet. Als je niet af en toe vecht voor het laatste beetje voer, ga je dood. En als je alle potentiële partners laat inpikken door je soortgenoten, kun je jouw genen niet doorgeven aan de volgende generatie.

Moord is zeldzaam

Regelmatig slaan fruitvliegjes aan het worstelen, geven chimpansees soortgenoten een klap en bijten zebra's elkaar. Dat klinkt allemaal nog relatief vredelievend. Maar chimpansees zijn ook in staat om heuse oorlogen te voeren. De Britse bioloog en antropoloog Jane Goodall ontdekte dat in de jaren zeventig toen ze chimpansees in Tanzania bestudeerde. Ze zag hoe de apen een andere groep binnenvielen en daar vervolgens aan het moorden sloegen. Terwijl sommige chimps hun slachtoffers goed vasthielden, schopten de andere apen erop los. Net zolang tot de armen en benen braken. Bijna alle leden van de groep stierven uiteindelijk aan de folteringen. Waarom chimpansees dit doen? Hebben ze en conflict om voedsel of potentiële partners? Het zou kunnen. Zeker weet men het echt niet. Maar dit brute gedrag is eerder uitzondering dan regel. Dieren zullen hun agressie over het algemeen eerst uiten door te dreigen. Pas daarna worden ze echt lijfelijk. Waarom ze niet meteen vechten? Dat is voor een deel uit zelfbescherming. Vechten brengt het risico niet ongeschonden uit de strijd te komen met zich mee.Ook kost slaan, bijten of worstelen een hoop energie. Dan is dreigen, door de tanden te ontbloten bijvoorbeeld, veel zuiniger. Pas als er echt veel op het spel staat, zullen dieren overgaan tot doden of zwaar verwonden. Bijvoorbeeld als voedsel zeer schaars is en een ander wel iets te eten heeft. Of als vechten met een ander mannetje de enige kans is om seks te hebben en dus verzekerd te zijn van nageslacht.

Jongen moeten dood

Er is ook nog een andere reden waarom dieren niet snel aan het doden slaan. Ze worden geremd in hun agressie door het gedrag van hun slachtoffer. Stel: een wolf valt een soortgenoot, die voedsel van hem wil afpakken, aan. En die andere wolf maakt zich vervolgens klein. Dan wordt de agressie van de aanvaller geremd. En zo loopt het geweld niet echt uit de hand. Toch wordt er wel degelijk bruut gemoord in het dierenrijk. Zogenoemde infanticide, ofwel kindermoord, is daar een voorbeeld van. Dat komt bijvoorbeeld bij leeuwen en apen voor. Een mannetje dat de leiding van een groep overneemt, doodt alle jongen die borstvoeding krijgen. Waarom hij dat doet? Omdat zogen als een anticonceptiemiddel werkt. Zodra de jongen gedood zijn, worden hun moeders weer vruchtbaar. En dat betekent dat de nieuwe leider snel zelf nakomelingen kan krijgen.

Aap zegt sorry

Niet elke diersoort is even agressief. Zelfs binnen een soort zijn er grote verschillen. Uit een onderzoek bleek dat resusapenflink agressief kunnen zijn. In een onderzoek werden apen die alleen met hun moeder opgroeiden met apen die ook met andere jonge apen en een mannetje opgroeiden vergeleken. Wat bleek toen de dieren een jaar oud waren? De eenzaam opgroeiende apenjongen vertoonden veel meer agressie dan aapjes die met andere apen waren grootgeworden. Ruzies escaleerden steeds vaker. De dieren hadden in hun jeugd niet geleerd hoe ze zich, na boos te zijn geworden, weer konden verzoenen. Apen die met andere apen opgroeien leren dat spelendergewijs. Weer goedmaken doen de resusapen bijvoorbeeld door de ander te vlooien. Als apen na hun eerste levensjaar wel met andere apen gingen samenleven, pikten ze dat goedmaken nog wel een beetje op. Al leerden ze nooit meer zo goed verzoenen als andere apen. Hetzelfde probleem speelt bij kinderen met een agressieve gedragsstoornis. Ongeveer vijf procent van de kinderen lijdt hieraan. Ook zij hebben waarschijnlijk niet goed geleerd zich te verzoenen. Wat is daar dan de oorzaak van? Is het bij hen ook de afwezigheid van speelkameraden? Dit is niet met zekerheid te zeggen. Kinderen met agressieve gedragsproblemen hebben vaak weinig of geen vriendjes en ze worden afgewezen. Maar was kip en ei is, is onduidelijk. In elk geval leren ze zo niet goed omgaan met hun agressie. Het is een vicieuze cirkel, want die afwijzing maakt de agressie erger.

Agressie is goed

Hoe kunnen de problemen van de agressie kinderen opgelost worden? In elk geval niet door het focussen op het voorkomen van agressieve buien. Daar wordt nu veel aandacht aan besteed. Maar het zou beter zijn om kinderen te leren hoe ze een ruzie moeten bijleggen. Agressie is niet slecht. Je hebt het nodig om je grenzen aan te geven. Maar je moet het wel op de goede manier gebruiken. Mensen moeten leren hoe dat moet, net als dieren dat moeten.