Sneeuwlawines, steenlawines en modderlawines

In de winter hopen we allemaal op sneeuw. In Nederland om lekker met de kinderen erin te kunnen spelen, sneeuwpoppen te maken, sneeuwballen gevechten te houden of gewoon om er in wandelen. In de Alpen hoopt iedereen op voldoende sneeuw om te kunnen skiën, of snowboarden. Maar voor de niet-wintersporters is het natuurlijk fijn om mooie wandelingen in de witte wereld te kunnen maken. Sneeuw doet het ook altijd erg goed op foto's. Al die besneeuwde bergtoppen zijn prachtig om te zien, maar eigenlijk zijn die besneeuwde bergtoppen erg gevaarlijk. Door de hoeveelheid sneeuw is de kans op lawines groter. Naast sneeuwlawines kunnen gebieden ook door modder- of steenlawines getroffen worden.

Inhoud

• Wat is een lawine
• Ontstaan van een lawine
• Drie factoren die verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van een lawine
• Lawinesoorten
• Schneebrettlawine
• Poedersneeuwlawine
• Droge sneeuwlawine
• Combinatie van alle drie soorten lawines
• Lawineschaal
• Schaal 1 gering - Gele vlag
• Schaal 2 matig - Gele vlag
• Schaal 3 aanzienlijk - Geel-zwart geblokte vlag
• Schaal 4 groot - Geel-zwart geblokte vlag
• Schaal 5 zeer groot - Zwarte vlag
• Reddingswerk bij een lawine
• Voorzorgsmaatregelen om zelf te treffen bij een sneeuwlawine
• Modder- en steenlawines
• Rampen met lawines
• Steenlawine Randa uitgewerkt

Wat is een lawine

Bij een lawine komt een grote massa met een grote snelheid van een (berg)helling naar beneden stormen. Deze massa kan uit verschillende soort materiaal bestaan. Dit kan sneeuw of modder zijn, maar het kan ook uit rotsen bestaan. Op zijn weg naar beneden sleurt een lawine echt van alles mee. Dit kunnen bomen, maar ook auto's en/of huizen zijn. De ravage na zo'n lawine is vaak enorm.
Een lawine heet in het:

• Engels
• avalanche
• Duits
• Lawine
• Frans
• avalanche
• Italiaans
• valanga

Ontstaan van een lawine

Een lawine kan soms plotseling ontstaan, maar vaak is er een directe oorzaak te vinden. Bijvoorbeeld door het off-piste skiën. Doordat een skiër of snowboarder over de sneeuw skiet, neemt de belasting op de sneeuwlaag toe. Als die sneeuwlaag zich nog niet goed heeft gehecht, kan het gaan schuiven, met een lawine als gevolg. Hoe steiler de helling, hoe meer kans dat de sneeuw gaat schuiven. Lawines ontstaan natuurlijk niet altijd door het off-piste skiën. Het kan ook ontstaan door de hoeveelheid verse sneeuw die gaat schuiven. Sneeuw kan zich ook ineens minder goed hechten aan de ondergrond door bijvoorbeeld temperatuurstijgingen. Hierdoor smelt de bovenste laag sneeuw en kan zich daardoor niet meer goed aan de onderlaag hechten en begint dan te schuiven. Dit kan ook ontstaan door regenval.

Drie factoren die verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van een lawine

• steilheid van de helling (minimaal 25 graden).
• relatief gladde ondergrond.
• geen goede hechting nieuwe laag met ondergrond

Kortom: er is een samenspel met bovengenoemde factoren, maar die is zo complex dat het bijna niet mogelijk is om een lawine van te voren te kunnen voorspellen. Iedereen - ervaren of niet - kan door een lawine verrast worden. Dus hoe steiler de helling, hoe meer kans op verschuiving van sneeuw. Als sneeuw dan ook nog op een behoorlijk gladde ondergrond ligt, zoals gladde rotsen of hoog gras, kan de sneeuw zich niet goed aan de ondergrond hechten en gaat dan schuiven.

Lawinesoorten

Er zijn vier verschillende soorten lawines.

• Schneebrettlawine
• Poedersneeuwlawine
• Droge sneeuwlawine
• Combinatie van alle drie soorten lawines

Schneebrettlawine

Een schneebrettlawine is een lawine waarbij de bovenste laag sneeuw helemaal wegglijdt. Dit ontstaat doordat de lagen onderling niet goed met elkaar hechten. De sneeuwlaag die wegglijdt is te vergelijken met een plank, vandaar het Duitse woord Brett. Deze sneeuw hoeft trouwens niet hard te zijn. Mensen die in zo'n lawine terechtkomen raken meestal gewond doordat ze tegen bomen of rotsen aan gedrukt worden. Van verstikking is minder sprake.

