Paddenstoelenfamilie Russula en verschillende soorten

In het herfstbos kunnen we prachtig gekleurde paddenstoelen tegenkomen. Paddenstoelen met een hoed van donkerrood tot roze en van purperpaars tot knalgeel en zachtgeel. Van donkergrijs, loodgrijs tot zwartgrijs en van zachtgroen tot blauw berijpt. Mooie stevige hoeden en stevige stelen zonder beurs en allemaal met lamellen (plaatjes) onder de hoed. Of paddenstoelen die een melkachtige vloeistof uitscheiden bij aanraking (de melkzwammen). Deze grote groep paddenstoelen, die bij elkaar horen, noemen we de Russula familie.

• De Russula familie
• Lactarius familie, de melkzwammen
• Gele berkenrussula (Russula claroflava)
• Grofplaatrussula (Russula nigricans)
• Regenboogrussula (Russula cyanoxantha)
• Roze berkenrussula (Russula betularum)
• Papilrussula (Russula coerulea)
• Braakrussula (Russula emetica f. longipes)

De Russula familie

Het rijk van paddenstoelen (Fungi) waar de Russula familie onder valt, is de stam Basidiomycota en de klasse Agaricomycetes. De botanische naam is Russulaceae. De Russula familie is een grote familie met meer dan 750 paddenstoelen. Alleen in Nederland komen er al 115 voor. De Russula is niet moeilijk te herkennen met zijn vaak mooi gekleurde hoed. Dikke vlezige steel zonder beurs en plaatjes onder de hoed. De stand van de lamellen (plaatjes) is ook goed zichtbaar en helpt mee om er de juiste soortnaam aan te geven. Dit is niet genoeg want veel russula's lijken op elkaar en met behulp van geur en smaak kom je dan al een heel eind verder om de juiste naam eraan te geven.

De geur

De geur is niet moeilijk. Lichtjes met duim en wijsvinger langs de hoed wrijven en je ruikt het. Een amandelgeur hoort bij de amandelrussula en een oude kaasgeur bij de berijpte Russula. Het blijft moeilijk om een Russula aan de geur te herkennen (samen met de andere kenmerken), want niet iedereen heeft een dezelfde interpretatie van een geur. En niet elke Russula heeft een sterk ruikende geur.

De smaak

Wil je de Russula proeven om de naam te bepalen, dan kan dat. Wel zijn sommige soorten licht giftig. Spuug het stukje dat je proeft daarom uit, dan kan ook bij een giftigere paddenstoel niets gebeuren. Het moeilijke is alleen: soms proef je de smaak van bijvoorbeeld oude kaas meteen, maar soms is de smaak niet zo overduidelijk. De regel is: alle mild smakende Russula’s zijn niet giftig.

Microscopenwerk

Soms kan een juiste naam aan een Russula paddenstoel alleen door microscopenwerk gegeven worden. Dan is het uiterlijk, de kleur, de stand van de plaatjes, de geur en de smaak niet doorslaggevend. Vang dan de sporen tussen de plaatjes op. Onder de microscoop onderzoeken is dan de enige manier om het de paddenstoel op naam te brengen. Om te kijken naar de manier van voortplanting, de kleur en de vorm van de sporen.

Lactarius familie, de melkzwammen

Een ander geslacht uit de Russula familie is de Lactarius familie. Ook vallend onder de stam Basidiomycota en de klasse Agaricomycetes. Eveneens een omvangrijk groep van plaatjeszwammen met een trechtervormige hoed en gemakkelijk te verwarren met een Russula soort. De Nederlandse naam melkzwam is niet voor niets. Bij een lichte beschadiging scheidt de paddenstoel uit de melkzwamfamilie melk af. Op de steel of onder de hoed waar de beschadiging is. Om te weten of het een Russula of een melkzwam is strijk even met een klein stokje over de onderkant van de plaatjes. Scheidt het een soort melk af: geen Russula! Enkele paddenstoelen die wél bij de russulafamilie horen en die in de Nederlandse bossen voorkomen zijn:

Gele berkenrussula (Russula claroflava)

Felgeel kan de gele berkenrussula soms kleuren. De plaatjes staan dicht bij elkaar en zijn wit tot zacht geel. De jonge steel is wit en kan later grijzig worden. De gele berkenrussula is te vinden in de buurt van berken. Lijkt op de beukenrussula maar de gele kleur van de beukenrussula is lichter en zachter. De beukenrussula is te vinden in de buurt van beuken.

Grofplaatrussula (Russula nigricans)

De jonge grofplaatrussula heeft een hoed die eerst wit is, later grijsachtig en daarna zwartig. De steel is vrij lang, stevig wit tot dofbruin en later zwart. De plaatjes zijn dik, aangehecht en staan zeer ver uiteen. Grove plaatjes wat de naam van de paddenstoel verklaart. De Latijnse naam 'nigricāns' betekent 'zwart wordend'. Omdat de grofplaatrussula zwart verkleurt, is ook de Latijnse verklaart. De geur is fruitig. De grofplaatrussula is te vinden bij loofbomen en beukenlanen.

Regenboogrussula (Russula cyanoxantha)

De regenboogrussula heeft een bolvormige hoed met vaak een ingedeukt centrum. Heel vaak heeft het centrum van de hoed een andere wonderlijke kleur. Een mengsel van roze, grijsachtig lila, wijnkleurig, gelig-groenig, purper tot volledig groenig. De kleuren die ook voorkomen in de regenboog, wat de naamgeving van deze paddenstoel duidelijk maakt. De steel is wittig met soms een lilaroze verkleuring. De plaatjes staan dicht bij elkaar en verbrokkelen niet. Dit in tegenstelling tot veel andere Russula’s. De regenboog russula komt voor in loofbomen waar de soort in symbiose groeit met de eik. De geur is zwak, niet echt definieerbaar.

Roze berkenrussula (Russula betularum)

Een kleine russula met een zacht roze hoed als jonge paddenstoel en later donkerder kleurend. De plaatjes en steel zijn zuiver wit. De paddenstoel is vaak te vinden onder berken. De smaak is scherp brandend.

Papilrussula (Russula coerulea)

De hoed is wijnrood tot paars en soms paarsbruin tot bruin. In het midden is de kleur donkerder. Jonge papilrussula’s hebben een duidelijke pukkel (een papil) in het midden van de hoed. Oudere exemplaren zijn vlak tot trechtervormig en krijgt de hoed juist een dal in het midden, waar de papil nog zichtbaar is. De plaatjes staan vrij dicht opeen en zijn bleek okerkleurig. De smaak is bitter en de geur is fruitig. De papilrussula is te vinden in naaldbossen, vooral onder dennen.

Braakrussula (Russula emetica f. longipes)

Een giftige russula is de braakrussula. Niet moeilijk te raden waar de naam vandaan komt. De hoed heeft een prachtige kleur rood: van scharlakenrood tot kersrood en bloedrood. De braakrussula is te vinden op in broekbossen met hun vochtige gronden en vochtige zure naaldbossen. De plaatjes zijn crème tot bleek geel, de geur is fruitig en de smaak is zeer scherp. Andere rode russula’s die heel erg lijken op de braakrussula zijn: Namelijk de:

• zwartrode russula (Russula olivaceoviolascens)
• Appelrussula (Russula paludosa)
• Stevige braakrussula (Russula mairei)
• Potloodrussula (Russula rosea) en
• Duivelsbroodrussula (Russula drimeia) (ook deze is giftig).