Zeegras in de Waddenzee – zeegrasherstelproject

Zeegras kwam vroeger veel voor in de Nederlandse Waddenzee. Nederlanders vulden hun matrassen met de gedroogde versie, maar sinds de jaren dertig is dat gebruik en het zeegras vrijwel verdwenen. In 2011 begon de Waddenvereniging een project om het zeegras te herintroduceren in het Nederlandse deel van de Waddenzee. Het zeegrasherstelproject wordt gefinancierd uit het Waddenfonds. Natuurmonumenten neemt het project over van de Waddenverenigingen en gaat met dezelfde doelstelling door met het experiment: zeegras terug in het Nederlandse deel van de Waddenzee.

Vrijwilligers

De Waddenvereniging start in 2011 een project waarbij vrijwilligers zeegras gaan plukken in de Duitse Waddenzee onder Sylt. De bedoeling is dat de rijpende zaden gaan kiemen in de Nederlandse Waddenzee om daarna dichte zeegrasvelden te gaan vormen.
Het belang van het zeegras is dat ze de Waddenzee klimaatbestendiger maken en de kraamkamerfunctie versterken.

Zeegrasvelden in de Waddenzee

Waar de Waddenzee nu een kale vlakte is, waren voorheen grote groene zeegrasvelden te zien. Rondom de plant was een hele bedrijfstak ontstaan. Het werd al eeuwenlang gebruikt om de dijken te versterken. In de negentiende eeuw ontdekte men een nieuwe toepassing, namelijk als vulling van matrassen en kussens. Zeegrashandel was een zware handel. Het zeegras moest gemaaid worden met een zeis en de natte vracht moest aan land worden gebracht. Daar werd het in weilanden verspreid om te worden gedroogd en in de sloot gewassen om het zout eruit te spoelen. Daarna moest het nogmaals worden gedroogd en werd het op een hoop gegooid omdat het te laten broeien. Na al die handelingen was het zeegras klaar voor de wierschuur. Zeegras werd wier genoemd, maar het is een plant.

Einde van het zeegras

Toen de waterkwaliteit van de Waddenzee achteruit ging, in de jaren dertig voor de Tweede Wereldoorlog, kreeg het zeegras het zwaar. De afsluiting van de Zuiderzee en de Lauwerszee waren de nekslag voor de zeegrasvelden in de Hollandse Waddenzee. De zoet-zout overgangen verdwenen en dat bracht veel veranderingen teweeg in de Waddenzee. De zeegrasvelden konden niet goed tegen al die veranderingen en ze verdwenen uit het Nederlandse deel van de Waddenzee.

Zeegrasherstelproject

In de loop van de jaren is de waterkwaliteit van de Waddenzee sterk verbeterd. Er zitten minder overbodige voedingsstoffen en gifstoffen in het water. Het zeegras kwam terug in het Duitse en Deense deel van de Waddenzee, maar nauwelijks in het Nederlandse deel. Men denkt dat het komt omdat zeegras een eenjarige plant is en dat de zaden, die gaan drijven, niet het Nederlandse deel van de Waddenzee bereiken.

Biobouwer

Provincies willen graag het zeegras terug, omdat het een biobouwer is. Daarom kan het bijdragen als natuurlijke klimaatbuffer. Er zijn verschillende proeven geweest om het zeegras terug te krijgen. Dat waren dan doorgaans kleine en arbeidsintensieve projecten die veel geld kostten. De Waddenvereniging doet nu samen met Rijkswaterstaat een poging om het op een andere manier te proberen. Er is een innovatieve zaaimethode ontwikkeld en die lijkt aan te slaan. Als biobouwer bouwt zeegras mee aan het wad. De velden vangen bijvoorbeeld slib in, waardoor de wadplaten ophogen. Wadplaten worden ook stabieler waardoor ze minder snel wegspoelen. De Waddenvereniging onderzoekt ook of de zeegrasvelden de Waddenzee klimaatbestendiger maken, waardoor het gebied beter bestand raakt tegen de zeespiegelstijging.

Groot en klein zeegras

Van nature komen er twee soorten zeegras voor in de Waddenzee, goot zeegras en klein zeegras. Groot zeegras kan heel lang worden en klein zeegras is fijner. Groot zeegras vermeerdert door zaden en klein zeegras ook door wortelstokken. De velden dragen bij aan de helderheid van het water. Ze remmen namelijk stromingen af waardoor slib kan bezinken en dat zorgt voor helderder water.