Poedersneeuwlawine

Een poedersneeuwlawine is een lawine die op steile hellingen begint. Sneeuw valt naar beneden. Daardoor stuift er steeds meer sneeuw op, waardoor er een mix van sneeuw en lucht ontstaat. Dit raast in eerste instantie met een snelheid van rond de 100 kilometer per uur naar beneden. Maar die snelheid wordt al gauw vele malen hoger. Hierdoor ontstaan drukgolven die erg gevaarlijk zijn.

Droge sneeuwlawine

Er is sprake van een droge sneeuwlawine als verse sneeuw zijn eigen gewicht niet kan houden. In het Duits wordt deze lawinevorm Lockerschneelawine genoemd. Zo'n lawine heeft de vorm van een peer. Het begin is puntig en verderop wordt de sneeuwmassa steeds breder. Ze beginnen vaak spontaan.

Combinatie van alle drie soorten lawines

Van alle deze soorten lawines is ook een combinatie mogelijk. Ook worden de benamingen rollawines en stuiflawines genoemd. Bij een rollawine glijdt de sneeuw met een minder hoge snelheid naar beneden, maar neemt ontzettend veel mee op zijn weg naar beneden. Bij stilstand is de sneeuw hard. Mensen die met zo'n lawines zijn meegesleurd, raken onder deze harde sneeuwlaag bedolven en overlijden vaak door onderkoeling en zuurstofgebrek. Veelal komt hulp te laat. Bij een stuiflawine raken hele dorpen of wegen onder de sneeuw bedolven. Vaak ontstaan deze lawines door verse sneeuw dat in grote hoeveelheden is gevallen.

Lawineschaal

Als er een gevaar voor lawines is, wordt dit altijd door middel van een schaal/vlag aangegeven. Er zijn vijf verschillende soorten schalen/vlaggen die het risico van een lawine aangeven. Deze schalen variëren van gering tot zeer groot.

Schaal 1 gering - Gele vlag

Hier is het risico op een lawine gering. De sneeuwlaag is stabiel, kans op spontane lawines is niet te verwachten. Alleen door een grote belasting en op steile hellingen is er kans op een lawine. Dit risico komt ongeveer 1/5 deel van de winter voor.

Schaal 2 matig - Gele vlag

De kans op een lawine is matig doordat de sneeuwlaag op sommige hellingen niet goed hecht. In het lawinebericht dat voor die regio geldt, is vermeld welke hellingen gevaarlijk zijn. Op normale hellingen kunnen grote groepen skiërs/snowboarders lawines veroorzaken, dit kan op een steile helling al door een enkele skiër/snowboarder ontstaan. Wel kunnen er in het voorjaar spontane kleine lawines ontstaan. Dit risico ontstaat gedurende de helft van de winter.

Schaal 3 aanzienlijk - Geel-zwart geblokte vlag

De kans op een lawine is aanzienlijk. De sneeuw heeft zich op veel hellingen niet goed gehecht. Op een normale helling kan een enkele skiër al een lawine veroorzaken. Op steile hellingen ontstaan spontane lawines. Deze lawines kunnen tot vlakke en dieper gelegen gebieden doordringen. Er mag alleen onder begeleiding van een ervaren gids buiten de pistes geskied worden. Dit risico komt ongeveer 1/3 deel van de winter voor.

Schaal 4 groot - Geel-zwart geblokte vlag

Het gevaar op een lawines is groot. Alle hellingen zijn gevaarlijk. Er ontstaan spontaan grote lawines. Buiten de geprepareerde pistes is het levensgevaarlijk. Het risico op dit gevaar is vaak maar enkele dagen per winter.

Schaal 5 zeer groot - Zwarte vlag

Het lawinegevaar is extreem. Skiën is niet verantwoord, de pistes zijn levensgevaarlijk. Dorpen, wegen en spoorlijnen worden door lawines bedreigd. In sommige gevallen kunnen er evacuaties plaatsvinden. Dit is gelukkig maar zeldzaam. Het komt gemiddeld ongeveer één dag per winter voor.

Reddingswerk bij een lawine

Zodra er een lawine is geweest wordt er een reddingsoperatie opgestart. Je weet immers nooit of er mensen onder de sneeuw of puin bedolven liggen. Er worden direct SAR-honden ingezet. SAR staat voor Search-And-Rescue. Honden ruiken namelijk er goed, hebben een gigantisch doorzettingsvermogen en zijn snel. Naast honden bestaat het reddingsteam uit mensen met gravers en sonars. De honden lopen voorop en daarachter volgen de reddingswerkers. Honden die tegenwoordig veel voor reddingswerk worden gebruikt zijn: Labradors, Golden Retreivers en herdershonden. Daarnaast worden Sint Bernhard en Berner Senne honden in mindere mate gebruikt.

