Het Aralmeer, manmade natuurramp

Het Aralmeer dat zo’n vijftig jaar geleden nog zo groot was als Ierland of de Benelux, is thans zelfs niet meer half zo groot. Hoe heeft het zo ver kunnen komen en wat zijn de gevolgen?

Ligging van het Aralmeer

Als we de atlas openslaan, zien we dat het Aralmeer in Azië ligt, ten oosten van de Kaspische Zee. Het noordelijke deel van het meer ligt in Kazakstan en het zuidelijke in Oezbekistan.

Het meer wordt gevoed door twee grote rivieren: de Syr Darja in Kazakstan en de Amu Darja in Oezbekistan.

Oorzaak van de ramp

Er wordt verteld dat Jozef Stalin had gehoord dat zijn legers uniformen droegen, gemaakt van westers, lees kapitalistisch katoen. Hij zou besloten hebben in de Sovjet-Unie een immense katoenteelt op te zetten.

De streek rond het Aralmeer leek heel geschikt en een zeer uitgebreid irrigatiesysteem werd uitgebouwd om het land vruchtbaar te maken. Aangezien het water voor deze irrigatie uit de Syr Darja en de Amu Darja kwam, slonk hun debiet enorm tegen dat ze in het Aralmeer uitmondden.

Het natuurlijke gevolg was dat het water dat iedere dag uit het meer verdampte niet meer voldoende werd bijgevuld en het meer langzaam deed uitdrogen.

Huidige toestand

Wie satellietfoto’s van de Aralstreek bekijkt, merkt dat meer dan de helft van wat rond 1960 nog het Aralmeer was, nu een dor en woestijnachtig gebied is geworden. Persfoto’s uit de streek tonen grote schepen midden in een dorre vlakte, zonder een druppel water in de buurt.

Economische ramp

De eerste economische ramp is natuurlijk de scheepvaart die zo goed als verdwenen is. Geen transport per schip mogelijk in een woestijn. Dit en de volgende punten hebben voor een groot deel van de bevolking voor werkloosheid gezorgd, voor een ander deel voor armoede.

Ecologische ramp

Door de evaporatie van miljoenen liter water uit het meer is natuurlijk het zoutgehalte ervan enorm toegenomen. Het zoetwatermeer is een zoutwatermeer geworden. Tal van plant- en diersoorten zijn hierdoor verdwenen. Het nieuw ontstane vasteland is totaal onvruchtbaar, want met een laag zout bedekt. De grote evaporatie en het rondvliegend stof werken klimaatwijzigingen in de hand.

Gezondheidsramp

Door de vervuiling en wellicht ook door de ontstane armoede, is de gezondheid van de lokale bevolking geweldig achteruitgegaan. Zware metalen een DDT worden door de wind tot duizenden kilometer in het rond verspreid. Op sommige plaatsen is de kindersterfte verdubbeld in enkele decennia. Ook TBC is heel erg toegenomen. Veel mensen lijden aan bloedarmoede, maar ook kanker, lever- en nierziekten zijn heel erg toegenomen.

De ramp breidt uit

Het nieuwe, vrijgekomen land is bedekt met een dikke laag zand en zout. Door de hevige winden in deze open vlakte wordt dit zout kilometers ver meegesleurd en neergezet op de landbouwgronden. Deze immense oppervlakten, waarvoor eigenlijk de irrigatiesystemen waren aangelegd, zijn nu zo goed als onvruchtbaar geworden. Pesticiden uit het ex-Aralmeer worden met de wind wereldwijd verspreid. Ze werden reeds gedetecteerd in het bloed van pinguïns aan de Zuidpool!

Nog een veel grotere potentiële ramp

Op een eiland in het Aralmeer hadden de Sovjets fabrieken staan voor biologische wapens. Er liggen onder meer nog tonnen antrax ondergronds opgeslagen. Door het opdrogen van het Aralmeer zijn deze gebieden nu vrij te bereiken voor mensen en dieren, waardoor het gevaar niet denkbeeldig is dat deze opzettelijk of onopzettelijk deze biochemische doos van Pandora over de wereld gaan verspreiden.

Een beetje hoop

Sedert een aantal jaar zijn internationale projecten aan de gang om voor het Aralmeer te redden wat er te redden valt. Studieprojecten hebben de inventaris gemaakt van de toestand en houden de evolutie van het Aralmeer bij op geografisch, waterbouwkundig en ecologisch gebied.

Materiële realisaties hebben, onder meer door de bouw van dammen, bepaalde stukken van het Aralmeer voor volledige verdwijnen behoed. Ook werden op grote schaal bomen geplant. Hiertoe moesten eerst geulen worden gegraven, waar de zouthoudende aarde werd vervangen door vruchtbare aarde. De toekomst zal uitwijzen in hoeverre deze initiatieven resultaten zullen oogsten!

Toerisme

De laatste jaren komen uit de hele wereld mensen naar het Aralmeer voor ramptoerisme, maar ook voor ecotoerisme.
Plaatselijke activisten maken hiervan handig gebruik om voorlichting te geven over de toestand van het (ex)-Aralmeer, de evolutie naar de toekomst en ook de gevaren op lange termijn. Hopelijk kan dit de publieke opinie en de beleidsmensen in binnen- en buitenland sensibiliseren om zo veel mogelijk te redden wat er nog te redden valt.