Zeepaardjes

Zeegrasvelden vormen ook een uitstekende schuilplaats en kraamkamer voor vissen- en andere zeediertjes zoals de zeepaardjes. Zeepaardjes vinden er beschutting en vissen kunnen er hun eieren leggen. Zeegras kan daardoor ook bijdragen aan de terugkeer van soorten die we al jaren niet meer in de Waddenzee zien, zoals de haaien en de roggen.
Zeegras heeft verschillende functies in de Waddenzee:

• kinderkamer;
• waterfilter;
• klimaatbuffer;
• dijkbeschermer.

Klimaatbuffer

Het zeegrasherstelproject is een van de projecten van de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers. Klimaatbuffers groeien mee met de klimaatverandering en maken Nederland mooier en veiliger.
Binnen die coalitie werken zeven natuurorganisaties samen

1. ARK natuurontwikkeling;
2. De 12 Landschappen;
3. Natuurmonumenten;
4. Staatsbosbeheer;
5. Vogelbescherming Nederland;
6. Waddenvereniging;
7. Wereldnatuurfonds.

Plukken bij Sylt

Om het zeegras terug te brengen in het Nederlandse deel van de Waddenzee plukken tientallen vrijwilligers in verschillende groepen bij het Duitse Waddeneiland Sylt het zeegras om het daarna uit te zetten op drie plekken in het Nederlandse wad. Het gaat om het oogsten van groot zeegras, dat op een innovatieve manier zijn zaad op het wad bij Uithuizen, Schiermonnikoog en Balgzand moet laten vallen. In 2011 en 2014 reisden twee groepen van in totaal zo’n 50 zeegrasplukkers naar Sylt. Daar is een groot zeegrasveld, dat het project mag gebruiken als pluklocatie. De vrijwilligers, die zich via Natuurmonumenten of de Waddenvereniging hebben aangemeld voor de klus, leren eerst het verschil tussen groot zeegras en klein zeegras.

Groot zeegras

Het groeit alle twee bij Sylt en de twee soorten staan door elkaar heen. Klein zeegras is wat kleiner en fijner en iets donkerder groen dan groot zeegras, dat zaden in de stengel vormt. Om die zaden is het begonnen. Het groot zeegras wordt geplukt en in van te voren geprepareerde uienzakken gedaan, waar ook een drijfbal in zit. De zakken worden met tie ribs dichtgesjord en uiteindelijk aan een uitgezette raster van lijnen met nog een drijver gebonden. Die drijvers zijn op het Uithuizer wad, onder Schiermonnikoog en op Balgzand geplaatst.

Deinen

De vrijwilligers plukken op Sylt het zeegras en vullen tevens de zakken. Per zak wordt er een hoeveel van 250 gram zeegras afgewogen. Als de zakken eenmaal aan de drijvers op het Nederlandse wad zijn verbonden, deinen ze op en neer met het getij. Het zeewater spoelt langzaam het gras en de zaden uit de zak en die zaden moeten vervolgens ontkiemen op de wadbodem. Dan ontstaat er opnieuw een zeegrasveld en als de zaden van Sylt aanslaan, kan het zeegras zich vervolgens gaan uitbreiden op het Nederlandse wad. In september 2014 wordt er in totaal ongeveer 400 kilo zeegras geplukt.

Methode

Op de stukken wad waar het zeegrasveld is gepland staat een veld van 180 PVC paaltjes met daaraan een touw van drie meter en een drijvende bal. The Fieldwork Company uit Groningen begeleidt dit deel van het project. De zaadzak wordt met een tie rib aan de drijver bevestigd, waarna de zak horizontaal in het water ligt als het water opkomt. Een maand lang is er niet meer dan een vierkant met gele bollen te zien. Het zeegras en het zaad spoelt door de mazen van de uienzak en na een maand wordt alles weer opgeruimd. Daarna is het zeker een half jaar lang afwachten of de zaden wortel hebben geschoten en of er zeegras opkomt. In mei 2012 constateerde de coördinerende Waddenvereniging dat het eerste zeegras was aangeslagen op alle drie de locaties. Die zomer bloeide er weer zeegras in de Nederlandse Waddenzee. Het zeegras lijkt aan te slaan, maar heeft nog een steuntje in de rug nodig. In 2015 zijn er opnieuw zeegraspluk sessies op Sylt en zaaiprojecten in de Nederlandse Waddenzee.

Lees verder

• Zeeboek - Determinatietabellen voor kustflora en -fauna
• Zeegras in de Waddenzee - indicator voor kwaliteit
• Van Helsdeur tot Duivels Hoorn van Pieter de Vries
• Waddenfonds: subsidiepot voor het waddengebied
• Sylt – Waddeneiland van kliffen en fabelwezens