Voorzorgsmaatregelen om zelf te treffen bij een sneeuwlawine

Wil je perse off-piste gaan skiën zorg er dan voor dat je een specifieke uitrusting meeneemt in geval van nood. Deze uitrusting bestaat uit een lawinepieper, lawinesonde en een schop. Deze uitrusting is ook handig als je op geprepareerde pistes gaat skiën, want een lawine ontstaat vaak plotseling. Je hoort hem dan wel van veraf aankomen, maar door de snelheid van de aanstormende sneeuwmassa, is de kans erg klein om aan de lawine te ontkomen.

Modder- en steenlawines

Naast sneeuwlawines komen er natuurlijk ook modder- en/of steenlawines voor. Deze ontstaan door aardverschuivingen. Aardverschuivingen zijn verwoestend en vaak ontstaan ze uit het niets. Vooraf waarschuwen voor een evacuatie is vaak niet mogelijk. Als tijdens een aardverschuiving ineens heel veel grond in beweging komt en hierdoor rotsen meesleept, is er sprake van een steenlawine. Een andere benaming is rots- of puinlawine. Soms worden steenlawines ook met opgezet opgewekt. Er wordt dan een hoeveelheid dynamiet in de rotsen tot ontploffing gebracht. Dit wordt gecontroleerd gedaan om hiermee het risico van spontane steenlawines tegen te gaan.

Ook kan er door hevige regenval grond gaan schuiven. Als de ondergrond helemaal met water volgezogen is, heeft het geen houvast en gaat het glijden. Als er dan een modderstroom ontstaat, is er sprake van een modderlawine. Het lijkt erop dat er veel vaker modderlawines ontstaan. Dit kan komen door de klimaatsverandering waardoor er veel vaker sprake is van hevige regenval.

Rampen met lawines

• In de winter van 1998/1999 kwamen bij een sneeuwlawine in Oostenrijk in Galtür (Tirol) maar liefst 31 mensen om het leven.
• In 1991 brak er in het Zwitserse Randa tot drie keer toe vele miljoenen kubieke meters rots af en dit stortte met razend geweld het dal in. De spoorweg en autoweg kwamen onder een gigantische berg stenen te liggen. Op 23 april 2015 ontstaat er weer een steenlawine.
• Op 17 februari 2012 komt prins Friso tijdens het off-piste skiën in Lech (Oostenrijk) in een lawine terecht. Op 12 augustus 2013 is hij aan de gevolgen van zijn ski-ongeluk overleden.
• Op 18 april 2014 komen 16 sherpa's op de Mount Everest om het leven door een lawine.
• In april 2015 ontstaat er door de zware aardbeving in Nepal een lawine. Hierdoor komen veel bergbeklimmers, gidsen en bewoners van een dorp om het leven.

Steenlawine Randa uitgewerkt

In 1991 wordt het dorp Randa - dat ligt in het Zwitserse Mattertal - tot drie keer toe opgeschrikt door een steenlawine als gevolg van een aardverschuiving. Vanaf zowel de weg als het spoor is er anno 2020 nog veel te zien van de indrukwekkende hoeveelheden (tonnen kubieke meter) rotsblokken die er liggen. Langzaamaan beginnen de lariksen weer tussen de rotsblokken te groeien.

• Op 18 april 1991 stort 18 miljoen kubieke meter aan rotsblokken naar beneden. De weg, het treinspoor en de rivier de Vispa zijn bedolven onder het puin.
• Op 21 april 1991 komt er nog eens 100.000 kubieke meter rots naar beneden.
• Op 9 mei 1991 vindt er weer een steenlawine plaats. Dit keer valt er maar liefst 33 miljoen kubieke meter aan rotsblokken naar beneden.

De weg was net weer opengesteld, maar door deze steenlawine werd de weg weer bedolven onder gigantische rotsblokken. Hetzelfde lot onderging de rivier de Vispa. Over een afstand van 1,3 kilometer werd de rivier afgedamd en dit had behoorlijke gevolgen voor het dal. Het water kon niet meer wegkomen. Het treinspoor was altijd nog bedolven onder de rotsblokken. Wonder boven wonder raakten er geen mensen gewond, wel kwamen er schapen en paarden om het leven. Een groot gedeelte van het gehucht Lerch is voorgoed verdwenen. Met man en macht werd er gewerkt om het spoor weer toegankelijk te maken. In een tijdsbestek van 10 weken konden de treinen weer rijden, weliswaar over een nieuw traject.